Bajazid Doda: Dallime mes rishikimesh

Bajazid Doda lindi më 1888 në ŠtirovicaShtirovicë, nje fshat i banuar me shqiptarë  nga [[Reka e Epërme]] në rajonin e Maqedonisë në çfarë atëherë ishte pjese e Perandorisë Osmane. Ai shkoi në [[Rumania|Rumani,]] për të punuar jashtë vendit, si shumë të banore te tjerë  nga Reka e Epërme . Në [[Bukureshti|Bukuresht]], Rumani, në 1906 ai u takua me baronin dhe studiuesin hungarez  [[Baroni Franc Nopça|Franz Nopcsa]] (1877-1933), që e punësoi atë ashtu si shërbëtori i tij. Të dy u bëne shokë të  ngushte dhe filluan të jetojnë së bashku.

Doda është autor i librit ''Albanisches Bauerleben im oberen Rekatal bei Dibra (Makedonien)(Jeta fshatare shqiptare në pjesën e Rekës së Epërme në afërsi të Dibrës (Maqedoni))'', i cili është përfunduar në Vjenë, në prill 1914 dhe është botuar pas vdekjes në Vjenë të vitit 2007, pasi të jenë rigjetur brenda arkivave. botimi është shoqëruar me fotografi origjinale të marra nga Doda gjatë vitit 1907 dhe kryesisht të fshatit ŠtirovicaShtirovicë dhe rrethinat e saj, me dy fotografi shoqërues te Shkupit. Libri i Dodes përmban shumë informacione të vlefshëme në lidhje me Reken e Eperme dhe kulturën, zakonet, gjuhën dhe aspektet tjera të jetës. Qëllimi i librit, sipas autorit, ishte për të përshkruar zhdukjen e elementeve jetesësore Islame, ne Reken e Eperme dhe për të hedhur poshtë pretendimet nga Spiridon Gopčević në librin e tij të ''Maqedonia dhe Serbia e Vjetër'' (1889) për shqiparet e Rekes se Eperme kinse jane sllave te shqiptarizuar. [[Robert Elsie]] postulon që origjinali i shkrimit, konsiderohet si i humbur mund të ketë qenë i përkthyer në gjermanisht nga Nopcsa (dhe, ose me nje kontribut të konsiderueshm të dhëne nga ai) për shkak të sasisë së fjalorit shqiptar të përfshire. Elsie e ka lavdëruar librin për informacionin e tij të detajuar mbi Rekakën e Epërme dhe për shkak se ishte i përbërë në një kohë kur ishte prodhuar literaturë e vogël shqiptare. Elsie pretendon se puna ishte e para që ka përdorur dialektin shqiptar te Rekes se Epërme në letërsi.<ref name="Elsie2">{{cite web|last1=Elsie|first1=Robert|title=Vorwort[Forward]|url=http://www.elsie.de/de/buecher/b46.html|publisher=RobertElsie|accessdate=5 November 2015}} "Das in der Österreichischen Nationalbibliothek aufbewahrte Typoskript, ''Albanisches Bauernleben im Oberen Rekatal'', wurde von seinem damals sechsundzwanzigjährigen Verfasser in Wien im April 1914 fertiggestellt aber nie veröffentlicht. Aus dem Vorwort des Verfassers geht hervor, dass der Text von Nopcsa ins Deutsche übersetzt wurde. Da die deutsche Fassung starke Ähnlichkeiten mit anderen ethnographischen Werken Nopcsas aufweist, kann man davon ausgehen, dass dieser bei der Gestaltung des Manuskriptes seinen Einfluss zur Geltung brachte. Dies wird insbesondere in den vielen in Nopcsas Schrift verfassten Ergänzungen und Korrekturen ersichtlich. Wenn es eine albanischsprachige Urfassung des Werkes gab, so muss sie nun als verschollen gelten. ''Albanisches Bauernleben im Oberen Rekatal'' wurde zu einer Zeit geschrieben, als es für die albanische Sprache, und um so mehr für die nun ausgestorbene albanische Mundart von Reka, keine allgemein anerkannte Schreibweise gab. Die in dem Text zahlreich vorkommenden albanischen Worte und Ortsbezeichnungen wurden von Doda und Nopcsa daher in deutscher Umschrift angegeben - und zwar nicht immer auf sehr konsequenter Weise -, und werden hier in gedruckter Form nach einigen Anpassungen wie im Original gelassen. Der des Albanischen mächtigen Leser dürfte mit der Umschrift keine allzu große Schwierigkeiten haben. Die vorliegende Studie enthält eine Fülle von Angaben und Informationen aus den verschiedensten Bereichen und wird daher in vielen Fachgebieten Interesse wecken und Verwendung finden. Darüber hinaus dürfte sie die frühste in deutscher Sprache von einem Albaner verfasste Studie zur Ethnographie sein. Allein aus diesem Grund ist es uns eine besondere Freude, das Werk Albanisches Bauernleben im oberen Rekatal nach so vielen Jahren dem Publikum vorstellen zu dürfen. [Preserved in the Austrian National Library the typescript, Albanian peasant life in the Upper Reka, was