Versioni i datës 29 tetor 2017 03:44 redakto Tiimiii (diskuto \| kontribute) Përdorues automatikisht të kontrolluar, Redaktorët, Kontrolluesit 7.940 edits Faqe e re: Lingua franca (/ ˌlɪŋɡwə fræŋkə /), e njohur edhe si gjuhë e urës, gjuhë e përbashkët, gjuhë tregtare ose gjuhë automjetesh, është një gjuhë ose dialekte sistematike...		Versioni i datës 29 tetor 2017 04:27 redakto zhbëje Tiimiii (diskuto \| kontribute) Përdorues automatikisht të kontrolluar, Redaktorët, Kontrolluesit 7.940 edits No edit summary Etiketa: Përpunim pamor Ndryshimi më pas →
Rreshti 1: '''Lingua franca''' (/ ˌlɪŋɡwə fræŋkə /),<ref>[http://www.oxforddictionaries.com/definition/english/lingua-franca "lingua franca – definition of lingua franca in English from the Oxford dictionary"]. Oxforddictionaries.com. Marrë 28 Tetor 2017.</ref> e njohur edhe si '''gjuhë e urës''', '''gjuhë e përbashkët''', '''gjuhë tregtare''' ose '''gjuhë automjetesh''', është një gjuhë ose ~~dialekte~~sërë dialektesh sistematike (përkundrazi herë pas here ose rastësisht) e përdorur për të bërë të mundur komunikimin ndërmjet njerzve që nuk ndajnë ~~gjuhë~~[[Gjuha Amtare\|gjuhën amtare]] ose dialekt të përbashkët, veçanërisht kur është gjuhë e tretë që dallon nga të dy gjuhët amtare.<ref>Viacheslav A. Chirikba, "The problem of the Caucasian Sprachbund" in Pieter Muysken, ed.,''From Linguistic Areas to Areal Linguistics'', 2008, p. 31.[[International Standard Book Number\|ISBN]] [[Speciale:BookSources/90-272-3100-1\|90-272-3100-1]]</ref> '''Lingua franca''' është zhvilluar në mbarë botën gjatë historisë njerëzore, ndonjëherë për arsye komerciale (të ashtuquajturat "gjuhë tregtare"), por edhe për komoditet kulturor, religjioz, diplomatik dhe administrativ dhe si një mjet për shkëmbimin e informacionit midis shkencëtarëve dhe studiuesve të kombësive të ndryshme.<ref>Nye, Mary Jo (2016). [https://www.chemheritage.org/distillations/magazine/speaking-in-tongues "Speaking in Tongues: Science's centuries-long hunt for a common language"]. ''Distillations''. '''2''' (1): 40–43. Marrë 28 Tetor 2017</ref><ref>Gordin, Michael D. (2015). ''Scientific Babel: How Science Was Done Before and After Global English''. Chicago, Illinois: University of Chicago Press.[[International Standard Book Number\|ISBN]] [[Speciale%3ABookSources/9780226000299\|9780226000299]].</ref> == Karakteristikat == Lingua franca është një term funksional, i pavarur nga çdo histori gjuhësore ose strukturë gjuhësore.<ref>[http://privatewww.essex.ac.uk/~patrickp/Courses/PCs/IntroPidginsCreoles.htm Intro Sociolinguistics] – ''Pidgin and Creole Languages: Origins and Relationships'' – Notes for LG102, – University of Essex, Prof. Peter L. Patrick – Week 11, Autumn term.</ref> [[Gjuha Pidgin\|Pidgins]] dhe [[gjuha e Kreoleve]] shpesh funksionojnë si '''lingua franca'''. Ndërsa [[gjuha amtare]] përdoret në një komunitet, '''lingua franca''' përdoret përtej kufijve të bashkësisë së tij origjinale dhe përdoret si gjuhë e dytë për komunikim ndërmjet grupeve. Për shembull, anglishtja është një gjuhë e folur në Mbretërinë e Bashkuar, por përdoret si lingua franca në [[Filipinet\|Filipine]] dhe [[Indi]].