Republika Jugafrikane: Dallime mes rishikimesh
[Redaktim i kontrolluar] | [redaktim i pashqyrtuar] |
Content deleted Content added
Liridon (diskuto | kontribute) v U kthyen ndryshimet e Mr Robot (diskutimet) në versionin e fundit nga Flladimi. |
No edit summary |
||
Rreshti 2:
'''Republika e Afrikës së Jugut''' është shtet në jugun e [[Afrika|Afrikës]]. Ndodhet në koordinatat 22 - 35° Jug dhe 17 - 33° Lindje dhe rrethohet nga [[Oqeani Atlantik]] dhe [[Oqeani Indian]]. Afrika e Jugut kufizohet me [[Namibia|Namibinë]], [[Botsvana|Botsuanën]], [[Zimbabvea|Zimbabvenë]], [[Mozambiku]]n dhe [[Suazilandia|Suazilandinë]] ndërsa [[Lesoto]] gjendet brenda kufijve të Afrikës Jugore.
Republika e Afrikës së Jugut zë një sipërfaqe prej 1,219 milion km
Sipas kushtetutës, që nga 1961-shi Republikë dhe nga 1994-ta me 9 krahina (provinca). Kushtetuta e ndryshuar më 1974 parashihte një parlament me dy dhoma (Kuvendin Nacional dhe Këshillin Nacional të Krahinave). Kryetar shteti dhe i qeverisë është presidenti i shtetit, i zgjedhur nga Kuvendi me kohë zgjatje 5 vjeçare.
Rreth 77 % të popullsisë e përbën populli i quajtur bantu, 12% të bardhët, 8,5 % të përzierit dhe 2,5 % aziatikët. Ka mbi 30 qytete të mëdha ndërsa feja dominuese është feja e të krishterëve me diku 70-80 %, pastaj vijnë besimtarët e besimeve tradicionale afrikane, besimtarët [[Budizmi|budistë]] (hindi), myslimanët dhe jahuditë.
== Historia ==
Rreshti 13:
Fosilet e paraardhësve të njeriut, të gjetura në shpellat Sterkfontein, Kromdraai dhe Makapansgat tregojnë për jetesën e paraardhësve të njeriut, të llojit Australopithecus africanus, në këtë vend. Zbulimet arkeologjike tregojnë se fosilet më të vjetra që janë gjetur deri më tani janë 3,3 milion vjet të vjetra.
Banorët
Llogaritë që pas viteve 1500 në këtë vend janë vendosur nga Afrika qendrore popuj të ndryshëm që flisnin Gjuhën [[Banaj|Banatu]] (tani degë të saja Zulu, Sotho, Tswana, Xhosa etj.). Siç duket kjo nuk ka qenë ndonjë valë ose migrim por më tepër një zgjerim i vendbanimeve për shkak të thatësisë që zotëronte që nga viti 6000 p.e.s në [[Sahara]]. Rreth 1600-ës jetonin më së paku 200.000 koisianë në jug dhe jug-perëndim të Afrikës Jugore të sotme.
Rreshti 23:
Në vitin 1910 [[Britania e Madhe]] e shpall këtë vend si “Dominion” i pavarur i Komunueltit. Në këtë union të “bardhët” gjithnjë e më shumë e ndienin vetën të rrezikuar nga popullsia vendase dhe për këtë filluan të ndjekin politikat e Aparteidit (=të ndarë), politika të cilat iu siguronin dominimin sipas ideologjisë së [[Hendrik Frensch Verwoerd]]. Në zgjedhjet e 26 maj 1948-ës, si kryeministër emërohet [[Daniel François Malan]] i cili punonte për instalimin e një sistemi ku do të dominonin të “bardhët”.
Si pasojë e këtij sistemi vjen edhe masakra në [[Sharpenville]], pas së cilës vendi kritikohet nga vendet tjera afrikane për politika raciste. Më 31
[[Frederik Willem de Klerk]] i cili ishte kryeministër gjatë viteve 1990 – 1994, vendos që ta ndalojë politikën e aparteidit. Në bazë të këtij vendimi lirohet nga burgu 27 vjeçar prijësi i zezakëve [[Nelson Mandela]], i cili më vonë zgjidhet edhe si kryetar shteti.
[[Skeda:ApartheidSignEnglishAfrikaans.jpg|thumb|Shenja
=== Kryetarët e Afrikës Jugore ===
Rreshti 66:
Sot qytetet kryesore janë:
Kejp Tauni është qendra kulturore e turistike. I shtrirë në Kepin e Jugut, rrotull malit madhështor të sheshtë që i ngjan një tavoline (Table Mountain/Taffelberg) e gjer në zonat e shquara për verërat afrikanojugore, si Sommerset e Stellenbosch)
Rreshti 72:
Pretoria është qendra administrative dhe gjithashtu kryeqyteti i vendit.