created by his then twenty-six year old writer in Vienna in April 1914 completed, but never released. From the preface of the author shows that the text of Nopcsa was translated into German. Since the German version has strong similarities with other ethnographic works of Nopcsa, one can assume that this brought his advantageous influence in shaping the manuscript. This is particularly evident in the many font additions and corrections written in by Nopcsa. If there was an Albanian-language original version of the work, it must now be regarded as lost. Albanian peasant life in Upper Reka was written at a time when there was no generally accepted notation for the Albanian language, and more so for the now extinct dialect of Albanian Reka. In the text the numerous occurring Albanian words and place names were therefore given by Doda and Nopcsa in German transliteration – not always in a very consistent manner – calmly, and be here in printed form after some adjustments to the original. The majority of Albanian readers should not have too much difficulty with the inscription. The present study contains a wealth of data and information from different sectors and will therefore arouse interest in many fields and can be used. The present study contains a wealth of data and information from different areas and will therefore arouse interest in many fields and can be used. Moreover, it is likely to be the earliest ethnography in German by an Albanian who wrote the study. For this reason alone it is to be allowed special treatment, the work Albanian peasant life in the upper Reka, after so many years by the audience.]"</ref> studiuesStudiues të Tjerëtjerë si Andrea Pieroni e konsiderojnë punën si një "llogari shumë të detajuar etnografike llogari" që përfshin "shënime të rëndësishme në lidhje lokaleme ushqimin ushqimorelokal dhe medicinalepërdorimin bimëe tëbimëve përdormedicinale" përnë hulumtiminlidhje me hulumtimet në rajonin e SipërmeRekës Rekasë rajonEpërme.<ref name="Pieroni">Pieroni, Andrea, et al (2013). "[http://www.researchgate.net/publication/236175490_One_century_later_The_folk_botanical_knowledge_of_the_last_remaining_Albanians_of_the_upper_Reka_Valley_Mount_Korab_Western_Macedonia One century later: the folk botanical knowledge of the last remaining Albanians of the upper Reka Valley, Mount Korab, Western Macedonia]." ''Journal of Ethnobiology and Ethnomedicine''. '''9'''. (1): 2. The upper Reka Valley in Western Macedonia represents one of the very few Albanian-speaking areas in South Eastern Europe where a very detailed ethnographic account – including important notes concerning local food and medicinal plant uses – was written in the first decade of the 20th Century. Bajazid Elmaz Doda (approx. 1888–1933) was the personal assistant and long-term partner of one of the most famous scholars in the field of Albanian studies: the Hungarian aristocrat and palaeontologist Baron Franz Nopcsa von Felsö-Szilvás (1877–1933). Doda finalised a manuscript in 1914, probably written in collaboration with his mentor/partner, which was focused on the daily mountain life of his village, Shtirovica, located in the upper Reka Valley (approx. 1400 m.a.s.l.). This manuscript remained unpublished until the Albanologist Robert Elsie found it in the Austrian National Library and edited it in 2007. Doda apparently wrote this account to challenge the argument of the Serbian-Austrian historian and astronomer Spiridon Gopčević (1855–1928), who described the Albanians of the upper Reka Valley as “albanicised Slavs”. Doda’s village of Shtirovica was completely destroyed in 1916 by the Bulgarian army. However, a few surrounding tiny Albanian villages still survive to this day, despite the fact that the local population has been dramatically eroded by recent migration waves, both to the main centres in Macedonia and also abroad. The aim of this study was to record the traditional plant knowledge of the last remaining Albanians living in these villages of the upper Reka Valley and to compare this with the ethnobotanical notes found in Doda’s work in order to better understand trajectories of change in plant uses.</ref>

