[Redaktim i kontrolluar][Redaktim i kontrolluar]
Content deleted Content added
No edit summary
Refuzoi ndryshimin e fundit të tekstit (nga 68.194.26.7) dhe riktheu rishikimin 1846233 nga Llazgo
Rreshti 1:
{{Ky artikull|Ky artikull flet për fisin dhe nënkrahinën e Shalës dhe jo për [[Njësia administrative Shalë|Njësinë administrative Shalë]]}}'''Shala''' është një fis dhe emërtimi i disa krahinave e nënkrahinave në viset shqiptare.
{{Fshat në Shqipëri
| Emri = Shala
| Emri (Rasa dhanore) = Shala
| Figura = Lugina e Shalës (pamje nga Qafa e Tërthores).jpg|400px|Lugina e Shalës (pamje nga qafa e Tërthores).
| Shteti = Shqipëria
| Rrethi = Rrethi i Shkodrës
| Komuna = Komuna Shalë
| Kodi postar = 4009
| Sipërfaqja = 234.36
| Popullsia = 5,700
| Regj. i popullsisë = 1990
| Dend. e popullsisë =
| Faqja zyrtare =
<!--- Koordinatat ---->
| Gjerësia =
| Gjatësia =
| Lartësia = 302 - 2,570
}}
 
== Etimologjia ==
'''Shala''' është një [[Krahina|krahinë]] në [[Dukagjini|Dukagjin]], të [[Shkodra|Shkodrës]] në [[Shqipëri]].
Sipas [[Robert Elsie|Elsie]], ky emër vjen nga fjala shqipe ''shalës(inë)'', djerrinë. Hera e parë që ky emërtim përmendet është në vitin 1634 në italisht "Sciala"<ref name="Historical Dictionary of Albania">{{cite book|title=Historical Dictionary of Albania|publisher=Robert Elsie|pages=411|url=https://books.google.se/books?id=6inIiCF_930C&pg=PA411}}</ref>. Sipas gojëdhënës popullore, Shala si fis bashkëndan të njëjtën prejardhje me Shoshin dhe Mirditën, ku vëllai i madh trashëgoi shalën, i dyti shoshën dhe i treti që nuk trashëgoi gjë, u dëshiroi vëllezërve ditën e mirë, ''mirëdita''.<ref name="Vickers1999">{{cite book|author=Miranda Vickers|title=The Albanians: A Modern History|url=http://books.google.com/books?id=IzI0uOZ2j6gC&pg=PA103|accessdate=6 June 2013|year=1999|publisher=I.B.Tauris|isbn=978-1-86064-541-9|pages=103–}}</ref>
 
== Gjeografia ==
Trojet fisnore të Shalës gjënden në Shqipërinë Veriore, në luginën [[Lumi i Shalës|lumit me të njëjtin emër]], në veri të Drinit dhe në jug të Thethit (përfshirë) ndër malësitë e Dukagjinit<ref name="Historical Dictionary of Albania"/>. Në kohët e institucionit të [[Bajraku|bajrakut]], Shala ndahej në katër të tillë: Thethi, Pecaj, Lotaj dhe Lekaj, ose tre bajrakë: Shala, Gimaj dhe Theth, dy të mbramët çmoheshin si fise më vete me gjitha të drejtat<ref name="ElsieTribes">{{cite book|author=Robert Elsie|title=The Tribes of Albania: History, Society and Culture|url=https://books.google.se/books?id=i2IpDAAAQBAJ&pg=PA120|accessdate=6 June 2017|year=2015|publisher=I.B.Tauris|isbn=9780857739322|pages=120-121}}</ref>. Trojet fisnore të Shalës kufizohen me Shoshin në jug nga kodra e Shën Gjergjit, me Planin dhe Shkrelin mbi bjeshkët e Qafës së Boshit në perëndim, me bjeshkët e Kelmendit dhe Krasniqes nga Qafa e Pejës në veri, dhe me fiset e Nikaj-Mërturit mbi Qafën e Ndërmajës dhe të Agrit në lindje. Rragami i Shalës tradicionalisht i përkitte Shalës, sot administrohet nga [[rrethi i Tropojës]].
 
