Versioni i datës 13 shtator 2017 17:54 redakto 1l2l3k (diskuto \| kontribute) Përdorues automatikisht të kontrolluar, Redaktorët, Kontrolluesit 20.278 edits v added Category:Shqiptarë të ekzekutuar using HotCat ← Redaktim më i vjetër		Versioni i datës 27 shkurt 2018 19:46 redakto zhbëje Flladitja (diskuto \| kontribute) 244 edits besoj eshte me i pranueshem se c'ishte Etiketa: Përpunim pamor Ndryshimi më pas →
Rreshti 1: ~~{{SC\|Data\|Pa referenca, njëanshmëri, shih diskutimet dhe jep mendimin tënd --[[Përdoruesi:Flladi\|Flladi]] 18 tetor 2011 23:15 (CEST)}}~~ [[Skeda:Busti i Haxhi Qamilit nga Kristaq Rama.jpg\|thumb\|200px\|Haxhi Qamili]] '''Haxhi Qamili''' ([[Sharra (Tiranë)\|Sharrë]], [[1876]] - [[Durrës]], [[16 gusht]] [[1915]]) ka qenë prijësi i një kryengritjeje panosmane dhe islamike në vitet 1914-1915 në Shqipërinë e Mesme. ~~'''Haxhi Qamili''' ose '''Qamil Baba''' "prijës" i kryengritjes fshatare të Shqipërisë së Mesme kundër [[Princ Vidi]]t dhe Shqipërisë së pavarur.~~ == ~~Jeta~~Biografia == Lindja e tij nuk dihet. Haxhi Qamili një personazh enigmatik, që në kohën që fuqitë caktuan në Shqipëri Princ Vidin për të qeverisur, ai bëri një kryengritje fshatare me parrulla nga më të ndryshmet. === ~~Historia~~Rinia === Lindur Qamil Zyber Xhameta, vinte nga fshati Sharrë dhe ishte shehu i një teqeje të [[Tarikati Melami\|tarikatit Melami]]<ref>{{Cite book\|url=https://books.google.it/books?id=pgf6GWJxuZgC&pg=PA376&lpg=PA376&dq=A+Biographical+Dictionary+of+Albanian+History+376&source=bl&ots=-Tyt6DsF_H&sig=zcp4PuTkrGOc4WlBiJZSiSoFVo8&hl=it&sa=X&ved=0ahUKEwj31cKLj6XPAhVMOhQKHZbzCxAQ6AEIJjAA#v=onepage&q=A%2520Biographical%2520Dictionary%2520of%2520Albanian%2520History%2520376&f=false\|title=A Biographical Dictionary of Albanian History\|last=Elsie\|first=Robert\|date=24 dhjetor 2014\|publisher=I.B. Tauris\|year=\|isbn=9781780764313\|location=\|pages=\|language=en}}</ref><ref>Pearson 2004, p. 84.</ref>. Haxhi Qamili është një figurë pak e njohur në historinë shqiptare. Udhëheqësit shpirtërorë dhe liderët e vërtetë të kryengritjes ishin myftiu i Tiranës, myftiu i Kavajës, ca figura jo shumë të qarta për historinë. Haxhi Qamili ishte thjesht ai fshatari që u bë krahu i armatosur. === Revolta fshatare === ~~== Vlerësimi në kohen e komunizmit ==~~ Kryengritja nisi në mesmajin e 1914, por zanafillën e kishte që më 1913 e kishte mbështetjen e vet në viset [[Shijaku\|Shijakut]], [[Kavaja\|Kavajës]] dhe [[Tirana\|Tiranës]]. Më 3 qershor 1914 kryengritësit të prirë nga myftiu Musa Qazim Beqari, bënë të ditur kërkesat e tyre në një mbledhje në Kavajë, ndër kërkesat kërkonin largimin e [[Princ Vidi\|Princ Vidit]] të sjellur nga [[Fuqitë e mëdha\|Fuqitë e Mëdha]]. Kryengritësit myslimanë kërkuan ribashkimin e Shqipërisë me shtetin osman ose së paku të qeverisej nga një sundues osman, rivendosjen e [[Sheriati\|Sheriatit]], heqjen e flamurit shqiptar dhe rivendosjen e flamurit osman. Gjatë periudhës së monizmit nuk mund të merreshin dhe të fryheshin ata që ishin në krye të kryengritjes që ishin imamë, dhe u përzgjodh Haxhi Qamili. Fakti është që ai sot është kthyer në një simbol të një mentaliteti, një mënyre veprimi. Nga kjo pikëpamje është mirë që shërben si një simbol. Mjafton të shfletosh revistat dhe gazetat e kohës deri në vitin 1944, ku nuk gjen në mënyrë absolute asnjë prononcim pozitiv as nga të majtët dhe as nga të djathtët, as nga përfaqësuesit e "vegjëlisë" dhe