[redaktim i pashqyrtuar][Redaktim i kontrolluar]
Content deleted Content added
Udha (diskuto | kontribute)
Refuzoi 6 ndryshimet e fundit të tekstit (nga 79.106.126.7) dhe riktheu rishikimin 1845136 nga 79.106.126.7: heqje materiali te referencuar
Rreshti 6:
Në kohën e princ [[Princ Vidi|Vidit]], luftoi kundër mësymjeve të andartëve grekë e në jug të vendit. Më 1915 u kthye në Janinë ku vazhdoi studimet në Institutin e Lidhjes Botërore Izraelite. Më 1917 filloi të japë mësim në shkollat e Tepelenës dhe të Vlorës.
 
Në janar të 1919 shkon në Kalabri<ref name=":1">Dervishi K., ''Plumba Politikës - Historitë e përgjakjes së politikanëve shqiptarë,''Tiranë: "55", 2010. fq. 47-73. ISBN 978-99943-56-43-0</ref>, ku vazhdon studimet në kolegjin e Shën Mitër Korones<ref>[[Ilir Ikonomi|Ikonomi I]]., ''Esat pashë Toptani'', Tiranë: UET press, 2016. ISBN 978-9928-190-91-8</ref>. Në pranverë të vitit 1919 në Kalabri krijon "''Lidhjen e Rinisë Shqiptare" e cila kishte si qëllim mbrojtjen e shtetit shqiptar.'' Pas një periudhe qëndrimi në Romë, në pranverë të vitit 1920 kthehet në Vlorë. Në atë kohë Shqiperia po kalonte një kaos në arenën politike dhe ishte kjo periudhë në të cilën Avni Rustemi merr kontakte me patriotë të tjerë shqiptarë, të cilët ishin gjithashtu të shqetësuar për të ardhmen e Shqipërise. Ata vendosin të vrasin Esad Pashë Toptanin, i cili konsiderohej nga shqiptarët si tradhëtar i kombit për vrasjen e Hasan Riza Pashës, komandantit të Shkodrës, në Prill të vitit 1913, dhe më pas shkëputjen e Shkodrës nga Shqipëria dhe dhurimit të saj Malit të Zi.
 
=== Vrasja e Esad Pashë Toptanit ===
Më 31 maj kishte shkuar në Paris me qëllimin për t'iu afruar Esad pashë Toptanit, zuri një dhomë në në hotelin "Prince Albert". Ndërroi vend dy herë dhe më pas mori një banesë me qira në nr. 32 të lagjes Montmartre, në hotelin "Toulerie" ku hyri më 2 qershor. Kishte bërë një vizitë mjekësore për sëmundje veneriane.
Esad Pasha ndodhej në Paris, nga ku shpresonte të kthehej në Shqipëri në krye të një qeverie të re, ose ndoshta si monark i vendit. Esadi kishte arritur më parë të përmbyste me një grusht shteti princ Vidin. Megjithëse jetonte në Paris, larg qeverisjes legjislative të Shqipërisë, Essad Pasha pretendonte se ishte ende sundues i shtetit, dhe prandaj u përpoq te përfaqësonte Shqipërinë në Konferencën e Paqes të Parisit. Më 21 Maj 1920, Avni Rustemi udhëtoi për në Romë dhe vazhdoi prej aty për në Paris. Tre javë më vonë, më 13 qershor 1920, ai qëlloi dhe vrau Esad Pashë Toptanin, i cili po largohej nga Hotel Continental (tani Westome Paris Vendôme) në "Rue de Castiglione".
 