File:Maqedoni. Një salepçi shqiptar në Shkup.jpg|AnNjë Albaniansalepçi salepshqiptar merchantnë in SkopjeShkup, 1907

File:Maqedoni. Hallvaxhinj shqiptarë në Shkup.jpg|AlbanianHallvaxhinj halvashqiptarë merchantsnë in SkopjeShkup, 1907

File:Majtas një burrë nga Reçi dhe djathtas një burrë nga Shtrezmiri.jpg|TwoMajtas Uppernjë Rekaburrë men:nga AReçi mandhe fromdjathtas Rečnjë onburrë thenga left and a man from Strezimir on the rightShtrezmiri.

File:Maqedoni. Ardhja e krushqëve në Shtirovicë.jpg|ArrivalArdhja ofe akrushqëve weddingnë party in ŠtirovicaShtirovicë.

File:Maqedoni. Dy të rinj të Shtirovicës duke treguar opingat e tyre.jpg|TwoDy youngtë menrinj oftë ŠtirovicaShtirovicës showingduke offtreguar opingasopingat (leathere skin footwear)tyre.

File:Maqedoni. Një burrë duke pirë duhan në Rekën e Epërme pranë Dibrës.jpg|ManNjë smoking,burrë induke thepirë upperduhan Rekanë valleyRekën neare DebarEpërme pranë Dibrës.

File:Maqedoni. Një shqiptar ditën pas martesës.jpg|AnNjë Albanianshqiptar groomditën onepas day after his marriagemartesës.

File:Maqedoni. Shqiptar i ri në Rekën e Epërme pranë Dibrës.jpg|YoungShqiptar Albaniani inri thenë upperRekën Rekae valleyEpërme nearpranë DebarDibrës.

File:Maqedoni. Shqiptarë në Rekën e Epërme pranë Dibrës.jpg|AlbaniansShqiptarë innë theRekën Uppere RekaEpërme valleypranë near DebarDibrës.

File:Kukja vo Brodec, GV -1907.jpg|NewShtepi housee inre në Brodec, 1907

File:Brodec, GV -1907.jpg|BrodecFshati villageBrodec, 1907

File:Štirovica-1907.jpg|ŠtirovicaFshati villageShtirovicë, 1907

File:Albanec od Gorna Reka.jpg|AlbanianShqiptar innë fromluginën Uppere Reka valleyRekës nearsë DebarEpërme pranë Dibrës, 1907

File:Štirovički ovčari.jpg|ShepherdBariu innë anjë sheepskinmantel cloaktë withlëkurës somesë mendeleve fromme Štirovicadisa njerëz nga Shtirovica, 1907

File:Štirovičani-1907.jpg|MenBurrat ofe ŠtirovicaShtirovicë conversingduke onbiseduar anë hillsidenjë kodër, 1907

File:Gornorekanska albanska svadba-1907.jpg|WeddingFestë partye indasmës thenë mountainsmalet ofe UpperRekës Rekasë Epërme, 1907

File:Turkish gendarmes in Upper Reka.jpg|TurkishXhandarmëria gendarmerieturke innë UpperRekën Rekae Epërme, 1907