as nga përfaqësuesit e bejlerëve. Po t'i referohemi dhe periudhës së vetë viteve 1914 dhe 1916, edhe Shqipërisë së stabilizuar të viteve '20-'30 apo qoftë dhe në kohën e Italisë e kështu me radhë, nuk kemi ndonjë vlerësim për të. Vetëm pas Luftës filloi të ketë një vlerësim. Duhet këmbëngulur që dhe në kohën e monizmit ka pasur historianë që kanë qenë kundër këtij pozitivizmi të kësaj figure groteske. Mund të përmend historianin [[Skënder Luarasi]], djalin e [[Petro Nini Luarasi]]t, si një patriot dhe figurë e njohur në Shqipërinë e viteve '60. Ai këmbënguli deri në fund kundër kthimit në hero të Haxhi Qamilit. Kryengritja korri sukses të ndjeshëm në Shqipërinë e Mesme, duke mundur të kapej Lushnja dhe më 1 shtator Vlora. Dy ditë më pas, Princ Vidi u detyrua të braktiste mbretërinë e tij gjashtëmujorshe dhe kryengritësit nxorrën ligjin për ribashkimin me [[Perandoria Osmane\|Perandorinë Osmane]]. ~~[[File:Hendrik Reimers captured by Albanian forces (Juni 1914).jpg\|thumb\|300px\|Hendrik Reimers, Dutch captain of the International Gendarmerie, captured by rebels (June 1914)]]~~ Në kohën e monizmit çdo kryengritje në çdo kohë duhet të gjetur shembuj që populli shqiptar kishte luftuar për liri dhe barazi, madje ndonjëherë flitej dhe për socializëm. Në këtë periudhë ngjarje më të bukur për t'u masakruar historia për të përdorur këtë kryengritje për qëllime politike nuk kishte. Gjithmonë gjendeshin njerëz të gatshëm për të shkelur mbi parimin e tyre apo mbi mënyrën e tyre të menduarit për hir të një rroge. Dhe në fakt u gjetën një tufë e mirë historianësh që kryengritjen reaksionare të Haxhi Qamilit e kthyen në kryengritje revolucionare që do të shpëtonte Shqipërinë. Kjo pikëpamje mbisundoi deri në fillim të viteve 1990 me të keqen që ne pas viteve 1990 kaluam në ekstremin tjetër. Unë vazhdojë të theksoj faktin që ajo kryengritje nga gjysma e mbrapa pati një moment të luftës kundër bejlerëve. Nëse do ta lidhim me realitetin sot, mos harrojmë që aq e fortë ishte klasa e bejlerëve atëherë sa që as Zogu nuk arriti të bënte dot reformën agrare, pavarësisht premtimit të bërë. Për Princ Vidin as që bëhej fjalë t'ua dilte. Kjo vinte pasi ajo klasë ishte e lidhur fortë me të shkuarën dhe ishte reaksionare kundrejt çdo lloj ndryshimi. Një gjë është e vërtetë, që klasa e bejlerëve ishte po aq reaksionare sa klasa e obskurantistëve myslimanë, por që kishte kuptuar një gjë, që Turqisë i kishte ardhur fundi në Shqipëri. Obskurantistët nuk donin të kuptonin që Turqia kishte vdekur në vendin tonë. Ndërkohë reformën agrare që Zogu la në mes, arritën ta bënin vetëm komunistët në vitin 1946 dhe që është spekulimi më i madh i tyre kundrejt Ahmet Zogut. Qamili ishte bërë njëri ndër prijësit e revoltës<ref>Frashëri 1964, p. 196.</ref>. Nga fundi i nëntorit të 1914, rebelët dolën ngadhënjyes në Tiranë, më 12 shtator shkrumbuan sarajet e [[Esad pashë Toptani\|Esad pashë Toptanit]] në [[Derveni\|Derven]]<ref name=":0">{{Cite book\|title=''Esat pashë Toptani: njeriu, lufta, pushteti''\|last=Ikonomi\|first=Ilir\|publisher=UET press\|year=2016\|isbn=978-9928-190-91-8\|location=Tiranë\|pages=366-371}}</ref>. Janarin e 1915 revoltuesit me Qamilin në krye bënë një mbledhje në Tiranë, ku vendosën se qeveria e Esad Pashës ishte jolegjitime dhe duke pohuar neutralitetin e shqiptarëve në [[Lufta e Parë Botërore\|Luftën e Parë Botërore]]<ref>Pearson 2004, p. 87.