Koreja e Veriut: Dallime mes rishikimesh
[redaktim i pashqyrtuar] | [redaktim i pashqyrtuar] |
Content deleted Content added
Gabime drejtshkrimore Etiketat: Përpunim pamor Redaktim nga celulari Redaktim në versionin web nga celulari |
Gabime drejtshkrimore Etiketat: Përpunim pamor Redaktim nga celulari Redaktim në versionin web nga celulari |
||
Rreshti 48:
'''Korea e Veriut''', zyrtarisht '''Republika Popullore Demokratike e Koresë''' (koreisht: 조선민주주의인민공화국, ''Çosan Mingjugjuëj Inmin Konhuaguk''), është vend i pavarur në Azinë Lindore, i shtrirë në gjysmën veriore të Siujdhesës Koreane. Kufizohet në veri dhe veriperëndim me [[Kina|Republikën Popullore të Kinës]], me [[Rusia|Rusinë]] në një pikë të skajshme në verilindje, si dhe me [[Koreja e Jugut|Republikën e Koresë]] (Korenë e Jugut) në jug, përgjatë [[Zona koreane e demilitarizuar|Zonës së Demilitarizuar Koreane]]. Ka sipërfaqe prej 120.540 km² dhe numëron 22.666.000 banorë, prej të cilëve mbi tre milion jetojnë në kryeqytetin [[Phenian]] (Phjonian).
Gadishulli Korean ishte pjesë e Perandorisë Koreane deri kur u aneksua nga Japonia pas luftës ruso-japoneze të 1905-ës. Pas përfundimit të Luftës së Dytë Botërore, më 1945, u nda në sferat e ndikimit sovjetik dhe amerikan. U nda në zonat e okupimit sovjetik dhe amerikan më 1945, pas përfundimit të Luftës së Dytë Botërore. Korea e Veriut nuk pranoi të merrte pjesë në zgjedhje që u mbikëqyrën nga Kombet e Bashkuara në jug më 1948, duke çuar në krijimin e qeverive të ndara për dy zonat e okupimit. Si
== Gjeografia ==
Rreshti 58:
{{Kryesor|Historia e Koresë së Veriut}}
[[Skeda:Daedongyeojijeondo small.jpg|thumb|200px|[[Daedongyeojido]], hartë e gadishullit korejan]]
Pas okupimit japonez të Koresë, që përfundoi me disfatën e Japonisë në Luftën e Dytë Botërore më 1945,
=== Ndarja e Koresë ===
Rreshti 75:
Ndonëse disa e kanë quajtur konfliktin luftë civile, ka disa faktorë të tjerë që duhet marrë parasysh.<ref name="AMH">{{cite book | chapter =The Korean War, 1950–1953 url = http://www.history.army.mil/books/AMH-V2/AMH%20V2/index.htm| chapterurl =http://www.history.army.mil/books/AMH-V2/AMH%20V2/chapter8.htm |title = American Military History, Volume 2| year = 2005| accessdate =2007-08-20 | publisher = [[United States Army Center of Military History]]| editor= Richard W. Stewart| id = CMH Pub 30-22}}</ref> Lufta e Koresë ishte gjithashtu i pari ballafaqim i armatosur i Luftës së Ftohtë dhe vendosi standardin për shumë konflikte të mëvonshme. Krijoi idenë e luftës së subvencionuar, ku dy superfuqi do të luftonin në një vend të tretë, duke bërë që populli në atë vend të pësonte më së shumti nga shkatërrimi dhe humbja e jetës që sjell lufta mes dy vendeve aq të mëdha. Superfuqitë iu shmangën plasjes së luftës së gjithëmbarshme kundër njëra-tjetrës, si dhe përdorimit reciprok të armëve bërthamore. Lufta e Koresë po ashtu zgjeroi Luftën e Ftohtë, që deri në atë kohë kishte qenë e përqendruar vetëm në Evropë. Një zonë e demilitarizuar, e vendosur në paralelen 38 dhe nën vëzhgim e rreptë nga të dy palët, vazhdon të ndajë sot gadishullin, ndërsa ndjenjat antikomuniste dhe anti-verikoreane janë akoma të pranishme në Korenë e Jugut.
