Komuna e Zajazit: Dallime mes rishikimesh

Zajazi njehë në periudhën turke, Mehmed Begun e Kollarës, Hasan Brahaj, Nezir Koxhën, ky i fundit, një veteran i pashoq i dy periudhave: turke e serbe. Osman Gjini, Murat Dulla dhe Sefer Hysë Zajazi, që ky i fundit është një ndër imazhet më të dalluara në Kërcovë, që luftoi turqit dhe komitat sllavomaqedonëmaqedonas më 1903 në Betejën e Karbunicës, ku mbeti edhe dëshmor. Ali Drogomishti - Ali Beqir Ala si prijës i Kërcovës, që kishte zënë armët për të mbrojtur nderin e atdheut. Ky luftëtar është veteran i vitit 1912, kur po shpaloste flamurin 500 vjecar të fatosit tonë të të gjithë kohëve - Skënderbeut. Sulltana Legjendare, heroina e Kërcovës, e cila i la namë historisë kombëtare në Qafën e martizuar (1913), për të cilët kam përgaditur disa faqe të tëra, ku do të përmbëlidhen në një vëllim të vecantë.

Në Zajaz, Ymer Luma mbledhë parinë e vendit, dhe me të madhe u shpjegon qëllimet e tija, rrolin e "luftës nacionalshlirimtare", dhe, bashkëpunimi me radhët partizane sllavomaqedonemaqedonas. Aty për aty i hasi sharra në gozhdë. Mefahil Shehu, një prijës, që më vonë në krye të Ballit të Kombit; shkurt ia preu: "Na si popull i kombit të shtrenjt shqiptar duam të bashkojmë hutat me Shqiptarët e Shqipërisë Politike kundër maqedonëve, armiqëve tonë shekullor, ndërsa gjermanët si kanë ardhur ashtu edhe do të shkojnë. Gjermanët as në luftën e parë dhe as tani s'kanë për t'na vrarë. Por, ata që na kanë vrarë dhe do na vrasin janë maqedonët, dhe këtë radhë, sic duket se edhe ju të Shqipërisë së Vjetër do të jeni në krahë të tyre. Na po luftojmë për t'ia bashkuar këta pjesë Shqipërisë, dhe ju na bëni kryq për të mbetur ndër këto "shkje" përgjithmonë. Na duam Shqipërinë etnike, kurse ju, jeni kundër kauzës kombëtare". Ymer Luma mbeti me gishtë në gojë, i cili mbas mbarimit të luftës deklaron: "Na u thaftë goja që mësuam mbrapshtë këtë popull krenar me aq prirje luftarake e kreshnike, ku pa ndihmën tonë qoftë fizike dhe politike, ata luftuan partizanët maqedon edhe për gjashtë muaj të tjera, mbasi gjermanët ishin larguar nga Kërcova, për derisa hyri dhe u erdhi në ndihmë Brigada e 18-të Shqiptaro-Partizane, arradhës partizane maqedone. Cetat vullnetare të Ballit Kombëtar të Kërcovës, që nuk deshin të luftonin kundër gjakut shqiptar, me një injorancë kundërvetvetes, mjerisht lëshuan armët për dhe, pos komandantëve. Kështuqë, 400 vullnetarë, djemë të rijë u pushkatuan në "Telat e Gostivarit", u mbytën në Xhaminë e Zajazit, dhe ata që shpëtuan, i dërguan në "Frontin e Sremit", atje mbetën pa nam e nishan.