|
Petrarka është një nder figurat kryesore te Rilindjes evropiane. Ne shekujt e humanizmit evropian ai u njoh si një latinist i mrekullueshem, autor librash, traktatesh e vellimesh mjaft te cmuara për kohën, për te cilat punoi me seriozitetin me të madh. Studiuesit pohojne se Petrarka mendonte qe lavdine tek pasardhesit do t’ia siguronin veprat e tij te shumta ne latinisht, te cilat permbajne boshtin e ideve te tiuj humaniste dhe qe perbejne me tepër se katër te pestat e krijimtarise se tij te shumanshme, qoftë ne proze, qoftë ne poezi. Por u vertetua e kundërtaetrarka përmendet sot nga pasardhesit për vellimin me poezi ne italisht te titulluar Fragmente ne gjuhën vulgare, titull qe botuesit e mëvonshëm e nderruan ne Kanconiere, qe ne shqip perkthehet Libri i këngëve.
NeNë rremujen e ngjarjeve politike qe tronditen Firencen ashtu si shumë qytete te tjera italiane te shekullit XIV, i ati i Petrarkes, me profesion noter, debohet nga Firencja.
==Biografia==
Kështu qe Petrarka lindi larg Firences, ne Areco, ne korrik 1304. Mbas një viti, familja shperngulet ne qytetin e Pizes ke qëndron deri me 1311 e mandej vendoset ne Provansen franceze, ne Avinjon, ku u transferua perkohesisht selia e Papëve (nga 1305 deri me 1377) dhe ku i ati i Petrarkes fitoi një post qe i pershtatej. Provansa asokohe qe atdheu i trubadureve, djepi i poezise lirike. Petrarka i ri studioi gramatikë, retorikë e dialektikë pastaj dhe u shkollua për drejtësi ne Montpelje. Me pas, ne Universitetin e Bolonjes u thellua ne studimin e autoreve te antikitetit, por edhe te autoreve te rinj italiane te “te emblit stil i ri”.
Petrarka lindi larg Firences, në Areco, në korrik 1304. Mbas një viti, familja shperngulet ne qytetin e Pizes ke qëndron deri me 1311 e mandej vendoset ne Provansen franceze, ne Avinjon, ku u transferua perkohesisht selia e Papëve (nga 1305 deri me 1377) dhe ku i ati i Petrarkes fitoi një post qe i pershtatej. Provansa asokohe qe atdheu i trubadureve, djepi i poezise lirike. Petrarka i ri studioi gramatikë, retorikë e dialektikë pastaj dhe u shkollua për drejtësi ne Montpelje. Me pas, ne Universitetin e Bolonjes u thellua ne studimin e autoreve te antikitetit, por edhe te autoreve te rinj italiane te “te emblit stil i ri”.
Me 1326 rikthehet ne Avinjon, ku mbas vdekjes se te atit hyn ne urdhërin kishtar franceskan. Njekohes isht, ai fiton ne hierarkine e kohës një post te nderuar, me mjaft perfitime morale e financiare.
Me kalimin e kohës, i velur nga jeta e zhurmshme e pallateve dhe nga shkelqimi verbues, Petrarka u shperngul ne rrethinat e Avinjonit, ne Voklyze, ku buron lumi i Sorges, gumezhimin e te cilit ai e përmend sa here ne vargje e ne kujtimet e vete. Ne Voklyze ai i kushtohet jetës vetmitare dhe meditimit. Duket se te jeta meditative e vetmitare ai gjen harmoninë e shpirtit dhe burimin e poezise, siç konstatohet edhe nga ky fragment i cituar nga vepra me karakter mediativ-filozofik Jeta vetmitare ;Për letrarin, vetmia është atdhe, liri, kenaqesi, e kam fjalën për atë vetmi qe ndjell qetesine e jo egersine, kurse pa ngushellimin e letersise, vetmia kthehet ne internim, ne burg, ne torture.