Që nga armëpushimi i Luftës së Koresë më 1953, kanë mbetur të tendosura marrëdhëniet mes qeverisë koreanoveriore dhe Koresë së Jugut, Bashkimit Evropian, Kanadasë, Shteteve të Bashkuara dhe Japonisë. Luftimet u ndërprenë me armëpushimin, por të dy Koretë janë teorikisht në luftë.<ref>Casey, Steven (2008). ''Selling the Korean War: propaganda, politics, and public opinion in the United States, 1950–1953.'' Oxford University Press US. ISBN 978-0-19-530692-7.</ref>
=== Fundshekulli XX ===
Rreshti 81:
Paqja relative mes veriut dhe jugut u ndërpre prej përleshjeve përgjatë kufirit dhe atentateve. Veriu dështoi në disa atentate kundër udhëheqësve të Koresë së Jugut, posaçërisht më 1968, 1974 dhe në sulmet e Rangunit më 1983; shpesh u gjetën tunele nën zonën e demilitarizuar dhe gati sa nuk shpërtheu lufta për shkak të incidentit të vrasjeve me sëpatë në Panmungjom më 1976.<ref>Kirkbride, Wayne (1984). ''DMZ, a story of the Panmunjom axe murder.'' Hollym International Corp.</ref> Më 1973, kontakte tejet sekrete të nivelit të lartë filluan të zhvilloheshin përmes zyrave të Kryqit të Kuq, por morën fund pas incidentin të Panmungjom – ndër të arriturat e pakta ishte ideja që dy Koretë të anëtarësoheshin ndaras në organizata ndërkombëtare.<ref>Bandow, Doug; Carpenter, Ted Galen (1992). ''The U.S.-South Korean alliance: time for a change.'' Transaction Publishers. p.98–99. ISBN 978-1-56000-583-4.</ref>
Në fundvitet 1990, me vendosjen e demokracisë në Jug, përparimin e shënuar përmes strategjisë Nordpolitik, marrjen e pushtetin në Veri nga Kim Xhong-Ili, i biri i Kim Ir-Senit, të dy vendet filluan për herë të parë të afroheshin publikisht, me shpalljen nga
=== Shekulli XXI ===
Më 2002, Presidenti Amerikan [[George W. Bush]] e cilësoi Korenë e Veriut si pjesë së "boshtit të së ligës" dhe "avanpost të tiranisë". Kontakti më i lartë, që qeveria ka pasur me Shtetet e Bashkuara, ishte me Sekretaren Amerikane të Shtetit [[Madeleine Albright]], e cila vizitoi Phjonianin në vitin 2000,<ref>{{cite web |url=http://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/shows/clinton/interviews/albright.html |title=Interview - Madeleine Albright |accessdate=2007-08-11 |author=Bury, Chris |month=November | year=2000 |work=[[Nightline (US news program)|Nightline]] [[Frontline (US TV series)|Frontline]], on [[Public Broadcasting Service|PBS]].org }}</ref> por të dy vendet nuk kanë marrëdhënie zyrtare diplomatike.<ref name="cia-kn">{{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/kn.html#Econ |title=Korea, North |accessdate=2010-05-17 |year=2009 | work=The World Factbook}}</ref> Nga viti 2006, rreth 37 mijë ushtarë amerikanë qëndronin në Korenë e Jugut, megjithëse nga qershori 2009, ky numër kishte rënë në 30 mijë.<ref>{{cite news |url=http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/asia/northkorea/5397767/South-Korea-and-US-troops-raise-alert-level-over-North-Korean-threat.html |title=South Korean and US Troops raise alert level over North Korean Threat |accessdate=2009-07-06 |author=Malcom Moore |date=2009-05-28|work=[[Telegraph]] Online | location=London}}</ref><ref>{{cite web |url=http://english.people.com.cn/200501/13/eng20050113_170566.html |title=S. Korea to cut 40,000 troops by 2008 |accessdate=2007-08-01 |author=Xinhua |date=2005-01-13 |work=[[People's Daily]] Online}}</ref> Kim Xhong-Ili ka thënë privatisht se pajtohet për praninë e trupave amerikane në gadishull, edhe pas ribashkimit të mundshëm.