|
[[Figura:Torquato Tasso-Sorrento.jpg|thumb|]]
'''Torkuato Tasso''', një nga poetët italianë më të mëdhenj të [[Vitet 1500|viteve 1500]] lindi më [[11 mars]] të [[1544]] në Sorrento; vdiq më [[25 prill]] të [[1595]] në [[Roma|Romë]], [[Itali]].
'''Torkuato Tasso''', një nga poetët italinë më të mëdhenj të [[Vitet 1500|viteve 1500]] lindi më [[11 mars]] të [[1544]] në Sorrento. Vepra e tij më e njohur është “Çlirimi i Jeruzalemit” ([[1575]]), një libër ku pershkruhen përballjet midis krishterëve dhe mysylmanëve në fund të Kryqezatës se Pare gjate sulmit te Jerusalemit. Për te kuptuar me mire vepren e Tasso-s duhet pasur nje ide e qarte mbi ambientin letrar dhe kurtizan ne te cilin ai jetoi. Torkuato rrjedh nga nje familje fisnikesh bergamaske. Ishte 10 vjec, kur shkoi ne Rome për te takuar te atin, Bernardon, sekretar i princit te Salerno, duke lene nenen ne Napoli. Disa dite me pas ate e vrane vellezerit e saj. I detyruar te jetonte me babain, Torquato u be shok dhe studionte me te birin e Dukes se Pezaros, për te cilin kishte filluar te punonte i ati. Ne 1559 shkoi ne Venecia e me pas ne Padova ku filloi te studionte filozofi dhe te thellonte njohurite mbi klasiket e letersise. ▼
▲'''Torkuato Tasso''', një nga poetët italinë më të mëdhenj të [[Vitet 1500|viteve 1500]] lindi më [[11 mars]] të [[1544]] në Sorrento. Vepra e tij më e njohur është “Çlirimi i Jeruzalemit”Jerusalemit” ([[1575]]), një libër ku pershkruhenpërshkruhen përballjet midis krishterëve dhe mysylmanëvemyslimanëve në fund të KryqezatësKryqëzatës sesë PareParë gjategjatë sulmit tetë Jerusalemit. Për tetë kuptuar memë miremirë veprenveprën e Tasso-s duhet pasur njenjë ide etë qarte mbi ambientin letrar dhe kurtizan nenë tetë cilin ai jetoi. TorkuatoTorquato rrjedh nga njenjë familje fisnikeshfisnikësh bergamaske. Ishte 10 vjecvjeç, kur shkoi nenë RomeRomë për te takuar tetë atin, Bernardon, sekretar i princit tetë Salerno, duke lenelëne nenennenën nenë Napoli. Disa diteditë memë pas ateatë e vranevranë vellezeritvëllezërit e saj. I detyruar tetë jetonte me babain, Torquato u bebë shok dhe studionte me tetë birin e DukesDukës se Pezaros, për te cilin kishte filluar tetë punonte i ati. NeNë 1559 shkoi nenë Venecia e memë pas nenë Padova ku filloi te studionte filozofi dhe tetë thellonte njohuritenjohuritë mbi klasiketklasikët e letersiseletërsisë.