Më [[13 qershor]] [[1920]] i bëri atentat [[Esad pashë Toptani|Esad Pashës]] duke i shtënë dy herë pas shpine, tek po dilte nga restoranti ku po drekonte, në rr. Castiglione. Rustemi u rrah nga kalimtarët, shoferët dhe personelët e hotelit e çarmatosën, u mbajt në hotel deri kur mbërriti policia.
Kjo vrasje mori vëmendjen e opinionit publik francez dhe evropian të asaj kohe. Në Shqipëri, vepra e Avni Rustemit u konsiderua si një akt i lartë patriotik, dhe për këtë motiv shqiptarët kërkuan që ai të mos dënohej. Rustemi u lirua nga akuzat para një gjykate franceze më 2 Dhjetor 1920. Vrasja u konsiderua si një akt heroik dhe si një sinjal i një revolucioni të ri i popullit shqiptar kundër traditave feudale të Shqipërisë të asaj kohe dhe si një urë kalimi në vlerat e reja demokratike. [2]
 
Në gjyqin që iu bë u radhitën dëshmitë: Rustemi që kur kishte mbërritur në Paris kishte kërkuar për një dyqan armësh dhe një poligon, i kishin gjetur një shumë parash në kartmonedha franceze e italiane - për të cilën deklaroi se ia kishte dhënë vëllai, kishte zënë me qira një shtëpi pranë hotelit ku kreu atentatin dhe hante në restorant. Më 1 dhjetor 1920 vendimi i gjykatës i jep pafajësinë, sipas burimeve të përdorura nga historiani [[Kastriot Dervishi]], atentati ishte i shtyrë nga [[Aqif Pashë Elbasani|Aqif pashë Biçakçiu]] - djali i tezes dhe rivali politik i Esad Pashës - dhe paratë për ta financuar u nxorrën nga fondet e [[Këshilli i Naltë i Regjencës|Këshillit të Naltë]]<ref name=":1" />.
== Karriera Politike ==
 
Pasi rikthehet në Shqipëri, ai vlerësohet si një hero kombëtar nga populli shqiptar. Pas kësaj hyn në arenën politike. Në Prill të vitit 1921, Rustemi merr pjesë në themelimin e shoqërisë "Atdheu" në Vlorë, dhe më pas, më 13 Tetor 1923, themelon shoqërinë "Bashkimi". Me mbështetjen e Bajram Currit, Avni Rustemi zgjidhet deputet në parlamentin shqiptar dhe bëhet udhëheqës i forcës demokratike të Fan Nolit, Bajram Currit dhe Sulejman Delvinës, në një luftë gjithnjë e më të ashper kundër pronarëve konservatore të tokave nën udhëheqjen e Ahmet Zogut. Më 23 shkurt 1924, ai përfshihet në një përpjekje për të vrarë Ahmet Zogun.
=== Rikthimi në Atdhe ===
Më 24 dhjetor u kthye në Shqipëri<ref name=":1" />, u kthye në Itali për të mbaruar kursin pedagogjik në Romë<ref>[[Ali Këlcyra|Këlcyra A]]., ''Shkrime për historinë e Shqipërisë'', përgatitur nga Tanush Frashërit, Tiranë: Onufri, 2012, fq. 124. ISBN 978-99956-87-81-6</ref>. Kur u kthye u përpoq të bashkonte shoqëritë e ndryshme, kongresi i mbajtur më 25-28 prill [[1921]] në Vlorë krijoi një shoqëri që mori emrin federata "Atdheu" me 25 shoqëri dhe 15 katundari.
 
Kryetar nderi i saj u zgjodh Avni Rustemi, [[Kolë Tromara|Tromara]] sekretar, [[Karl Gurakuqi|Gurakuqi]] sekretar, [[Seit Qemali]] këshilltar e [[Bedri Pejani|Pejani]] inspektor. Deputetët miratuan një ndihmë financiare për këtë federatë, të cilën e hoqën pak kohë më pas. Federata kishte qëllim depërtimin tek nëpunësit e shtetit. Nisur nga kjo, qeveria [[Xhaferr bej Ypi|Ypi]] urdhëroi mbylljen e kësaj federate.
 
Në këto kushte Rustemi më [[13 tetor]] [[1922]] themeloi në Tiranë shoqërinë "Bashkimi". Prej kontakteve me të dërguarit sovjetik në Romë, shoqëria qe vendosur të krijohej që kur ndodheshin në kryeqytetin italian Rustemi, Jonuz Blakçori dhe S. Gàzulli. Synimi i kësaj shoqërie ishte tërheqja e rinisë në radhët e saj dhe shkatërrimi i klasës politike në pushtet<ref name=":0">Dervishi K., ''Lëvizja komuniste në vitet 1924-1944 dhe formimi i PKSH-së'', Tiranë: 55, 2016. ISBN 978-9828-106-38-4</ref>.
 