<ref>[https://scroll.in/article/840341/the-rise-of-hinglish-how-the-media-created-a-new-lingua-franca-for-indias-elites "The rise of Hinglish: How the media created a new lingua franca for India's elites"].</ref> Rusisht, mandarin kinez, arabisht, turqisht dhe frëngjisht i shërbejnë një qëllimi të ngjashëm si gjuhë industriale / arsimore në shumë fusha. Gjuhët ndihmëse ndërkombëtare si [[Gjuha esperanto\|Esperanto]] nuk kanë pasur një nivel të madh të adoptimit globalisht kështu që ato nuk mund të përshkruhen si ''lingua franca''.<ref>Directorate-General for Translation, European Commission (2011). [http://cordis.europa.eu/fp7/ict/language-technologies/docs/lingua-franca-en.pdf "Studies on translation and multilingualism"] (PDF). ''cordis.europa.eu''.</ref> == Etimologjia == Shprehja '''lingua franca''' filloi si emri i një gjuhe të veçantë që njerëzit përreth [[Deti Mesdhe\|Detit Mesdhe]] të Lindjes përdoreshin si gjuha kryesore e tregtisë dhe diplomacisë që nga kohët e mesjetës së vonë, veçanërisht gjatë [[Rilindja\|epokës së Rilindjes]] deri në shekullin e 18-të<ref>[https://www.britannica.com/topic/lingua-franca "lingua franca \| linguistics"]. ''Encyclopedia Britannica''. Marrë 2017-08-08.</ref>. Në atë kohë, folësit italianë dominonin tregtinë e detit në qytetet portuale të [[Perandoria Osmane\|Perandorisë Osmane]] dhe një version të thjeshtuar të Italisë, duke përfshirë shumë fjalë të huazuara nga [[greqishtja]], [[frëngjishtja e vjetër]], [[Gjuha portugeze\|portugalishtja]], [[Gjuha oksitane\|oksitanishtja]], [[Gjuha spanjolle\|spanjishtja]], [[Gjuha arabe\|arabishtja]] dhe [[Gjuha turke\|turqishtja]] e përdorur gjerësisht si "'''lingua franca'''" (në kuptimin e përgjithshëm të përdorur) të rajonit. Lingua Franca (gjuha specifike), nënkupton një gjuhë, si në portugalisht dhe italisht, dhe franca është e lidhur me fukokun në greqisht dhe faranji në arabisht, si dhe italianin ekuivalent. Në të tre rastet, kuptimi i mirëfilltë është "'''''frankish'''''", por emri në fakt aplikohet për të gjithë europianët perëndimorë gjatë [[Perandoria Bizantine\|Perandorisë së vonë Bizantine]].<ref>[http://www.komvos.edu.gr/dictonlineplsql/simple_search.display_full_lemma?the_lemma_id=16800&target_dict=1 Lexico Triantaphyllide ''online dictionary, Greek Language Center (''Kentro Hellenikes Glossas''), lemma Franc ( Φράγκος'' Phrankos''),'' Lexico tes Neas Hellenikes Glossas'', G.Babiniotes, Kentro Lexikologias(Legicology Center) LTD Publications'']. Komvos.edu.gr. [[International Standard Book Number\|ISBN]] [[Speciale:BookSources/960-86190-1-7\|960-86190-1-7]]. Marrë 28 Tetor 2017. <q>Franc and (prefix) franco</q></ref><ref>[[iarchive:etymologicaldict00weekuoft/\|"An etymological dictionary of modern English : Weekley, Ernest, 1865–1954 : Free Download & Streaming : Internet Archive"]]. 2015-06-18.