Carrabregu i Epërm: Dallime mes rishikimesh

Carrabregu i Epërm shtrihet buzë një kodre të vogël që quhet “Kodra e Loshit”, ku nga lart mund të shihet tërë rrafshi i Dukagjinit, nga ana perëndimore pranë tij gjarpëron Lumbardhi me ujin vezullues si kristal, ndërsa në qendër të Fshatit shtrihet kanali për ujitjen e tokave, të cilat shtrihen në lindje dhe në jug të tij dhe janë mjaft pjellore. Në këto fusha rriten bimë nga më të ndryshmet, pemë, perime të të gjitha llojeve që me ngjyrat e tyre i jepinjapin koloritin më të bukur natyrës. Gjallëria e këtij vendi shtohet me shumëllojshmërinë e zogjve, kafshëve të egra, duke pasur parasysh se buzë Fshatit qëndron si fron bjeshka me pejzazhinpeizazhin e saj të bukur që sjellë freskinfreskinë e ajrit të pastër plotë jetë. Qendra e fshatit karakterizohet me tre Blirët e saj qindravjeçar, të cilët shërbejnë si çati për banorët e këtij lokaliteti, të cilët pa dallim moshe i ngrysin pasditet nën freskinfreskinë e kurorave dhe aromës së tyre deri në orët e vona të natës, me lojëra dhe biseda plotë domethënie. Nga kurreshtja për ta kuptuar vjetërsinë e njërit nga Blirët, atij më të moçmit, menën të cilin gjendet varri i Sylejmon Dobrës së Parë, më datendatën 30.11.2015, nga eksperti i pylltarisë është konstatuar se ai daton 426 vjeçar, po ashtu edhe Qarri që gjendet në kodër të fshatit ka një vjetërsi 330 vjeçare.

Fshati Carrabreg i Epërm ka një infrasturkurinfrasturkurë të rregulluar, ku të gjitha rrugët kryesore të Fshatit janë të asfaltuara dhe të emërtuara. Fshati ka UjësjellsinUjësjellësin nga bjeshkët e Deçanit dhe rrejtinrrjetin e kanalizimit. Po ashtu janë të ndërtuar dhe kanalet e ujitjes së tokave bujqësore, ka ndriçimin publik.Objekti i quajtur Stani i Fshatit, i cili është i punuar nga druri dhe i vendosur buzë kodrës. Para Stanit është fusha sportive ku të rinjtë e Fshatit zhvillojnzhvillojnë aktivitete e tyre sportive.

Nga gërmimet që janë bërë Buzë Kodrës është gjetur një gyp i ujësjellësit nga koha romake i shek. II para Krishtit, çka dëshmon se është një vendbanim i lashtë Ilir. Po ashtu në kodër janë gjetur disa mbetje arkeologjike, një kryq, një çallmë dhe një guri në formë figure që daton nga shek. I para Krishtit. Mu në qendër afër Blirit është i vendosur lapidari i dëshmorëve dhe martirëve, te cilët ranë për lirin, burra që sfiduan vdekjen pa iu trembur syri asnjëherë, afër lapidarit është një varrezë qindravjeqareqindravjeçare, te cilën banorët e këtushëm e quajnë varri i Smak Mulës, janë të thurura shumë legjenda për këtë varrezë, por një gjë dihet se ka qenë një njeri me vlera të larta, për arsye se varreza është shumë madhështore ku i ka mbijetuar kohës, po ashtu ka edhe varreza të tjera të vjetra në Kodër. I gjithë Fshati i takon Fisit të Gashit, ku është i ndarndarë në lagje. Martesa brenda Fshatit nuk ka pasur ndonjëherë, pra çdo herë janë martuar me Fise te tjera, siç është në traditën e lashtë shqiptare, organizimet brenda Fshatit rregullohen në bazë të traditave dhe zakoneve po ashtu edhe Statutit, të gjitha organizimet, mbledhjet, dasmat, ngushllimet mbahen në objektin e Fshatit që e quajnë Stani i Fshatit.