Që nga gjysma e dytë e shekullit të 17të, nga ky fis u përhapën në viset e Kosovës dhe Maqedonisë së sotme. Periudha kur emigruan më bindshëm qe mes gjysmës së shekullit XVII dhe 1840, duke çuar në nënndarje të reja<ref name="Kaiser">{{cite book|author=Karl Kaser|title=Household and Family in the Balkans: Two Decades of Historical Family Research at University of Graz|url=https://books.google.com/books?id=zjmzQnrfFmQC&pg=PA124|accessdate=6 June 2013|year=2012|publisher=LIT Verlag Münster|isbn=978-3-643-50406-7|pages=124}}</ref> .
Trojet fisnore të Shalës gjënden në zonën e Dukagjinit në Veri të [[Shqipëri]]s në Qarkun e tanishëm të rrethit të [[Shkodër]].
Në Kosovë, Shala u përqendrua kryesisht në Vushtrri, Trepçë e Mitrovicë në zonën kodrinore të njohur si [[Shala e Bajgorës]], duke qenë Bajgora ngulimi më i madh ndër 37 vendbanimet e tyre. Atje u ndanë ndër 4 ''vllazni'': Gima, Peci, Maleti (të lidhur me Lotajt) dhe Lopçi. Ka gjithashtu shumë fis Shalë në Isniq, Llukë të Epërme, Strellç, në Ulët, Klinë dhe Drenicë.<ref name="ElsieTribes" />
Emri i kësaj krahine është nga më të vjetrat në [[Shqipëri]], e vendosur në luginën e [[Lumi i Shalës|lumit me të njëjtin emër]], rrëzë [[Alpet Shqiptare|Alpeve Shqiptare]], dhe është i rrethuar me bjeshkë të larta nga të gjitha anët. Lumi i Shalës buron tek kroni i Shtrazës në krye të fshatit Theth, në rranzë të majës së Radohinës, nga ku zbret poshtë nëpër luginë të Shalës, nga [[Thethi]], Ndërlysa e Musha, nga Breg-Lumi tek Porta e Shalës ''(Gryka e Rrshqëmit)'', nëpër Lotaj e në luginën e Shoshit, dërisa derdhja e tij shkon në Lesniqe në Dri ''(sot liqeni Koman)''.
 
== Kremte ==
'''Shala''' kufizohet me rajonet fisnore tradicionale të Shoshit në Jug nga Kodra e [[Shën Gjergji]]t, me zonat e Planit dhe Shkrelit mbi bjeshkët e qafës së Boshit në Perëndim, me bjeshkët e Kelmendit dhe Krasniqes nga qafa e [[Pejë]]s në Veri, dhe me fiset e Nikaj-Mërturit mbi qafën e N’dërmajës dhe qafën e Agrit në Lindje.
Shala sipas traditës feston [[Gjoni i Kryqit|Shën Gjonin]] me 26 dhjetor bashkë me miqë dhe bija, por Shala gjithashtu feston edhe festën e Shën Mikelit më 29 shtator, të cilët në këtë ditë therin dhe pjekin një dele.
Vendbanimet kryesore të Shalës janë : [[Abat]], [[Pecaj (Komuna Shalë)|Pecaj]] e [[Nicaj-Shalë]], [[Lekaj (Shkodër)|Lekaj]], [[Breg-Lumi]] e [[Lotaj]]; [[Vuksanaj]], [[Nënmavriq]] e [[Gimaj]], [[Ndërhysaj|Ndërlysa]] dhe [[Thethi]]. Me Shalën historikisht dhe etnikisht përfshihet edhe Rragami i Shalës që shtrihet nga Qafa e Valbonës deri aty ku fillon [[Valbona (fshat)]] i Dragobisë, [[Tropojë]]. Aktualisht Rragami i Shalës administratohet nga rrethi i Tropojës.
 
Shala sipas traditës feston [[Gjoni i Kryqit|Shën Gjonin]] me 26 dhjetor bashkë me miqë dhe bija, por Shala gjithashtu feston edhe festën e Shën Mikelit më 29 shtator, të cilët në këtë ditë therin dhe pjekin një dele. Shaljant janë të njohur si blegtorë dhe fermerë gjithashtu, ku lugina është e ujitur mirë dhe ka kullota të bollshme, misri dhe gruri janë kultivuar zakonisht për përdorim lokal.
 
Emri "Shalë" është emri i përbashkët për të gjithë banorët e sotëm që shtrihen në këtë luginë. Emri i këtij fisi të madh për banorët e sotëm, por për të mëparshmit mundet që të ketë qenë emër fshati apo i një familjeje të madhe, por sot është toponim i kësaj zone. Për këtë flet edhe fakti se asnjë fshat apo lagje në këtë luginë, më një popullsi prej rreth 7,000-jë banorë, në fund të viteve 1980-të, nuk quhet me këtë emër dhe asnjë gjenealogji, sado pak bindëse, nuk ka si burim emrin “Shalë” dhe nuk e njohin këtë emër për baba të hershëm të tyre.
 