</ref><ref>[https://www.scribd.com/doc/14047074/Dictionary-English-Etymology-Origins-A-Short-Etymological-Dictionary-of-Modern-English-Rouledge-1958-Parridge <nowiki>[1]</nowiki>] [https://web.archive.org/web/20141012185830/http://www.scribd.com/doc/14047074/Dictionary-English-Etymology-Origins-A-Short-Etymological-Dictionary-of-Modern-English-Rouledge-1958-Parridge Archived] Tetor 12, 2014, at the[[Wayback Machine]].</ref> Në fjalorin e etimologjisë Douglas Harper thuhet se termi Lingua Franca (si emri i gjuhës së caktuar) u regjistrua për herë të parë në anglisht gjatë viteve 1670,<ref>[http://www.etymonline.com/index.php?search=lingua+franca "Online Etymology Dictionary"]. Etymonline.com. Marrë 2015-06-18.</ref> edhe pse një shembull edhe më i hershëm i përdorimit të Lingua Franca në gjuhën angleze vërtetohet nga 1632, ku ajo është gjithashtu e referuar si "Bastard spanjisht".<ref>Morgan, J. (1632). [https://books.google.com/books?id=6M8TAAAAYAAJ&pg=PA98#v=onepage&q&f=false ''A Compleat History of the Present Seat of War in Africa, Between the Spaniards and Algerines'']. faqe. 98. Marrë Qershor 8,2013.</ref> Ashtu si në fund të shekullit të 20-të, disa kufizuan përdorimin e termit gjenerik për të nënkuptuar vetëm gjuhët hibride që përdoren si gjuhë automjetesh, kuptimi i tij origjinal, por tani i referohet çdo gjuhe vehicionale.<ref>Webster's New World Dictionary of the American Language, Simon and Schuster, 1980</ref> == Shembuj == Përdorimi i lingua francas ka ekzistuar që nga antikiteti. Latine dhe Koine Greke ishin franceze të Perandorisë Romake dhe të kulturës Heleniste. Akadika dhe pastaj aramaike mbetën gjuhët e zakonshme të një pjese të madhe të Azisë Perëndimore nga disa perandorive më të hershme. Shembuj tëlingua franca mbeten të shumta dhe ekzistojnë në çdo kontinent. Shembulli më i dukshëm i shekullit të 21 është anglishtja, por ka shumë gjuhë të tjera franceze, duke përfshirë [[Gjuha frënge\|frëngjisht]], [[Gjuha bengale\|bengalisht]], [[Hindi\|hindu]], [[Gjuha arabe\|arabisht]], [[Gjuha Mandarin\|mandarin]] dhe [[Gjuha Svahili\|svahili]]. Në disa vende, '''lingua franca''' është gjithashtu gjuha kombëtare. Për shembull, Urdu është ''lingua franca'' e [[Pakistani\|Pakistanit]], si dhe gjuha kombëtare. [[Gjuha indoneziane\|Indonezishtja]] ka të njëjtin funksion në [[Indonezia\|Indonezi]], megjithëse [[Gjuha Javanase\|Javanese]] ka më shumë folës amtare. Megjithatë, indonezishtja është gjuha e vetme zyrtare dhe është folur, shpesh si gjuhë e dytë, në të gjithë vendin. Gjithashtu [[Gjuha perse\|persishtja]] është ligua franca e [[Irani\|Iranit]] dhe gjuha e saj kombëtare. E vetmja gjuhë e dokumentuar e [[Gjuha e shenjave\|shenjave]] e përdorur si ligua franca është gjuha indiane e rrafshit të rrafshët, që përdoret në pjesën më të madhe të Amerikës së Veriut. Ishte përdorur si gjuhë e dytë në shumë popuj indigjenë. Krahas ose një derivate të gjuhës së shenjave indiane të Plainsit ishte Plateau , tani e zhdukur. Gjuha Inuit mund të jetë një rast i ngjashëm në Arktik në mesin e Inuit për komunikim përmes kufijve të gjuhës me gojë, por ka pak kërkime. == Burimet == [[Kategoria:Gjuhë]] [[Kategoria:Gjuhë në Itali]]

Lingua Franca: Dallime mes rishikimesh