”PorPor me 1355 vendos te kthehet ne atdhe dhe vendoset ne Milano, ku qëndron për tetë vjet dhe ishte një nder periudhat me te begata te punës e te krijimtarise.
Këtu ai lidh miqesi me Bokacion, me te cilin kemben letra, libra, vërejtje reciproke. Për t’iu larguar murtajes, e cila i mori te birin, me 1361 Petrarka iken ne Venedik, ku pritet me nderime te larta, por mbas disa vjetësh, i sulmuar nga disa eksponente me ide filozofike te kundërta me te tijat, ai zhvendoset përfundimisht ne Padova dhe ne Arkua. Sipas te shkruarve, vdekja e ze me koken mbi libra, duke studiuar Virgjilin, qe e adhuronte.
Kryevepra e tij ishte Libri i këngëve
Ja disa pjesë nga ajo :
''I.''
''Ju që dëgjoni vargjesh zërin tim,''
''Ato psherëtima q’ushqyen zemrën time''
''Kur isha i ri e rashë në gabime''
''E tjetër isha në moshë, në lulëzim.''
''Me tjetër varg po qaj me pikëllim''
''Të shkimet shpresa, dhimbje e kotësi''
''Që i njeh mirë, kush ra në dashuri,''
''Të falur s’dua, po vetëm përdëllim.''
''Dhe un’ e di, të gjithë më kuptuan,''
''Shkoi gjatë kjo përrallë’ rreth meje, për çudi,''
''Sa prej vetvetes vetë më erdhi rëndë.''
''Por ky është fryt i shpirtit tënd kur vuan:''
''Pendesë ësht’, delir, nëse s’e di,''
''Se ç’të pëlqen e shkurtër është si ëndërr.''
''XXVI''
''Gëzimi humb, kur s’duket gjë mbi tokë,''
''Anijen kur e egra valë e mund:''
''Të dhimbsen naftët e gjorë më në fund,''
''Kur zallit falen, të zhyer bërë trokë.''
''S’ka gaz në burg, ke hekurin mbi kokë,''
''E hallk’ në qafë që të godet, të mbyt,''
''Dhe shpat’ e zhveshur në luft’ e gjak të zhyt,''
''Kupidi Zot me ty lufton, hap gropë.''
''Dhe ju qtë lëvduat nëpër rima''
''Fjal dashurie atij në varg i thatë,''
''I ktheni nderin se vrau në jetë kaq trima,''
''Pse thau një shpirt të mikut tim të ngratë?''
''Ja, këtij Zoti lavd i thurt’ shpesh herë''
''Për ç’ju punoi nëntëdhjet’ e nëntë herë.''
''XXXII''
''Sa më afron mbi dhe e fundmja ditë,''
''Aq më i shkurtër më bëhet dhe mjerimi,''
''Dhe aq më shumë më hyn në shpirt dyshimi:''
''Nëse jetova këtu pa mend, pa dritë.''
''I thashë zemrës: dhe pak s’do shkojnë ditë''
''Dhe dashuria do shuhet dalngadalë''
''Nën një dëborë që bie palë-palë,''
''Të fundmin gjumë këtu do të flesh, o shpirt.''
''Edhe nga pas do bjerrësh keq çdo shpresë''
''Që ti në gji e mbajte kaqe gjatë,''
''Të qeshurit, dhe lotët, çdo dënesë.''
''Po e tanishmja duket fare qartë:''
''Sa shpesh nxitojmë, lakmojmë lumturi,''
''Sa shpesh pasioni na kall ne në jermi!''
''XXXIII''
''Dhe Ylli i Dritës nga Lindja fërfëllonte,''
''Arush’ e Madhe kthehej në Veri,''
''Ajo që Erës i ngjall xjelozi''
''E drit’ të bardhë si fashë posht’ lëshonte.''
''Ish çuar lart e boshtin rrotullonte''
''Përgjysm’ e zhveshur penj’ tirrte për shtëpinë,''
''Dashnorëve u nxiste dashurinë,''
''Siç kish zakon, me lot i përvëlonte.''