Qytete të tjera me rëndësi ekonomike janë Durbani, Porti Elisabeth, Bloemfonteini (vendlindja e shkrimtarit të
== Gjeografia ==
[[Skeda:South_Africa-NLT_Landsat7.png|thumb|Nga sateliti]]
Sipërfaqja e përgjithshme e Republikës Jugore Afrikane së bashku me ishullin Princ Eduard është
Vija bregdetare e Afrikës së Jugut është
[[Klima]] e në Afrikën e Jugut është oqeanike e ndryshueshme. Përgjatë bregdeti mbretëron një klimë sub-tropikale me ditë të ngrohta dhe net të ftohta.
Rrafshnalta e gjerë e brendshme e Afrikës së Jugut përfundon në rrafshnaltën me male dhe terrene shkëmbore, si dhe rripin e ngushtë bregdetar. Pika më e ulët e relievit gjendet përgjatë bregdetit të oqeanit Atlantik dhe ajo më e larta në lartësinë mbidetare prej
== Ekonomia ==
{{kryesore|Ekonomia e Afrikës Jugore}}
Afrika e Jugut është vend me një ekonomi të zhvilluar në nivel të lartë sa që disa organizata ndërkombëtare e radhisin ndër vendet e para ([[OKB]], [[EU]]). Ka rezerva të mëdha të pasurive natyrore, si dimant e ar, një rrjet të mirë financiar dhe juridik, si dhe një rrjet në përgjithësi të mirë të infrastrukturës (komunikacionit, energjisë dhe transportit). Edhe pse dhjetë vitet e fundit janë përshkruar nga një rritje e zhvillimit ekonomik, përqindja e papunësisë vazhdon të jetë e madhe rreth 42 % ([[janar]] [[2005]]). Pasojat e aparteidit në mesin e të “zinjve” kanë lënë gjurmë të thella të cilat manifestohen me një varfëri në përmasave të gjëra. Ligji i futur nga [[Mandela]], ''Afirmative Action'', synon që të ndreqë strukturën e padrejtë të popullsisë, duke i dhënë përparësi punësimit të zezakëve e grave. Kështu çdo organizatë e firmë shtetërore apo private duhet të përmbushi kuotat e grupeve të ndryshme të popullsisë. Problem tjetër është dhe kriminaliteti dhe korrupsioni si dhe sëmundja [[HIV]]/AIDS. Në fillim të vitit [[2000]] qeveria ka paralajmëruar një lehtësim në ligjin e punësimit dhe të privatizimit të ndërmarrjeve shtetërore me shpresë për joshjen e investuesve të huaj. Futja e ligjit për pagesat minimale ka shkaktuar që një numër shumë i madh i punëtorëve të përjashtohen nga punët bujqësore që me vete ka sjellë migrimin nga fshatrat në qytete.
Problem tjetër është mangësia e diturisë në lëmin e udhëheqjes administrative, në vitet e fundit poste administrative ju janë lënë kundërshtarëve të aparteidit, të cilët marrin paga të majme por fatkeqësisht iu mungon dituria për udhëheqje administrative. Shembull tipik është Ministrja e Shëndetësisë, një ish-militante e ANC-së, që një herë publikisht deklaroi që nuk beson se HIV-i shkakton AIDS-in. Si rezultat HIV-i në Afrikën e Jugut vazhdon të shtohet me të njëjtën shpejtësi, kur p.sh. në [[Ugand]]ë, një vend shumë më i varfër afrikan, rritja e përhapjes është ndalur.
Rreshti 99:
Popullsia në këtë vend është e larmishme. Është vendlindja e shumë fiseve paraardhës të njeriut, e [[Holandë|holandezëve]], [[gjermanë]]ve, [[francezë]]ve, [[azia]]tikëve, [[anglezë]]ve dhe e pasardhësve të tyre që vijnë nga përzierja e këtyre popujve. Edhe për nga struktura sociale është e larmishme ku vlen të theksohet se edhe pas aparteidit, grupet e ndryshme sociale jetojnë më shpesh të izoluar se së bashku.
Mese 58 % e Afrikës Jugore deri në vitin [[2002]] ka qenë e urbanizuar dhe dendësia e popullsisë në [[janar]] të [[2003]]-së ishte 37 banorë për km
Rreth dy të tretat e popullsisë janë krishtere pjesa tjetër më e madhe është besimtarë të religjioneve të fiseve të ndryshme (shumica të besimit Animismus), mysliman janë 2 % dhe hindus 1,5 %.
Gjatë kohës së aparteidit ndarja e strukturës së popullsisë bëhej sipas racës dhe përqindjet e tyre ishin:
*
*
*
*
Afrika e Jugut ka 11 gjuhë zyrtare. Edhe pse pjesa më e madhe e popullsisë flet zulu, anglishtja është bërë kohët e fundit gjuha
==Lidhje të jashtme==
{{Commonskat|South Africa|{{PAGENAME}}}}
* [http://allafrica.com/southafrica/ AllAfrica.com - ''South Africa'']
|