Edgar Allan Poe: Dallime mes rishikimesh
| [Redaktim i kontrolluar] | [Redaktim i kontrolluar] |
Content deleted Content added
vNo edit summary |
v Kam shtuar nje pjese te madhe informacioni. |
||
Rreshti 1:
{{Infobox shkrimtar
| emri = Edgar Allan Poe
| foto = [[Skeda:Edgar Allan Poe 2.jpg|200px]]
| titulli = Edgar Allan Poe 1848 ([[Daguerreotypie]])
| emri i lindjës = Edgar
| ditëlindja = [[19 janar]] [[1809]]
| vendlindja = [[Boston]], [[Massachusetts]], [[Shtetet e Bashkuara të Amerikës|ShBA]]
Rreshti 10:
| vendvdekja = [[Baltimore]], [[Maryland]]
| pseudonimi =
| nacionaliteti =
| zhanri = Dramë / Horror / [[Science fiction]] / Krim
| webfaqja =
}}
'''Edgar Allan Poe''' lindi më [[19 janar]] [[1809]] në [[Boston]], [[Massachusetts]], [[Shtetet e Bashkuara të Amerikës|ShBA]] ; vdiq më [[7 tetor]] [[1849]] në [[Baltimore]], [[Maryland]]. Ka qenë një shkrimtarë amerikan. Ai e themeloi litertaurën e krimit, [[zhanri]]n [[science fiction]] dhe të [[horrori]]t. [[Poezia]] e tij u bë fondamenti të [[simbolizmi]]t dhe kështu të poezisë moderne. Poe kishte qenë një nga poetët më të përkthyer në të gjitha vendet e botës. Fan Noli e kishte përkthyer edhe në shqip. Ai kishte përkthyer dy poemat më të njohura të tijat : “Korbi” dhe “Anabel Li”. Jeta e tij kishte filluar mes mjerimit dhe braktisjes, ndërsa më pas do të ishte një fëmijë i adoptuar nga një njeri i pasur, ku do të jetonte vetëm për pak kohë. Jeta e tij do të ishte e mbushur me peripeci të shumta, shpesh herë i dehur dhe jo rrallë herë shëtitës si endacak në kërkim të një strehe. Megjithatë, kudo që shkonte, ai shkëlqente me talentin e tij. Krijimet e tij ishin mbinjerëzore. Imagjinata e tij të çonte larg, në të vërteta të pathëna më parë. Ashtu si Hemingueji dhe Poe pati një vdekje tragjike, Edgar ishte ndarë nga jeta më 7 tetor te vitit 1849 përmes një vdekjeje tepër të dhimbshme. Një nga shprehjet e tij të njohura është : “Cila sëmundje e lë veten të krahasohet me alkoolin !”. “Korbi” dhe “Anabel Li” ishin magji të vërteta. Sot ai është një mit, paraprijës i kohës së vet. Jo vetëm poetët, por edhe filozofët bashkëkohorë thonë : “Pa Poe-n nuk do të njihnim shpirtin e njeriut, siç e njohim sot”. Poezitë e tij nisa t’i botoj që nga viti 1999, ndërsa në vitin 2005 botova një përmbledhje me poezi dhe poemat e tij, të cilin e kam ribotuar 4 herë. Megjithatë, tashmë isha vënë në kërkim të shpirtrave të mëdhenj njerëzor.
= Jeta dhe Veprimtaria =
Ai u lind në 19 janar të vitit 1809 në Boston. Ishte fëmija i dytë pas William Henry Leopold Poe, i dy aktorëve Elisabeth Arold Hepkins Poe dhe David Poe. Besohet se emrin ja vunë nga një personazh në një nga dramat e Shakespeare, të cilën prindërit e tij po e performonin në 1908, vitin kur ai lindi. Babai i tij braktisi familjen në vitin 1810 dhe e ëma vdiq një vit më vonë nga tuberkulozi.
Pasi mbeti jetim, ai u adoptua nga një tregtar i pasur skocez i quajtur John Allan, nga i cilia i mori emrin e plotë me të cilin njihet sot, Edgar Allan Poe. Familja e tij u shperngul për në Britani për një periudhë të shkurter kohore, ku ai kreu dhe studimet në shkollë fillore. Ai u pagëzua në 1912.
Në vitin 1820, u kthye në Virxhinia, në Amerikë. Xhaxhai i babait të tij ishte një prej burrave më të pasur të asaj kohe, dhe pasi vdiq i la Edgar një pasuri prej rreth 750,000$, në vitin 1825. Këto para ai i përdori për të blerë një shtëpi. Në vitin 1826, thuhet se Edgar u fejua me Sarah Elmira Royster, pak para se të niste vitin shkollor në universitetin 1-vjetor të Virxhnias për studimin e gjuhëve. Në këtë universitet, zbatohej një metodë e vecantë studimi, ku nxënësit ishin të lirë të zgjidhnin mësimet, të organizonin mënyrën e zhvillimit të tyre dhe të raportonin të gjitha gjërat e gabuara që ndodhnin në të tek autoritetet drejtuese. Ky sistem kaotik i shtynte vazhdimisht studentët që ta braktisnin vitin shkollor, të njëjtën gjë bëri dhe Poe. Ai filloi të shpenzonte të gjitha paratë që i ati adoptues i dërgontë në bixhoz. Kur u kthye në shtëpi, ai mësoi se e fejuara e tij Sarah tashmë ishte martuar më një burrë tjetër të quajtur Alexander Shelton.