''E imja shpresë e tretur po lëngonte''
''Si një qiri që dridhet, flakërin,''
''Si ëndërr e fikur që sillte veç trishtim.''
''Oh, sa gëzim të ngrihej e përtërirë!''
''Më ngjau se thaë përse e humb fuqinë?''
''Vështromi syt’ e behem un’ më mirë.''
''XXXVIII''
''S’ka lumë që hesht, o kont, s’ka patur kurrë,''
''S’ka det vërtet ku s’derdhet ndonjë lumë,''
''S’ka mur e ledh, a pyll me gjethe shumë,''
''S’ka re që lag qiellin fsheh e murrme,''
''Pengesë s’ka, o cop’ o vel, o pëlhurë,''
''që syt’ e mi t’i fsheh prej saja prorë;''
''ato vështrime të ëmbla njerëzore''
''më ngjajn’ se thonë: me lot po shkrin qyshkur.''
''E kur në tokë vështrojn’ ashtu të qetë,''
''Për shtysë në tokë, për preh, për kusëri,''
''Natyra ngjan kanatat se mbyll vetë.''
''E dor’ e bardhë më shfaqet përsëri''
''Që sjell mërzi, më ngjan me to më prek,''
''Kuir syn’ e saj me timin e përpjek.''
''LXXV''
''O sy të bukur që vrisni dhe pastaj''
''S’e mbyllni plagën, e lini të kullojë,''
''s’ka mirësi, as bar që ta shërojë,''
''As det me valë të thotë: po u ndaj!''
''Dikush më tha: “Pushoje atë vaj!''
''Ti për atë me vargje po na mbush!”''
''S’kam ç’dashuroj e mos më dasht’ askush''
''E për këtë nuk është faj i saj.''
''Jan’ ata sy që shpojn’ me përvëlime''
''Dhe Zotin tim e bënë të fitojë,''
''Shigjet’ e tij të shponte zemrërn time,''
''Jan’ ata sy të but që shkëndijojnë,''
''Që ndezur rrin’ e japin xixëllimë:''
''Të flas për ta s’ndjej lodhje e pushime.''
''LXXXV''
''Gjithnjë kam dashur, më fort ende po dua,''
''Po dashuroj me ethe dit’ për dit’''
''Dhe atë vend, ku lot lëshoj si krua''
''Ku dashuria me brenga më kapit.''
''Ësht’ koha kur rikthehen dashuritë''
''Dhe lulëzim për botën ësht’ kudo:''
''Ta kisha pranë atë që lëshon dritë,''
''Të rrinim tk si zemra ime do.''
''T’i vinte tok guxim e kush ka patur''
''Këta armiq, t’u bënte vend në zemër,''
''Megjithëse mbeten gjithnjë ata të dashur?''
''Fitova on’, o dashuri, pa emër!''
''Në diell shpresë s’do shihja asgjëkund,''
''Në vend të rroja, do vdisja më në fund.''
''CXXXII''
''Në s’është dashuri e ç’është pra e ç’ndiej?''
''Në është dashuri, e ç’është dashuria?''
''Në është e brishtë, ç’na vdes ne ashpërisa?''
''Në djeg me zjarr, me ç’ëmbëlsi na deh?''
''Në desha vetë, tani pse rri e qaj?''
''Në rashë keq e kujt t’i lutem vallë?''
''E keqe e këndëshme, o vdekje, vdekje e gjallë,''
''Kur s’kam asgjë, përse gjithçka po mbaj?''
''Dhe nëse mbart një dhimbje kaq të madhe,''
''Përkundër erës varka ime shkon''
''Në det me dallg’, pa prehje, pa timon.''
''Gabime plot, i lehtë në mendim,''
''As vetë s’e di tani se çfarë kërkoj,''
''Kam ftoht’ në verë, në dimër përvëlim!''
[[Kategoria:Poetë italianë]]
| 