Rëne Dekart: Dallime mes rishikimesh

 

== Jetëshkrimi ==

Rëne Dekarti (René Descartes - Cartesius Renatus), lindur më 31 mars 1596 në La Hajë pranë Turit (i quajtur më pas La Hajë-Dekart, pastaj Dekart), ishte fëmija i tretë i juristit Joakim Dekart dhe e gruas së tij, e cila vdiq një vit më vonë. Rreth moshës dhjetëvjeçare, djali i ri u çua në kolegjin e jezuitëve të La Fleshës, në Anzhu, ku mësoi mes të tjerash fizikën, matematikën dhe filozofinë. Pas tetë vitesh studimi, mësoi për drejtësi në Puatie, ku u formua si jurist. Atëherë Dekarti ndërmori udhëtime të gjata përmes Evropës. Gjatë një qëndrimi në Vendet e Ulëta, u fut në ushtrinë e princit Moris dë Naso, ndërsa pas një viti kaloi në atë të Maksimilianit të Bavarisë. Takimi me mjekun dhe natyralistin Isak Bekman e nxiti të interesohej për çështje shkencore. Gjatë një nate dimri të vitit 1619, kur ndodhej në garnizon në rrethinat e Ulmit, Dekarti pa tri ëndrra, që duhet të kenë ndikuar thellë në rrjedhën e jetës së tij, siç e ka treguar vetë, sepse i zbuluan prirjen e tij shkencore. Ai braktisi jetën prej ushtari mercenar dhe rifilloi udhëtimet përmes Gjermanisë, pastaj në Vendet e Ulëta dhe në Itali. Nga 1625 deri më 1628 jetoi në Paris, ku pati takime me matematikanin Marën Mersenën dhe rrethin e tij shkencor. Atëherë iu përkushtua në mënyrë të veçantë çështjeve të optikës, algjebrës dhe teorisë së ndijimit. Në fund të vitit 1628, për t'u shpëtuar telasheve dhe rëndesës së censurës fetare dhe politike, Dekarti emigroi në Holandë, ku do të qëndronte njëzet vjet, në vende të ndryshme, më së shpeshti në fshatra të veçuara, për të punuar mbi kërkimet dhe shkrimet që kishin të bënin me matematikën, fizikën, mjekësinë (kryesisht anatominë) dhe filozofinë. Vepra e parë u botua në frëngjisht më 1637 - në fillim pa autor - nën titullin e plotë Diskutimi i metodës për ta prirur mirë arsyen e saj dhe për të kërkuar të vërtetën te shkencat, si dhe Dioptrika, Meteorë dhe Gjeometria, që janë sprova të kësaj metode; ai gjeti shumë shpejt një rreth të gjerë lexuesish. Kjo vepër u pasua më 1641 nga Përsiatje metafizike, që përbën veprën e tij kryesore. Tre vjet më vonë u botua Principia philosophie (Parimet e filozofisë), një lloj doracaku në të cilin përmblidheshin në katër pjesë themelet e mendimit të tij dhe të kërkimeve që kishte kryer deri atëherë.