Në Fshatin Carrabregu i Epërm ka toponime të ndryshme që nga kohët Pellazgo-ilire të cilat janë: Në Bjeshkët e Carrabregut, si në Bjeshkën e Madhe dhe në Kori janë këto toponime: Laku i Kryes, Livadhi i Mark Geges, Lugi i Prekës, Kroni i Jerinës, Çetina e Orlit, Kroni i Gjonit, Kroni i Bali Qeles, Currjelat, Varri i Qikes, Budoshi, Livadhi i DobresDobrës, Podi i Loshit, Podet e Verdha, Prroni i Verrave etj. NsërsaNdërsa në fshat janë: Kodra e Loshit, Vija e Gjinit, Bunari i Fushës, Gurinat, Gerdajat, Te Blini, Ledinat, Livadhet e Gata, Rruga e Shelnjës, etj. Po ashtu disa toponime gjinden në lokalitetin e këtij fshati ka varreza të moçme me gurë të mëdhenj, aty janë edhe Varret e Kodrës, pastaj i quajturi Varri i Smak Mulës, ka edhe mikrotoponime të tjera.  (Disa shënimet janë marrë nga Jusuf Osamoni ”Vendbanimet e Kosovës Peja dhe Deçani”, Prishtinë 2004. fq.117.)

Kulla është shtëpi e lartë prej guri me dy a tri kate. Zakonisht ndërtimi i Kullës bëhej në vende të ngritura dhe shërbente si banesë. Dritaret e vogla dhe frengjit shërbenin për mbrojtje nga sulmet e ndryshme. Kati i dytë a i tretë përbëhej nga [[oda]]t e miqve. Në Fshatin Carrabregu i Epërm në vitin 1980 gjatë regjistrimit ekzistonin mbi 70 Kulla dy dhe tri katëshe, tri nga këto ishin nënë mbrojtejnmbrojtjen e trashegëmisëtrashëgimisë së Kosovës,  por lufta e fundit në Kosovë i shkatërroi të gjitha këto, kjo dëshmon së armiku kishtëkishte qëllim zhdukjen e  trashëgëmisëtrashëgimisë  kulturore. Sot ekzistojnë dy kulla që pritet të renovohenrinovohen nga shteti. Kulla e Ramush Loshaj që është edhe mulliri i ujit dhe Kulla e Xhafer Loshaj.

Mullinjet e fshatit MullitiMulliri janë pasuri kombëtare dhe trashegimitrashëgimi kulturore, që kanë një vjetërsi relativisht 400-500 vjeqarevjeçare. Në Fshatin Carrabreg kanë ekzistuar disa  mullinjëmullinj për bluarjen e drithravedrithërave, sot kur po flasim në 2016 është vetëm një në pritje të renovimit. Në Fshat janë dy rrjedha të ujit, dhe siç e dime mullinjetmullinjtë funksionojnefunksionojnë me ujë. Këto kanale kanë ujitur tokat e Fshatit pra dhe në këto kanale kanë qenë mullinjetmullinjtë e ndërtuar. Ata mullinjëmullinj ishin : Mulla Demve Dautaj, ky mulli ka punuar deri rreth viteve 1950 pra është një mulli shumë i hershëm. Mulliri tjetër në këtë rrjedhë uji ishte Mulliri i Syle Isufit Bozhdaraj  ky mulli ka punuar deri në vitin 1980. Mulliri tjetër ishte po ashtu, në këtë kanal ishte MullitiMulliri i Begut afër XhamiseXhamisë sesë Carrabregut. Ndërsa i funitfundit në këtë rrjedhë uji ishte mulliri i Binakajve, edhe ky mulli ka punu deri në vitin 1985. Mulliri që pritet të renovohet është Mulliri i Ramush Loshaj ku është edhe kulla ne prije të renovimit. Edhe një mulli që quhet Mullini i Loshit që ishte në Fshatin Hulaj afër atij që ekziston sot rreht, rreth 100 metra nga ura që e kalon lumi në drejtim tëte FshatiFshatit Hulaj.

Përpjekjet për liri dhe pavarësi si të çdo shqiptari ishin me shekuj të tërë, edhe banorët e Carrabregut ishin pjesë aktive për PavarësinPavarësinë e Kosovës. Pjesë aktive ishin edhe në bashkimin e Kosovës me Shqipërinë dhe më vonë në mbrojtjen e Plavës dhe Gucisë, po ashtu edhe në demostratat e vitit 1968, dhe 1981 e deri në vitet e 90’ta kur  edhe filloj lufta frontale me forcat serbe. Që nga vitet 1988-1989, banoret e Carrabregut iu përgjigjen të gjitha aksioneve, manifestimeve, protestave, demostratavedemonstratave si: Përkrahja e minatorëve të Trepçës, kundërshtimi i ndryshimit të kushtetutës nga ana e serbisëSerbisë, marshimi këmbë deri në Prishtinë në përkrahje të minatoreveminatorëve dhe udhëheqjësudhëheqjes të asaj kohe në kundërshtimin e ndryshimit më dhunë të kushtetutës  nga ana e serbisëSerbisë, përkrahja e RTP-së, aksioni Familja ndihmon FamiljënFamiljen, aksioni i pajtimit të gjaqeve, ndihma për mbajtenmbajtjen e shkollës shqipe etj. PjesmarrjaPjesëmarrja në të gjitha proceset e shtetë shtet-ndërtimit të Kosovës që nga shpallja e Kosovës Republikë, pjesmarrjapjesëmarrja dhe organizimi në zgjedhje Parlamentare dhe Presidenciale e deri te lufta e fundit e viti 1998-1999.

