Moldavia: Dallime mes rishikimesh
[Redaktim i kontrolluar] | [Redaktim i kontrolluar] |
Content deleted Content added
Tiimiii (diskuto | kontribute) No edit summary Etiketat: Përpunim pamor Redaktim nga celulari Redaktim në versionin web nga celulari |
v Rregullime markup-i duke përdorur AWB |
||
Rreshti 1:
{{coord|47|N|29|E|source:wikidata|display=title}}
{{Ky artikull|Ky artikull merret me shtetin e kohës së re, dhe jo me [[Moldavia (rajon historik)|Principatën e Moldavisë]]}}
Moldavia (/ mɒldoʊvə, mɔːl- / ose nganjëherë UK: / mɒldəvə /),<ref name="Moldova">[http://www.dictionary.com/browse/Moldova "Moldova"]. Dictionary.com Unabridged. Random House. Marrë 30 Janar 2016.</ref><ref
{{ShtetPrototip
| EMRIISHTETIT = Republica Moldova
Rreshti 54:
Më [[27 Gusht|27 gusht]] [[1991]], si pjesë e [[Shpërbërja e Bashkimit Sovjetik|shpërbërjes së Bashkimit Sovjetik]], [[Republika Socialiste Sovjetike e Moldavisë|SSR moldave]] shpalli pavarësinë dhe mori emrin Moldavi. [[Kushtetuta e Moldavisë|Kushtetuta aktuale e Moldavisë]] u miratua në vitin [[1994]]. Rripi i territorit moldav në bregun lindor të [[Lumi Dniestëri|lumit Dniestër]] ka qenë nën kontrollin de facto të qeverisë së shkëputur të [[Transnistria|Transnistrisë]] që nga viti [[1990]].
Për shkak të rënies së prodhimit industrial dhe bujqësor pas [[Shpërbërja e Bashkimit Sovjetik|shpërbërjes së Bashkimit Sovjetik]], sektori i shërbimeve ka rritur dominimin e [[Ekonomia e Moldavisë|ekonomisë së Moldavisë]] dhe aktualisht përbëjnë mbi 60% të [[Prodhimi i Brendshëm Bruto|PBB]]-së së vendit. Ekonomia e saj është më e varfra në Europë në terma fryme, ose për kokë banori.<ref
Moldavia është një [[republikë parlamentare]] me një [[president]] si [[kreu i shtetit]] dhe një [[Kryeministri|kryeministër]] si [[kreu i qeverisë]]. Është një shtet anëtar i [[Organizata e Kombeve të Bashkuara|Kombeve të Bashkuara]], [[Këshilli i Evropës]], [[Organizata Botërore e Tregtisë]] (OBT), [[Organizata për Siguri dhe Bashkëpunim në Evropë]] (OSBE), [[Organizata GUAM për Demokraci dhe Zhvillim Ekonomik]], [[Bashkësia e Shteteve të Pavarura|Bashkësia e Shteteve të Pavarura ( CIS)]] dhe [[Organizata e Bashkëpunimit Ekonomik të Detit të Zi|Organizata e Bashkëpunimit Ekonomik të Detit të Zi (BSEC)]] dhe synon të bashkohet me [[Bashkimi Evropian|Bashkimin Evropian]].
== Etimologjia ==
Emri "'''Moldavia'''" rrjedh nga [[Lumi Moldavia|lumi i Moldavisë]]; lugina e këtij lumi shërbeu si qendër politike në kohën e themelimit të [[Moldavia (rajon historik)|Principatës së Moldavisë]] në vitin 1359.
Për një kohë të shkurtër në vitet 1990, në themelimin e [[Bashkësia e Shteteve të Pavarura|Bashkësinë e Shteteve të Pavarura]], emri i Republikës së Moldavisë aktuale u shkrua gjithashtu "Moldavia".<ref>[https://www.nytimes.com/1991/12/23/world/end-soviet-union-text-accords-former-soviet-republics-setting-up-commonwealth.html?pagewanted=all THE END OF THE SOVIET UNION; Text of Accords by Former Soviet Republics Setting Up a Commonwealth"]. , New York Times 1991-12-23 ... Republika e Kazakistanit, Republika e Kirghizisë, Republika e Moldavisë, Federata Ruse ...</ref> Pas [[Shpërbërja e Bashkimit Sovjetik|shpërbërjes së Bashkimit Sovjetik]], vendi filloi të përdorë emrin rumun, Moldavi. Zyrtarisht, emri Republika e Moldavisë është caktuar nga [[Organizata e Kombeve të Bashkuara|Kombet e Bashkuara]].