Në zgjedhjet e 27 dhjetorit 1923 i rreshtuar si armik i [[Mbreti Zogu I|Zogut]] dhe duke pasë bërë aleancë me [[Bajram Curri|Bajram Currin]], kandidoi në dy zona: në prefekturën e Gjirokastrës ku kishte vendlindjen dhe në prefekturën e Kosovës (Kukësit sot). Rustemi humbi në trevën e tij dhe fitoi në atë të Kosovës falë ndërhyrjes së Bajram Currit në këto votime. Por edhe në prefekturën ku doli fitues, në dy qendra mori zero vota. Qendra e vetme që nxorri fitues Rustemin, njohu forcën e çdollojshme të Bajram Currit<ref>Dervishi K., ''Plumba Politikës..''. fq. 94.</ref>.
 
Veprimi i shoqërisë "Bashkimi" dhe simpatizantëve të saj ishte orvatja për vrasjen e Zogut në sallën e Kuvendit Kushtetues nëpërmjet [[Beqir Valteri|Beqir Valterit]] më 23 shkurt 1924. Organizator i ngjarjes ishte Rustemi dhe të tjerë të implikuar ishin Sali Hidri (Hoxha), [[Sejfulla Malëshova]], [[Omer Nishani]], etj<ref name=":0" />. Rrustemi pasi kishte marrë pjesë për herë të fundit në Kuvendin Kushtetues më 12 prill 1924, rikthehet në Tiranë më 20 prill duke u paraqitur në Kuvend për të kërkuar leje tremujore. Kishte nisur procedurat për marrjen e një vize amerikane.
 
Rreth orës 16-17.00 i shoqëruar nga disa miq, po shkonte për të takuar në shtëpi min. e Arsimit, [[Fahri Rashiti|Fahri Rashit Gjilanin]]. Kur personat arritën në Varrezat e Pashës (më pas sheshi "Avni Rrustemi", Pazari i Ri) në çastin që Rrustemi u ndal të përshëndeste dhe shkëmbente dy fjalë me [[Hoxhë Kadriu|Hoxhë Kadrinë]], qëllohet me një plumb nga mullixhiu Jusuf Reçi. [[Ali Këlcyra]] e strehoi në shtëpi, më pas u çua në spital. Pas një qëndrimi dyditor në spital, Rrustemi vdiq më 22 prill 1924 nga hemoragjia<ref name=":1">Dervishi K., ''Plumba Politikës - Historitë e përgjakjes së politikanëve shqiptarë,''Tiranë: "55", 2010. fq. 47-73. ISBN 978-99943-56-43-0</ref>.
 
== Varrimi ==
Opozita organizoi një varrim me efekte revolucionare të Rustemit në Vlorë. Ceremonitë e varrimit u bënë në Tiranë dhe në Vlorë: filluan më 28 prill me ceremonitë e zhvilluara para sheshit të xhamisë së vjetër në Tiranë. Një kamion i mbuluar me të zeza ka bartur trupin e viktimës nga Tirana për në Durrës, ku shoqëruesit hipën në vaporin "Beograd", i cili ka nisur rrugën drejt Vlorës me flamujt jugosllavë e shqiptarë, për të mbërritur më 29 prill 1924. Xhenazja u bart përsëri nga një kamion i zi për në xhaminë e qytetit, ku u bënë sërish lutjet e rastit<ref name=":1" />.
Më 20 prill 1924, Avni Rustemi qëllohet në rrugën e Durrësit në Tiranë, nga një agjent i Zogut, nje mullixhi i quajtur Jusuf Reçi. Vdiq dy ditë më vonë nga plagët e marra. Varrimi i tij u mbajt në Vlorë më 30 Prill. Në të morën pjesë një numër i madh qytetarësh nga e gjithë Shqipëria. Revolta popullore që shpërtheu pas vrasjes së Avni Rustemit u bë shkas për zhvillimin e demonstratave të mëdha antiqeveritare, të cilat çuan në revolucionin Noli dhe ngjitjen në pushtet të Fan Nolit në Qershor të vitit 1924.
 