Ne 1560 shkoi ne Bologna ku shkroi “Rinaldo” qe u publikua ne 1562 dhe pjesen e pare te “Clirimit te Jerusalemit” vepër për te cilen u frymezua nga Badia di Cava, manastiri i Benedettin-eve te Cava de' Tirreni, ku gjendej varri i Urbano II, predikuesi i Kryqezates se Pare.Gjatre atyre viteve realizoi dhe poezite e para te cilat fillimisht i kushtoheshin Lucrezia Bendiddio e me pas Laura Peperara. Keto vargje dashurie e bene nje nga poetet me melodioze te epokes. Ne 1565, me te perfunduar studimet filloi ti sherbente kardinalit Luigi d'Este, vellai i Alfonsit te II-te, duka i Ferrara-s.Se bashku me punedhenesin e tij shkuan ne France por qendrimi atje nuk ishte shume i frytshem ne aspektin letrar dhe Torkuato vendosi te kthehej ne vendlindje. ▼
▲NeNë 1560 shkoi nenë Bologna ku shkroi “Rinaldo” qeqë u publikua nemë 1562 dhe pjesenpjesën e pareparë te “Clirimit“Çlirimit tetë Jerusalemit” vepër për tetë cilencilën u frymezuafrymëzua nga Badia di Cava, manastiri i Benedettin-eve tetë Cava de' Tirreni, ku gjendej varri i Urbano II, predikuesi i KryqezatesKryqëzatës sesë PareParë. Gjatre Gjatë atyre viteve realizoi dhe poezitepoezitë e para te cilat fillimisht i kushtoheshin Lucrezia Bendiddio e me pas Laura Peperara. KetoKëto vargje dashurie e benebenë njenjë nga poetet memë melodiozemelodik tetë epokesepokës. NeNë 1565, me tetë perfunduarpërfunduar studimet filloi ti sherbenteshërbente kardinalit Luigi d'Este, vellaivëllai i Alfonsit tetë II- tetë, duka i Ferrara-s. Se Së bashku me punedhenesinpunëdhënësin e tij shkuanshkon nenë FranceFrancë, por qendrimiqëndrimi atje nuk ishte shumeshumë i frytshemfrytshëm nenë aspektin letrar dhe TorkuatoTorquato vendosi tetë kthehej nenë vendlindje.
Pas humbjes se te atit dhe nje qendrimi te perkoheshem ne Rome vendosi te kthehej ne Ferrara, ne sherbim te Alfonsit te II, i cili ne 1576 e emeroi storiograf te oborrit. Pas dy viteve qetesie, poeti filloi te vuante nga depresioni, qe u shkaktua nga puna e madhe qe ai kryente dhe dyshimet artisike gjate shkrimit te pjese se mbetur te “ Clirimit te Jerusalemit”, redaktimin e se ciles ia besoi mikut Scipione Gonzaga, nje teolog dhe filozof mjaft i xoti. Persa i perket disa redaktoreve te tjere, ata trajtuan te gjithe nje njejtin problem potiken dhe moralin qe duhej te barte nje vepër e shkruar ne ato vite. Ankthi i Tassos u rritej ne te njejten menyre sic shtoheshin kufizimet dhe kritikat qe i beheshin vepres se tij te cilen e priste nje vend nderi ne boten e letersise. ▼
▲Pas humbjes sesë tetë atit dhe njenjë qendrimiqëndrimi tetë perkoheshempërkohshëm nenë RomeRomë vendosi tetë kthehej nenë Ferrara, nenë sherbimshërbim tetë Alfonsit tetë II, i cili nemë 1576 e emeroiemëroi storiograf tetë oborrit. Pas dy viteve qetesieqetësie, poeti filloi tetë vuante nga depresioni, qeqë u shkaktua nga puna e madhe qeqë ai kryente dhe dyshimet artisikeartistike gjategjatë shkrimit tetë pjesepjesës sesë mbetur tetë “ ClirimitÇlirimit tetë Jerusalemit”, redaktimin e sesë cilescilës ia besoi mikut Scipione Gonzaga, njenjë teolog dhe filozof mjaft i xotizoti. PersaPër sa i perketpërket disa redaktoreve tetë tjeretjerë, ata trajtuan tetë gjithegjithë njetë njejtinnjëjtin problem potikenpolitikën dhe moralin qeqë duhej tetë barte njenjë vepër e shkruar nenë ato vite. Ankthi i Tassos u rritej nenë tetë njejtennjëjtën menyremënyrë sicsiç shtoheshin kufizimet dhe kritikat qeqë i beheshinbëheshin vepresveprës sesë tij tetë cilencilën e priste njenjë vend nderi nenë botenbotën e letersiseletërsisë.
