Vat Gjeloshi: Dallime mes rishikimesh

Vëndlindja e Vat Gjeloshit asokohe i takonte vilajetit të Shkodrës, trevës së mirënjohur të historisë mitike legjendare të "[[Shtatë Shaljant|Shtatë Shaljanve]]". Vat Gjeloshi, gjithashtu ishte i trungut të njërit nga shtatë heronjtë e pa harruar të Shalës (''[[Hasan Pepa]] i vllaznis Mëkshaj''), ku kënga e të cilëve edhe pse që nga viti 1806-të, ende këndohet me etje dhe vazhdon të kujtohet trimëria e veçantë e këtyre trimave të papërsëritshëm, që u ba brënda Sarajeve të Shkodrës.

 

 

Në këtë kullë ''(shih foton më lart)'' jetuen të parët e Vat Gjeloshit dhe vetë Vata, ajo është djegur tre herë nga pushtuesit e n'dryshëm dhe e rindërtuar përsëri. Ajo është e restauruar nga fondi i Monumenteve të Kulturës të rrethit [[Shkodër]], sot gëzon statusin "Monument Kulture", dhe mbrohet me ligjë nga shteti Shqiptar.

 

 

'''Vat Gjeloshi''' ishte djali i vetëm i Gjelosh Ndokës, i mikut ma të mirë dhe kumari brezash me shtëpin e Mehmet Shpëndit. Vata duke qënë një burrë trim dhe i besës, ai ishte zgjedhur lajmëtari kryesor më i besuar gojor, i Mehmet Shpëndit dhe i Djelmnis së Shalës (''në atë kohë nuk kishte lajmërime me letër'').

Megjithatë frati u ankua te krenët për fyemje, dhe për këtë u hap fjala (''bijen kumont e Kishës'') dhe u mblodh tanë Shala në Kuvënd (''për gjykim''). Tue pa se palët u pajtuan, Gjeloshin e dënojnë me gjobë, për fajin se i kishte bërtit fratit, me kaun e kularit të cilin ja vuri vetë thikën, e ku për veti mori kryet dhe lëkurën <ref>''Botuar në organin "Hylli i Dritës" nr. 3, faqe 119-122, Shkodër me 1920.''</ref>.

 

 

'''Vat Gjeloshi''' ishte anëtar i "[[Djelmnia e Shalës|Djelmnis së Shalës]]", i kësaj force progresiste dhe opozitare në Shalë dhe Dukagjin gjithashtu. Shaljant pasi marrin vesh lajmin e gëzuem për [[Shpallja e Pavarësisë së Shqipërisë|Shpalljen e Pavarësis së Shqipëris]] dhe ngritjen e Flamurit Kombëtar nga [[Ismail Qemali]] në Vlorë, ishte data e [[28 Nëntori|28 Nëntor]]it 1912-të, ku Mehmet Shpendi së bashku me shumë trima Shaljan dhe Dukagjinas ngritën Flamurin Kombëtar, duke zgjedhur si vëndin më të përshtatshëm, logun e Kuvëndit të burrave të Shalës në Abat, e një n'dër këta pjesmarrës padyshim do ishte edhe Vat Gjelosh Ndoka <ref>''Botuar në organin "Hylli i Dritës" Shkodër me 1942, nr. 5, faqe 252.''</ref>.

=='''Veprimtaria Patriotike;'''==

 

 

'''Vat Gjeloshi''' mori pjesë si shumë trima Shaljan dhe Dukagjinas, në luftën e zhvilluar në “[[Beteja e Qafës së Agrit|Betejën e qafës së Agrit]]”, me 10 deri me 24-tër Korrik të vitit 1910-të, ku [[Dukagjini]] sfidoj të pathyeshmin Shefqet Tërgut Pasha. Për të mos lejuar futjen e forcave Turke në Shalë dhe Dukagjin, Malësort organizuan një mbrojtje përfekte, prej qafës së Valbonës nga qafa e Ndërmajës e deri në Malet e Toplanës, ku nyja kryesore e mbrojtjes u bë qafa e Agrit në pjesën jugore të saj.

Për 14-të ditë e netë me rradhë, në [[Beteja e Qafës së Agrit|Betejën e qafës së Agrit]], trimat e malësis së Dukagjinit të udhëhequr nga Strategu Mehmet Shpendi dhe Prël Tuli arritën të thyenin me turp forcat pushtuese Turke, të pajisura me armatimet ma moderne të asaj kohe. Këta luftëtarë i banë ballë rrethë 20 batalioneve këmbësorie malore dhe artilerie. Të tmerruar nga qëndresa e malësorve Dukagjinas, të [[Nikaj e Mertur]]it dhe nga “shpikësi i topit” Mitër Kola, ushtria Osmane Turke e përbër prej rreth 12,000 trupave, kthehet prapa me turp.

 

 

'''Vat Gjeloshi''' luftoj me armë në dorë kundër forcave të pushtimit nga [[Mali i Zi]], për mbrojtjen e tërsëris toksore, ditët e 4-5 Korrikut të vitit 1915-të në Dakaj të [[Nënmavriq]]it, Shaljanët trima do ti prisnin në mënyrë të merituar mysafirët e paftuar atje, me ç’rast pas një beteje të shkurtër, ushtarët Malazez do të mundeshin dhe dorëzoheshin pa kushte që të gjithë. Sipas traditës luftarake të asaj kohe, pas çarmatosjes të palës së mundur në fushëbetejë, ushtarët e kapur si rob lufte, do të kalonin nën dy pushkë të kryqëzuara. Kështu që, më 5 Korrik të vitit 1915, Shaljant vëndosën te Ura e Shalës dy pushkë kryq, në formë harku, dhe ushtria Malazeze e përbër prej 1,500 ushtarësh kalojnë poshtë tyre, si shënjë dorzimi pa kushte dhe heqje dore nga përdorimi i armëve kundër këtij vëndi, e pas kësaj Shaljant i përcjellin deri në qafë të Pejës, për ti lënë të lirë të ktheheshin në Mal të Zi.

 

 

Në muajin Korrik të vitit 1915-të, [[Mali i Zi]] kërkon me ç'do kusht të mposhtë rezistencën e malësorve Dukagjinas dhe për këtë dërgon njëri pas tjetrit tre njesi ushtarake në nivel brigade. Në këtë përpjekje në rrethimin e njërës prej këtyre njesive në rajonin e qafës së Boshit, Vat Gjeloshi ishte një luftëtar aktiv. Ai luftoj me shpirt n'dër dhamë, ku së bashku me luftëtarët trima nga Abati Nik Shytani dhe Cel Mirashi përjetuen mizorin Malazeze në [[Plan]]in e përgjakur e të përflakur.