<ref name="wpost">{{cite news |url=http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/discussion/2005/07/27/DI2005072701759.html |title=North Korea: Six-Party Talks Continue |accessdate=2007-08-01 |author=Oberdorfer, Don |date=2005-07-28 |work=[[The Washington Post]] Online }}</ref> Publikisht,
Gjatë këtyre viteve
Më 2010, qeveria koreanoveriore ndërmori një reformë fiskale që, duke lëshuar kartmonedha të reja dhe duke caktuar shumën maksimale që banorët mund të këmbenin nëpër banka, ua asgjësoi kursimet shumë prej qytetarëve. Kjo thuhet se thelloi krizën ekonomike, duke dëmtuar tregtinë private që ishte lejuar viteve të fundit.
Më 13 qershor 2009, agjencia e lajmeve Associated Press njoftoi se në kundërpërgjigje ndaj sanksioneve të OKB-së,
Në nëntor 2010,
[[Skeda:Korean.Seoraksan-Ulsanbawi-01.jpg|left|200px|thumb|Pamje nga [[Seoraksani|Mali Seorak]].]]
Rreshti 178:
|work=The Times of India
|quote=North Korea, officially known as the Democratic People's Republic of Korea, is one of the world's most oppressive, closed, and vicious dictatorships. It is perhaps the last living example of pure totalitarianism - control of the state over every aspect of human life.
}}</ref><ref>{{cite news|url=http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2009/06/07/AR2009060700717.html|title=U.S. to Weigh Returning North Korea to Terror List|last=Finn|first=Peter|date=2009-06-08|publisher=Washington Post|accessdate=2009-06-19|quote=The Bush administration removed North Korea from the list of terrorist states last year as part of an unfulfilled commitment by the dictatorship to dismantle its nuclear weapons program.}}</ref> Qeveria e vendit ndjek ideologjinë ''quqhe'' (juche) të vetëmjaftueshmërisë, e ideuar nga ish-kryetari i vendit, Kim Ir-Seni. Pas vdekjes së tij, Kim Ir-Seni u shpall President i Amshueshëm i vendit. Quqheja
|last=Martin
|first=Bradley K.
Rreshti 191:
|doi=
|id=
|isbn=0-312-32322-0}}</ref> Zyrtarisht republikë socialiste,<ref>[[wikisource:Constitution of North Korea (1972)|Constitution of North Korea]], Chapter I, Article 1: "The Democratic People’s Republic of Korea is an independent socialist State".</ref>
|url = http://freedomhouse.org/template.cfm?page=22&year=2006&country=6993
|title=Freedom in the World, 2006|publisher=Freedom House|accessdate=2007-02-13
Rreshti 203:
|accessdate=2009-06-18|date=2008-05-29|work=[[The Economist]]
|quote=EVERY developing country worth its salt has a bustling middle class that is transforming the country and thrilling the markets. So does Stalinist North Korea.
}}</ref> Kim Xhong-Ili dhe Kim Ir-Seni kanë ndërtuar rreth tyre kulte personaliteti. Njoftohet se vendi ka kryer shkelje të rënda të të drejtave të njeriut.<ref>http://ww.hrw.org/en/news/2009/02/17/human-rights-north-korea</ref> Pas rënies së Bashkimit Sovjetik, pati zi urie, që çoi në vdekjen e 2-3 milion njerëzve. Për shkak të natyrës sekrete të qeverisë dhe ngurrimit të saj për t’i pranuar të huajt,
== Kultura ==
|