Pas gjysmes se dyte te viteve 70’ gjendja mendore e Tasos sa vinte e perkeqesohej. Nevrastenia qe e shqetsonte behej gjithnje e me shume akute. Skrupujt e tij fetare u renduan akoma me shume. Ne 1576 me kerkese te Tasos, erdhi për ta vizituar inkuizitori i Bologna, ndersa nje vit me pas ai i Ferraras gjate bisedes me te cilin kompromentoi disa personazhe te oborrit. I irrituar, gjithnje i pakenaqur, poeti u largua nga Ferrara për tu transferuar tek e motra ne Sorrento ku qendroi për disa muaj për tu nisur me pas ne drejtim te Torinos. Ne 1578 shkoi ne Ferrara. Sapo duka Alfonso e mori vesh ardhjen e tij, urdheroi qe Taso te mbyllej ne Spitalin e Sant'Anna ku poeti do te qendronte deri ne 1586. Ne 1580 arriti te siguronte nje leje për te dale por me kusht, mjeket lejuan vizitate te afermve ndersa vaktet gatuheshin nga kuzhina mbreterore. ▼
▲Pas gjysmesgjysmës sesë dytedytë tetë viteve 70’ gjendja mendore e Tasos sa vinte e perkeqesohejpërkeqësohej. Nevrastenia qeqë e shqetsonteshqetësonte behejbëhej gjithnjegjithnjë e memë shumeshumë akute. Skrupujt e tij fetarefetarë u renduan akoma memë shumeshumë. NeMë 1576 me kerkesekërkesë tetë Tasos, erdhi për ta vizituar inkuizitori i Bologna, ndersandërsa njenjë vit memë pas ai i Ferraras gjategjatë bisedesbisedës me tetë cilin kompromentoikomprometoi disa personazhe tetë oborrit. I irrituar, gjithnjegjithnjë i pakenaqurpakënaqur, poeti u largua nga Ferrara për tu transferuar tek e motra nenë Sorrento ku qendroiqëndroi për disa muaj për tu nisur me pas ne drejtim tetë Torinos. Ne 1578 shkoi nenë Ferrara. Sapo duka Alfonso e mori vesh ardhjen e tij, urdheroiurdhëroi qeqë TasoTasso tetë mbyllej nenë Spitalinspitalin e Sant' Anna ku poeti do tetë qendronteqëndronte deri nenë 1586. NeNë 1580 arriti tetë siguronte njenjë leje për tetë daledalë, por me kusht, mjeketmjekët lejuan vizitatevizitat tee afermvetë afërmve, ndersandërsa vaktet gatuheshin nga kuzhina mbreterorembretërore.
Te nje njeri si Tasso, aktiviteti poetik zinte nje vend shume te rendesishem, deri diten qe mosoi te alternonte shpresen me zhgenjimin, dashurine me vetmine, vlerat me fatin e keq dhe jeten me vdekjen, te gjitha binome qe perfaqesojne kuptimin dramtik te ekzistences njerezore. Renia politike, ushtarake dhe ekonomike e Italise bene qe Tasso te transformonte ne poezi çdo shenje mungese besimi ne aftesite e njeriut. Kunderoreforma e 1500es ne Itali, propozonte fene si justifikim i jetes. Taso mund te quhet me plot gojen si perfaqesuesi letrar i kesaj kundereforme për me tepër pasi ai lindi ne nje periudhe kur Rilindja italiane ishte duke perenduar. Kjo klime ndryshimi zhvilloi te nje poet si ai dyshim artistik dhe ekzistencial. Për kete arsyej vepra e tij cilesohet si nje perpjekje për te pajtuar klasicizmin me angushtine fetare. ▼
▲Te njenjë njeri si Tasso, aktiviteti poetik zinte njenjë vend shumeshumë tetë rendesishemrëndësishëm, deri ditenditën qeqë mosoimësoi tetë alternonte shpresenshpresën me zhgenjiminzhgënjimin, dashurinedashurinë me vetminevetminë, vlerat me fatin e keq dhe jetenjetën me vdekjen, tetë gjitha binome qeqë perfaqesojnepërfaqësojnë kuptimin dramtikdramatik tetë ekzistencesekzistencës njerezorenjerëzore. ReniaRënia politike, ushtarake dhe ekonomike e ItaliseItalisë benebëri qeqë Tasso tetë transformonte nenë poezi çdo shenje mungese besimi nenë aftesiteaftësitë e njeriut. KunderoreformaKundërreforma e 1500es nenë Itali, propozonte fenefenë si justifikim i jetesjetës. TasoTasso mund tetë quhet me plot gojengojën si perfaqesuesipërfaqësuesi letrar i kesajkësaj kundereformekundërreforme, për me tepër pasi ai lindi nenë njenjë periudheperiudhë kur Rilindjarilindja italiane ishte duke perenduarperënduar. Kjo klime ndryshimi zhvilloi te njenjë poet si ai dyshim artistik dhe ekzistencial. Për keteketë arsyejarsye vepra e tij cilesohetcilësohet si njenjë perpjekjepërpjekje për tetë pajtuar klasicizmin me angushtineangështinë fetare.