</ref>. Më 9 maj 1915 në Tiranë, në një mbledhje të Këshillit të Përgjithshëm, u zgjodh komandant i përgjithshëm.<ref>Ikonomi 2016, p. 403.</ref> ~~== Përshkrimet e të huajve ==~~ Për hir të së vërtetës historike duhet thënë që disa shkrime bashkëkohore, sidomos të të huajve që janë më të ftohtë se ato shqiptare, krahas obskurantizmit, vullnetit të kësaj klase reaksionare për kthimin nën Turqinë, duke qenë kundër Pavarësisë së Shqipërisë, shohin dhe një komponentë të luftës kundër klasës së bejlerëve. Duhet theksuar që këtë komponent në të vërtet e kishte kjo kryengritje, por që ishte dytësore në qëllimet e kryengritjes. Për fshatarët, meqenëse u bë kjo kryengritje, thanë "me që na dolën në shteg dhe bejlerët, hajde t'u biem dhe atyre". Ky komponent ka ekzistuar në kryengritje sidomos nga gjysma e mbrapa e zhvillimit të saj. Kjo është një nga arsyet që i bëri bllok bejlerët, sepse panë dhe rrezikun e tyre te kjo kryengritje. === Vdekja === Nuk ka asnjë diskutim që prona feudale në atë kohë ishte totale mesjetare dhe historia jonë është plotë me kryengritje të tilla, kështu që nga kjo pikëpamje ishte fare normale një kryengritje e tillë, që popullsia fshatare të ngrihej kundër një shfrytëzimi nga klasa e bejlerëve në kushte kur Shqipëria me hir apo me pahir po mundohej të hynte në zhvillimet e shekullit të ri, qoftë dhe larg e larg. Në një përpjekje për të ndihmuar Esadin e mbështetur nga italianët<ref name=":0" />, Mbretëria Serbe filloi pushtimin e Shqipërisë së Mesme më 2 qershor 1915 por ndeshi në rezistencë të kryesuar nga Qamili në Qukës, ku megjithatë kryengritësit më të paktë në numër se serbët, humbën<ref>Frashëri 1964, p. 198.</ref>. Përmes kësaj ndërhyrjeje kryengritja u shtyp, forcat serbe arrestuan Qamilin dhe prijësit e tjerë dhe ia shpunë qeverisë së Esadit në Durrës, ku iu bë një gjyq kryesuar nga [[Xhelal bej Zogu]] dhe u dënuan me varje<ref>Pearson 2004, p. 90.</ref>, Haxhi Qamili u var më 16 gusht duke pranuar se i kishte djegur vetë sarajet e pashait<ref>Ikonomi 2016, p. 406.</ref>. == Trashëgimia == Antipodi i qytetëruar i Haxhi Qamilit dhe ai që e pësoi më shumë, ishte Princ Vidi. Dyshja Princ Vidi me Haxhi Qamilin është një dyshe që mua personalisht më ka tërhequr shumë, dhe sa herë që jam mundur kam shkruar për ta. Kjo mbetet një dyshe që përfaqëson, nga njëra anë një princ evropian, i cili kishte ardhur në Shqipëri i ngarkuar nga të tjerë me këtë detyrë, (dhe duhet të çlirohemi nga mendime të marra), që ishte i huaj, apo ishte reaksionar. Ai ishte një figurë e nderuar me shkollë prusiane, duke i dhënë letrat e duhura dhe duhet të kryente këtë detyrë ashtu siç ndodh dhe sot me administratorin e Kosovës, për shembull. Për më tepër është një fakt që Princ Vidi erdhi me gjithë familjen në Shqipëri, me gruan dhe fëmijët katër-pesë vjeç, dhe erdhi me vullnetin për të bërë Shqipërinë. Kjo kishte ndodhur paraprakisht në Greqi, kur mbreti ishte caktuar nga Fuqitë Perëndimore dhe ishte gjerman, kjo kishte ndodhur në Bullgari, ku mbreti ishte po gjerman. E njëjta gjë ndodhi dhe në vendin tonë, ku mbretin na e sollën po gjerman, po ashtu dhe në shumë vende të tjera ndodhi po e njëjta gjë, që kur shpallën pavarësinë, Fuqitë e Mëdha iu imponuan familje mbretërore të shfronësuara nga Perëndimi. Ky ishte një kontekst i gjithë Evropës së kohës. [[Enver Hoxha]] besonte se kryengritja fshatare nën drejtimin e Qamilit ishte kryesisht e fshatarëve të varfër, të cilët mbështeteshin tek forma tradicional qeverisëse si kuvendet e fshatit për të organizuar dhe drejtuar një përpjekje kundër interesave feudale<ref>Hoxha 1977, p. 142.