Pas kësaj periudhe, në vitin 1827 ai filloi punë në disa gazeta dhe përdortë emrin Henri Le Rennet. Vdekja e të vëllait pak më vonë, e shtyu atë akoma më shumë që të fillontë të shkruante. Faktikisht, ai është i pari shkrmtar amerikan i mirënjohur që ka provuar të jetojë vetëm me të ardhurat e pakta që fitonte me anë të shkrimit. Periudha në të cilën Edgar filloi karrierën e tij ishte mjaft e vështire, pasi vëmendja kryesore i kushtohej shkrimtarëve britanikë dhe ajo atyre amerikanë. Shpeshherë, shtëpitë botuese nuk i paguanin shkrimtarët dhe kjo e detyroi Edgar të kryente dhe punë të tjera të rënda në mënyrë që te siguronte jetesën.
Pasi bëri disa përpjekjë në poezi, e drejtoi vëmendjen drejt prozës. Ai shkroi dramën e tij të parë “Politian” dhe më pas një histori të shkrurtër të titulluar “I gjendur në një shishe”, me anë të së cilës fitoi vëmendjen e John P. Kennedy, një novelist mjaft i njohur nga Baltimora. Me ndihmën e tij Poe fitoi një vend pune në një gazetë të njohur të asaj kohe, por ai e humbi vendin e punës pak kohë më vonë kur u kap në gjëndje të dehur nga shefi i tij.
Në 22 shtator 1835, ai kërkoi të martohej me kushërirën e tij Virginia Clemm, e cila në atë kohë ishtë vetëm 13 vjec. E ëma e Virginia-s pranoi dhe në maj të vitin 1836 ata organizuan një ceremony martesore, ku u tha se mosha e Virginias ishte 21.
Gjatë viteve në vazhdim, Poe vazhdoi punë në gazeta dhe revista të shumta, si një asistent publikimesh dhe si kritik. Në vitin 1839 ai publikoi veprën e tij “Tregime groteske dhe arabeske” të ndarë në dy vëllime, vepër kjo e cila mori vleresimë të ndyshme. Ai u përpoq të krijonte dhe gazetën e tij në 1840 të quajtur “Pena”.
Gjatë kësaj kohe, ai tha se ishte një anëtar i “Partisë Liberale” dhe u perpoq të sigurontë një punë në këtë parti.
Sidoqoftë, ai e humbi mundësinë për tu punësuar sepse mungoi në takimin e nevojshëm për ta fituar vendin e punës.
Pasi “Gazeta e Broduej” dështoi në 1846 Poe së bashku me Virginia u shpërngul në një shtëpi të thjeshtë fshati në Fordham, që në ditët e sotme njihet si Bronx. Vetëm disa muaj më vonë, në 30 janar 1847 Virginia vdes. Vdekja e Virginias besohet se është një nga arsyet që në shumë prej veprave të tij dallohet tema e vdekjes së grave të reja e të bukura. Pas vdekjes së saj, Edgar kaloi në një periudhe mjaft të rënduar. Ai u përpoq të formonte njeë lidhje me Sarah Helen Ëhitman por edhe kjo lidhje dështoi për shkak të sjelljes së tij dhe varësisë që kishte krijuar ndaj alkoolit. Pas ndarjes me të ai u kthye përsëri me të fejuarën e tij në rini, Sarah Elmira Royster.
[[Skeda:Edgar allan poes grave.jpg|parapamje|Varri i Edgar Allan Poe]]
Në 3 tetor 1849 ai u gjend në një gjendje mjaft të renduar mendore dhe fizike në rrugët e Baltimores. Ai u dërgua menjëhere në “Kolegjin Mjekësor të Ëashington” ku edhe vdiq në 7 tetor 1849 në orën 5:00 të mëngjesit. Thuhet se gjatë momenteve të agonisë, përsëriste vazhdimisht emrin “Reynolds”, edhe pse nuk dihet se kujt po i referohej. Fjalët e tij të fundit ishin:
“Zot, ndihmoje shpirtin tim të mjerë!”
Të gjitha të dhënat e tjera, si certifikata e vdekjes janë humbur, majde ende nuk dihet arsyeja e saktë e vdekjes së tij. Sidoqoftë, thuhet se vdiq nga mbidoza e alkoolit. Mendime të tjera thonë se mund të ketë vdekur edhe nga problem të zemrës, epilepsia, sifilizi apo kolera.
{{DEFAULTSORT:Poe, Edgar Allan}}
[[Kategoria:Shkrimtarë amerikanë]]
| |||