Katalonia: Dallime mes rishikimesh
| [Redaktim i kontrolluar] | [Redaktim i kontrolluar] |
Content deleted Content added
Liridon (diskuto | kontribute) |
Tiimiii (diskuto | kontribute) No edit summary |
||
Rreshti 1:
'''Katalonia''' (Katalonje: Catalunya, Occitan: Catalonha, Spanjisht: Cataluña) është një bashkësi autonome e [[Spanja|Spanjës]] e vendosur në skajin lindor të [[Gadishullin Iberik|Gadishullit Iberik]].<ref>[https://web.archive.org/web/20080528011550/http://www.gencat.cat/generalitat/eng/estatut/titol_preliminar.htm "First article of the Statute of Autonomy of Catalonia. 'Catalonia, as a nationality, exercises its self-government constituted as an autonomous community...'"]. Gencat.cat. Archived from [http://www.gencat.cat/generalitat/eng/estatut/titol_preliminar.htm the original] në 28 Maj 2008. Marrë 13 Shtator 2013.</ref> Katalonia përbëhet nga katër provinca: [[Provinca Barcelona|Barcelona]], [[Provinca Girona|Girona]], [[Provinca Lleida|Lleida]] dhe [[Provinca Tarragona|Tarragona]]. Kryeqyteti dhe qyteti më i madh është [[Barcelona]], komuna e dytë më e populluar në [[Spanja|Spanjë]] dhe thelbi i zonës së shtatë më të populluar urbane në [[Bashkimi Evropian|Bashkimin Evropian]]. Katalonia përfshin shumicën e territorit të ish-Principatës së Katalonjës (me pjesën e mbetur Roussillon tani pjesë e Pyrenees-Orientales të Francës). Ajo kufizohet nga [[Franca]] dhe [[Andorra]] në veri, [[Deti Mesdhe]] në lindje, dhe komunitetet autonome spanjolle të Aragonit në perëndim dhe [[Komuniteti i Valencias|Valencia]] në jug. Gjuhët zyrtare janë [[Gjuha katalane|katalonisht]], [[Gjuha spanjolle|spanjisht]], dhe dialektin aranez të okitianëve.<ref>[https://web.archive.org/web/20130826045656/http://www.parlament-cat.net/porteso/estatut/estatut_angles_100506.pdf "Statute of Autonomy of Catalonia (2006), Articles 6, 50 - BOPC 224"] (PDF). Arkivuar nga [http://www.parlament-cat.net/porteso/estatut/estatut_angles_100506.pdf the original](PDF) më 26 gusht 2013. Marrë nga 31 janar 2014.</ref>
Në fund të shekullit të 8-të, qarqet e marsit të Gothisë dhe Marsi hispanike u krijuan nga mbretëria franke si vasalë feudale në të gjithë dhe pranë Pirenejve lindorë, si një pengesë mbrojtëse kundër muslimanve. Qarqet lindore të këtyre marshimeve u bashkuan nën sundimin e Vasal franak Count të Barcelonës, dhe më vonë u quajt Katalonjës. Në 1137, Katalonia dhe Mbretëria e Aragonit u bashkuan me martesë nën kurorën e Aragonit dhe Principata e Katalonjës u bë baza për fuqinë detare dhe ekspansionizmin e Kurorës së Aragonit në Mesdhe. Në epokën e vonë të Mesjetës lustroi literatura katalane. Midis 1469 dhe 1516, Mbreti i Aragonit dhe Mbretëresha e Kastiljes u martuan dhe sunduan mbretëritë e tyre së bashku, duke ruajtur të gjitha institucionet e tyre të dallueshme, gjykatat dhe kushtetuta.
Gjatë [[Lufta Franko-Spanjolle|Luftës Franko-Spanjolle]] (1635-1659), Katalonia u revoltua (1640-1652) kundër një pranie të madhe dhe të rëndë të ushtrisë Mbretërore në territorin e saj, duke u bërë republikë nën mbrojtjen franceze. Brenda një periudhe të shkurtër, [[Franca]] mori kontrollin e plotë të Katalonjës, me një kosto të lartë ekonomike për Kataloninë, derisa u pushtua gjerësisht nga ushtria spanjolle. Sipas kushteve të Traktatit të Pirenejve në vitin 1659, i cili përfundoi luftën më të gjerë franko-spanjolle, kurora spanjolle i dha pjesë në pjesën veriore të Katalonjës, kryesisht të inkorporuar në qarkun e Roussillon, në Francë. Gjatë Luftës së Pasardhjes Spanjolle (1701-1714), [[Kurora e Aragonit]] u pozicionua kundër [[Filipi Bourbon i Spanjës|Filipit Bourbon të Spanjës]], fitorja e mëvonshme e së cilës çoi në heqjen e institucioneve jo-kastiliane në të gjithë Spanjën dhe në zëvendësimin e [[Gjuha latine|gjuhës latine]] dhe të gjuhëve të tjera (si [[Gjuha katalane|katalonisht]]) me [[Gjuha spanjolle|spanjisht]] në dokumentet ligjore.
Në shekullin e nëntëmbëdhjetë, Katalonia u prek rëndë nga [[Luftërat Napoleonike]] dhe Karikatura. Në gjysmën e dytë të shekullit, Katalonia përjetoi një industrializim të rëndësishëm. Ndërsa pasuria nga zgjerimi industrial u rrit, Katalonia pa një rilindje kulturore të shoqëruar me nacionalizmin fillestar, ndërsa u shfaqën disa lëvizje të punëtorëve. Në vitin 1914, katër provincat katalane formuan një Komonuelth, dhe me kthimin e demokracisë gjatë Republikës së Dytë Spanjolle (1931-1939), Generalitat e Katalonjës u rivendos si një qeveri autonome. Pas [[Lufta civile spanjolle|Luftës Civile Spanjolle]], diktatura frankoiste miratoi masa represive, heqjen e institucioneve katalane dhe ndalimin e përdorimit zyrtar të gjuhës katalane përsëri. Nga fundi i viteve 1950 deri në fillim të viteve 1970, Katalonia pa rritje të shpejtë ekonomike, duke tërhequr shumë punëtorë nga e gjithë Spanja, duke e bërë Barcelonën një nga zonat më të mëdha industriale metropolitane të Evropës dhe duke e kthyer Kataloninë në një destinacion të madh turistik. Që nga tranzicioni spanjoll në demokraci (1975-1982), Katalonia ka rifituar autonomi të konsiderueshme lokale në çështjet politike, arsimore, mjedisore dhe kulturore dhe tani është një nga komunitetet ekonomikisht më dinamike të Spanjës.
== Burimet ==
==Lidhje të jashtme==
| |||