NeNë 1981 mjeketmjekët vunevunë re permiresiminpërmirësimin e gjendjes sesë tij mendore dhe i mundesuanmundësuan leje disaditore. NderkoheNdërkohe Tasso kishe kuptuar se arsyeja e vertetevërtete e qendrimitqëndrimit nenë spital ishte se duka Alfonso kishte frikefrikë nga dushimetdyshimet fetare qeqë shpaloste poeti. MenyraMënyra se si ai trajtonte "fiksimin heretik”, qeqë dikur e kishte cuarçuar nenë bankenbankën e tetë akuzuarve tetë gjykatesgjykatës sesë InkuisicionitInkuizicionit, e demtontedëmtonte politikisht Shtepineshtëpinë e Este-s, e cila shikohej me njenjë sy jo tetë miremirë nga Roma, aq meml tepër pas zgjedhjes se kalvinismitkalvinizmit nga ana e princeshesprinceshës Renata tetë FrancesFrancës, e bija e Luigjit tetë XII dhe bashkshortjabashkëshortja e Ercole IIte tetë Este-s. Vuajtjeve fizike dhe morale iu shtuan dhe ato tetë moshesmoshës, pa harruar dhimbejndhimbjen e madhe qeqë i kishte sjellesjellë publikimi i pa deshirendëshirën e tij tetë “Clirimit“Çlirimi i Jeruzalemit”Jerusalemit” njenjë vepër qeqë rregullisht shenjestrohejshënjestrohej nga kritiket e asaj epoke.
NeNë 1585, kunati Vincenzo Gonzaga e mori poetin nenë Mantova, ku Tasso mundi tetë shkruajeshkruajë qetesishtqetësisht vetemvetëm për disa vite, duke qeneqenë se gjendja e tij mendore vazhdonte tetë perkeqesohejpërkeqësohej. NeNë tetor tetë 1587 Tasso u nis nenë drejtim tetë Modena-s ku qendroiqëndroi për pak kohekohë për tu transferuar serishsërish nenë BolonjeBolonjë. NeNë 1588 shkoi nenë Napoli ku u mikpritmirëprit nga monarketmonarkët e Monte Oliveto. NdersaNdërsa gjendja shendetesoreshëndetësore perkeqesohejpërkeqësohej, Tasso gjeti kohekohë për tetë shkruar “Pushtimi i Jerusalemit”, vepër qe do te publikohej ne 1593, duke respektuar çdo dogmedogmë fetare dhe letrare. DiteDitët e fundit tetë jetesjetës TorkuatoTorquato i kaloi nenë RomeRomë, nenë manastirin e Sant' Onofrio. Ai u nda nga jeta me 25 prill tetë 1595, pak kohekohë perparapërpara se Papa ti dorezontedorëzonte kurorenkurorën e poetit.
== Krijimtari ==
*“Rinaldo”, {{L|1562}}
*“Çlirimi i Jerusalemit”, {{L|1575}}
*“Pushtimi i Jerusalemit”, {{L|1593}}
[[Category:Shkrimtarë italianë]]
| 