Rreshti 66:
{{Kryesor|Historia e Moldavisë}}
Në vitin 2010, në Bayanin e vjetër(oldBayan) u zbuluan mjetet e rrëshqitjes Oldowan që janë 800,000-1,2 milion vjeç. Kjo tregon se njerëzit e hershëm ishin të pranishëm në Moldavi gjatë epokës së hershme [[
=== Antikiteti dhe Mesjeta ===
Rreshti 74:
[[Moldavia (rajon historik)|Principata e Moldavisë]], e themeluar në vitin [[1359]], kufizohej nga [[Karpatet|Malet Karpate]] në perëndim, në [[Lumi Dniestër|lumin Dniestër]] në lindje, në [[Danubi|lumin e Danubit]] dhe në [[Deti i Zi|Detin e Zi]] në jug. Territori i saj përfshinte territorin e sotëm të Republikës së Moldavisë, Teritorin e sotëm të Rumanisë Veriore, dhe pjesë të [[Rajoni Çernivtsi|rajonit të Chernivtsi]] dhe [[Rajoni i Budjakut|rajonit të Budjakut]] të [[Ukraina|Ukrainës]]. Ashtu si republika e sotme dhe rajoni verilindor i Rumanisë, ishte e njohur për vendasit si Moldavi. Moldavia u pushtua në mënyrë të përsëritur nga [[Tatarët]] e [[Krimea|Krimesë]] dhe, duke filluar në [[Shekulli XV|shekullin e 15]], nga [[turqit]]. Në vitin 1538, principata u bë një degë e [[Perandoria Osmane|Perandorisë Osmane]], por ajo mbajti autonomi të brendshme dhe të pjesshme të jashtme.<ref>[http://lcweb2.loc.gov/cgi-bin/query/r?frd/cstdy:@field(DOCID+md0013) "Moldova Library of Congress Country Studies"]. Library of Congress. Marrë 9 Tetor 2013.</ref>
Në maj të vitit 1600, [[Mihael Brave]] largoi [[Leremia Movila]] nga froni i Moldavisë duke fituar betejën e [[Bakau|Bacauut]] dhe krijoi bashkimin e parë të tre principatave rumune: Moldavinë, [[Valakia|Valakinë]] dhe [[Transilvania|Transilvaninë]]. Titulli i përdorur në dokumentin e 6 korrikut 1600 ishte "Mbreti i vendit të Rumanisë, Ardeal dhe të gjithë Moldavisë".<ref>[http://istorie-edu.ro/istoria-romanilor/ist_ro_024pro2.html "Istoria Romaniei – Unirea politica din 1600 – Mihai Viteazul"].</ref> Michael mbajti kontrollin e të tre krahinave për më pak se një vit përpara se fisnikët e Transilvanisë dhe disa djem të caktuar në Moldavi dhe Vëllanë ngritën kundër tij një seri revoltash. Një ushtri polake e udhëhequr nga [[Jan Zamoyski]] çoi Wallachians nga Moldavia dhe mundi Michael në Naieni, Ceptura dhe Bucov. Leremia Movila u kthye në fronin e Moldavisë nën sundimin e [[Federata Polake-Lituaneze|Federatës Polake-Lituaneze]]. Moldavia më në fund u kthye në vazalazhin osman në vitin 1621.
=== Historia moderne ===
Rreshti 82:
[[Traktati i Parisit (1856)]] kthente pjesën jugore të Besarabisë (më vonë organizuar si qarqe Cahul, Bolgrad dhe Ismail) në Moldavi, e cila mbeti një principatë autonome dhe, në 1859, u [[Principatat e Danubit|bashkua]] me Vllahi për të formuar [[Rumania|Rumaninë]]. Në vitin 1878, si rezultat i [[Traktati i Berlinit 1878|Traktatit të Berlinit]], Rumania u detyrua të dorëzojë tre qarqet përsëri në [[Perandoria Ruse|Perandorinë Ruse]].
Gjatë shekullit të 19-të, autoritetet ruse inkurajuan [[
==== Revolucioni Rus dhe Rumania e Madhe ====
Rreshti 190:
== Burimet ==
{{Bashkësia e Shteteve të Pavarura}}{{VendeEvropa
[[Kategoria:Moldavi|*]]
[[Kategoria:Shtete në Evropë]]
{{Evropa-gjeo-cung}}
|