Që nga fillet e para të luftës duke parë rrezikun e shfarosjes nga okupatori serb Fshati u organizua në mbrojtjen e banorëve të tij. I gjithë Fshati u mobilizamobilizua për luftë, dhe gjithsecili dha kontributin e tij në forma të ndryshme. Që nga 29 maji i viti 1998, kur filloi edhe lufta frontale Fshati Carrabreg i Epërm ka shtatë Dëshmorë: Adem Ukëhaxhaj, Enver Dobraj, Muharrem Lataj, Xhevdet Loshaj, Bajram Lataj, Arif Tahiraj, Hysni Dautaj. Dëshmori Adem Ukëhaxhaj është Hero i Kosovës. Ndërsa 18 Martirët janë: Besart Dautaj, Teuta Loshaj, Ajshe Loshaj, Gale Loshaj, Elez Dautaj, Ramadan Dautaj, Zenel Dautaj, Zekë Dautaj, Ajmone Balaj, Cufë Balaj, Mone Balaj, Nife Balaj, Sylejmon Zekaj, Avdyl Dobraj, Shaqir Dobraj, Hate Lataj, Murat Dautaj, Azmon Dautaj. Gjithashtu kemi me dhjetra të plagosur nga të gjitha llojet e armëve.

Në luftën e fundit në Kosovë 1998/1999 Fshati është shkatërruar mbi 90%,  dhjetradhjetëra të vrarë dhe qindra të plagosur. Pas luftës edhe ky Fshat nisi të rimarr  veten me ndihmën e bashkatdhetarëve, shoqatave humanitare dhe ndërkombetarëvendërkombëtarëve, filloi rindërtimi i shtëpive infrastruktrësinfrastrukturës rrugore, ujësjellësit, kanalizimit dhe gjërave tjera përcjellëse. Banoret merren kryesisht me bujqësi dhe blegtori ku gjithnjë po shkon drejt urbanizimit.

Tani Fshatit i është kthyer normaliteti ku me ndihmën e bashkathdhetarëvebashkatdhetarëve po rindërtohet çdo ditë e më shumë, duke e bërë jetenjetën e qytetarëve me të lehtë.

Në Fshat janë mbi 200 veteran të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, dhe me dhjetradhjetëra invalid dhe të plagosur. Dalëngadalë edhe plagët e luftës kanë nisur të shërohen. Në kujtim të Dëshmorëve dhe Martirëve, banorët e Fshatit, me vetkontributin e tyre kanë ndërtuar Lapidarin e Dëshmorëve dhe Martirëve.

Dita e Fshatit Carrabregu i Epërm është 29 maji ku në këtë ditë organizohen aktiviteaktivitete të ndryshmëndryshme që nga viti 2000. Në këtë ditë bëhen homazhe te Lapidari i DëshomrëveDëshmorëve dhe Martirëve, po ashtu në mënyrë tradicionale bëhet dhurimi vullnetar i gjakut nga qytetarë  me moton “Carrabregu dhuron gjak”.  Kjo ceremoni e është  në shenjë nderimi dhe respekti për të gjithë ata që kanë dhënë jetën për liri, demokraci, dhe të drejtat e kombit shqipëtarshqiptar! Për çlirimin dhe lirinë e Kosovës u flijuan bijtë dhe bijat më të mira, që me punën dhe jetën e tyre janë vlera të lavdisë dhe krenarisë Kombëtare. Në kujtim të përpjekjeve shekullore dhe kujtimin e te rëneverënëve Fshati në këtë ditë përkujton fillimin e luftës me forcat serbe, Në Fshatin Carrabregu i Epërm dhe Carrabregu i Ulët janë 12 Dëshmorë dhe 30 Martirë për të përkujtuar sakrificensakrificën e të gjithë këtyre, qytetarët marrin iniciativa të ndryshme, duke e bërë këtë ditë madhështore. Kjo ngjarje ndihmohet  nga qytetarët e Fshatit dhe përkrahet nga Komuna e Deçanit.