== Trashëgimia politike ==
Vrasja e Esad pashë Toptanit, njërës prej figurave më të stigmatizuara nga historiografia shqiptare, theksoi mundësinë e zhdukjes fizike të personazheve politike me rëndësi dhe bejlerëve në veçanti. Ndër shtresat e mesme dhe të rinjtë e gjysmëshkolluar, përhapi idenë e shkatërrimit të kastës politike të formuar kryesisht nga bejlerët. Ide të cilat u mishëruan në formimi i shoqërisë "Atdheu" dhe shoqërisë "Bashkimi" pas saj, të cilat gjithashtu u bënë ndër provat e hershme të organizimit të një lloj "rinie fashiste shqiptare", e cila më vonë u bë bërthama e parë komuniste me [[Grupi i shqiptarëve në Bashkimin Sovjetik|grupin komunist]] që shkoi në Bashkimin Sovjetik<ref name=":0" />.
 
Sipas Ali Këlcyrës, meqë opozita e kohës kishte bindjen se vrasja e Rustemit ishte vetëm një komplot qeveritar, i vendosi kusht qeverisë që brenda 48 orëve të dorëzoheshin komplotistët. Pas mosmarrjes së masave u organizua varrimi, me anë të të cilit opozita dhe partizanët e saj intelektualë u nisën drejt Vlorës ku dhe ndenjtën të tërhequr. Atje u formua një ''Komitet revolucionar'' i drejtuar nga [[Fan Noli]], prej të cilit lindi Lëvizja e qershorit<ref>Këlcyra A., ''Shkrime...,'' fq. 111.</ref>.
 
Eqrem bej Vlora e përshkruajti tek vëllimi memuaristik "Kujtimet" si "''një nga studentët më të pasuksesshëm, të cilët tentojnë të shfryjnë me heroizma politike dëshirën e tyre për hakmarrje… me anë të një vrasjeje të pabesë i dha një fund të beftë jetës aventurore të Esatit. Ky djalosh që me këtë vrasje donte të bënte emër në Shqipëri, nuk ishte veçse një vegël në duart e kundërshtarëve të Esat Pashës''."<ref name=":2" />
 
Mban titullin "Hero i Popullit".
== Ideologjia ==
Avni Rustemi ishte një ideolog dhe aktivist demokratik. Ideologjia e tij, e shprehur përmes formave të ndryshme të fjalimeve dhe gazetarisë, u bë një armë e fortë për rininë shqiptare demokratike. Ai thoshte se "kur qeveria nuk i plotëson nevojat e njerëzve, atëherë kjo nevojë duhet të plotësohet nga njerëzit e organizuar me interesin për të nxitur qeverinë që ta bëjë këtë". Për zgjidhjen e krizës së vendit, ai vuri në dukje rëndësinë e zhvillimit të ekonomisë së pavarur kombëtare. Ai citohet te ketë thënë se "Pa një ekonomi të pavarur, nuk mund të ketë politikë të pavarur". Ideologjia e tij u zbatua më tej në Asamblenë Kombëtare të vitit 1924; ai u bë deputet në ish-prefekturën e Kosovës. Avni Rustemi e kritikoi me guxim sistemin burokratik të asaj kohe dhe injorancën e klasave qeverisëse. Mbrojti fort vlerat tradicionale dhe të drejtat e njeriut për shqiptarët që jetonin në Shqipërinë etnike.
 
== Shih edhe ==
Line 31 ⟶ 49:
[[Kategoria:Vdekje 1924]]
[[Kategoria:Politikanë shqiptarë]]
[[Kategoria:LibohovëNjerëz nga Libohova]]
[[Kategoria:Atentatorë shqiptarë]]
[[Kategoria:Hero i Popullit]]