</ref>. Qamili predikonte se çdo pronë që tejkalonte nevojat personale t'u kalonte skamnorëve, duke cituar Kuranin dhe duke përcjellur mësimin e tarikatit Melami, i cili mëson kundër pronës private<ref>Pollo, Puto 1981, pp. 164-165.</ref>. Kryengritësit fshatarë nën komandën e Qamilit konfiskuan çifligjet e feudalëve, dogjën sarajet e bejlerëve dhe ndihmuan të varfërit, të pamundurit dhe jetimët<ref>Frashëri 1964, p. 196.</ref>. == Vepër që e trajton == Këtij princi, që iu fola pak më lartë, që erdhi dhe me flamur dhe shqiponjë të zezë, ne si shqiptarë i vumë përballë Haxhi Qamilin. Thirrjet e këtij të fundit ishin për t'u kthyer përsëri me sulltanin. Çdo libër që ky gjente përpara e digjte duke mos bërë dallim, mjafton fakti që është libër dhe duhet djegur. Sipas tij, vetëm Kurani duhet të ekzistonte. Krimet e tij shkonin deri aty sa mjaft që të thoshe se jam "kaur" dhe nuk mungojnë rastet kur njerëzit janë vrarë vetëm me argumentin që ishin të tillë. Kjo figurë groteske, bashkë me gjithë grigjën e tij, i vuri flakën Shqipërisë në momentin më tragjik të saj. Këtu përfshihen dhe figurat që përmenda më lartë, imami i Kavajës, Tiranës etj. * Floqi, Thanas (2008). ''Fytyra e vërtetë e Haxhi Qamilit: kujtime për vitet e mbrapshta 1914-1915.'' Tiranë: 55. == Referencat == Natyrisht që as që mund të imagjinohet që princi i ardhur nga fuqitë e huaja mund t'ia dilte një figure kaq qesharake. Një njeriu të tillë mund të vinte hakut vetëm një njeri po si ky. Dhe një njeri si ky ishte Esad Pashë Toptani, një figurë po aq e zezë, po aq e ngarkuar negativisht nga historia shqiptare, plotë me njolla, i pabesë, i nëntëdhjetë e nëntave etj. Përfaqësuesi më brilant i administratorit të lartë otoman. Pra, Haxhi Qamilit një njeri i tillë mund t'i vinte hakut dhe kështu ndodhi deri sa e shtypi kryengritjen dhe e vari Haxhi Qamilin bashkë me një tufë kopukësh të tjerë në Durrës. Për fat, historia na ndihmoi që na hoqi qafe dhe Esad Pashën. ==== ~~Literatura~~Citimet ==== {{reflist\|colwidth=20em}} ~~"Tirana Observer", Lame tek http://shqiperia.gr/forumi/showthread.php?t=627)~~ ==== Burimet ==== * {{cite book\|title=A Biographical Dictionary of Albanian History\|last=Elsie\|first=Robert\|publisher=I.B. Taurus & Co Ltd\|year=2012\|isbn=\|location=London\|pages=\|ref=harv\|via=}} * {{cite book\|title=The History of Albania: A Brief Survey\|last=Frashëri\|first=Kristo\|publisher=\|year=1964\|isbn=\|location=Tirana\|pages=\|ref=harv\|via=}} * {{cite book\|title=Vepra\|last=Hoxha\|first=Enver\|publisher=Shtëpia Botuese "8 Nëntori"\|year=1977\|isbn=\|volume=23\|location=Tirana\|pages=\|ref=harv\|via=}} * {{cite book\|title=Albania and King Zog: Independence, Republic And Monarchy 1908–1939\|last=Pearson\|first=Owen\|publisher=New York University Press\|year=2004\|isbn=\|location=New York\|pages=\|ref=harv\|via=}} * {{cite book\|title=The History of Albania: From its Origins to the Present Day\|last=Pollo\|first=Stefanaq\|last2=Puto\|first2=Arben\|publisher=Routledge & Kegan Paul Ltd\|year=1981\|isbn=\|location=London\|pages=\|ref=harv\|via=}} [[Kategoria:Biografi shqiptarësh]] [[Kategoria:Lindje 1876]] [[Kategoria:Vdekje 1915]] [[Kategoria:Shqiptarë të ekzekutuar]] [[Kategoria:Shqiptarë myslimanë]]

Haxhi Qamili: Dallime mes rishikimesh