== Pak Histori ==
 
'''Shala''' përmendet për herë të parë në vitin 1454, sipas [[Fan Noli]]t, nga Biemmi ''(Citta di Scala e di Socci)'', kur tregon se vjen këtu [[Gjergj Kastrioti]] - ''(Skënderbeu)'' për të pajtuar trazirat pas vdekjes së Pjetër Spanit. I pari regjistrim popullsie në këtë zonë është, defteri i regjistrit të Sanxhkut të Shkodrës në vitin 1485, i bërë nga autoritetet Osmane Turke pas pushtimit të vëndit.
I dyti është bërë nga një prift Katolik si relacion drejtuar Vatikanit, nga Pietro Stefan Gospari në vitin 1671, por ajo që bie në sy, në këtë relacion është largimi i Mavriqit, vëndbanim vëndas në Kalanë e Dakajve, fis historik në luginën e Shalës që u largua në gjysmën e dytë të shek. XVIII si pasojë e presionit të ushtruar nga fisi i Shalës.
Line 46 ⟶ 26:
 
== Legjenda e emrit ==
 
* '''''Gojëdhëna rreth emrit "Shalë"'''''
 
Line 62 ⟶ 41:
 
Banorët e sotëm të fisit '''Shalë''' nuk e sollën emrin e krahinës me vete por e gjetën këtu. Këtu ishte popullsi e ndarë në grupime të ndryshme, por që me kalimin e kohës ata u asimiluan dhe mbetën këta banorë që janë sot, kështu mund të thuhet edhe për Shoshin, Pultin a për ndonjë vend tjetër të [[Dukagjini]]t. Interesant është fakti se emri i lumit që përshkon këtë luginë quhet Lumi i Shalës. Nuk dihet se si emërtohej ky lumë në mesjetën e hershme, siç kemi pasur mundësin për lumin Kir, por kështu është quajtur në atë kohë dhe ruhet edhe sot.
 
* '''''Shala, fis i parë gjeneral i Dukagjinit;'''''
 
Line 78 ⟶ 56:
 
== Njerëz të shquar ==
{{div col|3}}
Shala lindi dhe rriti nga gjiri i tij, trima e patriot, njerëz të urtë dhe të besës, ku në mesin e shumë të tjerëve mundë të përmëndim disa prej tyne, të parët në listë janë trimat hero legjendar [[Shtatë Shaljant]], atëherë vijnë ; [[Mehmet Shpendi]], Çun Nika e [[Marash Delia]] ; [[Mark Lula]] e Mark Sadiku ; Lush Prëla me dy djmet e [[Dodë Tahiri]] ; [[Vat Gjeloshi]], Mhill Beqaraj e Binak Vata; Kol Mark Kola, Mitër Kola, [[Ndok Gjeloshi]] e Xhur Kola; Nik Vuksani, Macel Delia, Zog Sokoli e Qerim Delia ; Avdi Kola, Zef Avdia, Kol Nik Shala me tre djemt, [[Mikel Koliqi|Mikel]] dhe [[Ernest Koliqi]], i madhi i letrave shqipe i Rilindjes Kombëtare [[Zef Jubani]] ''(në një artikull me «Kujtime të Zef Jubanit»'' <ref>''Botuar në organin «Gazeta Shqiptare» nr. 195, faqe 1, Bari, 12.XII.1929''</ref>, ''ka dëshmuar se të parët e tij rridhshin nga [[Abat]]i)'', [[Guljelm Radoja]], Katerina Biga, etj.
* [[Shtatë Shaljant]]
 
* [[Mehmet Shpendi]]
Në vijëmsinë e personaliteteve të shquara të Shalës janë politikanë, studjues dhe historianë; shkrimtarë, poetë, këngëtarë, artistë dhe sportistë, që me të vërtetë ja rrisin emrin këtij fisi.
* Çun Nika
 
* [[Marash Delia]]
''Shaljant, në qoftë se do me i pyet për nga prejardhja e tyre, pa mëndue shumë ata të përgjigjen;'' '''''Krenar jena që jemë Shaljan!'''''
* [[Mark Lula]]
 
* Mark Sadiku
== Panorama; ==
* Lush Prela
<gallery mode="packed" heights="200">
* [[Dodë Tahiri]]
Skeda:Lugina e Shalës (pamje nga Qafa e Tërthores).jpg|Lugina e Shalës (pamje nga qafa e Tërthores).
* [[Vat Gjeloshi]]
Skeda:Qëndra Breg-Lumi, Shalë.jpg|Qëndra [[Breg-Lumi]], Shalë.
* Mhill Beqaraj
Skeda:Porta e Shalës (Lotaj)..jpg|Porta e Shalës në [[Lotaj]].
* Binak Vata
Skeda:Kullat Piniqi Mëkshaj.jpg|Kullat Piniqi në [[Abat]].
* Kol Mark Kola
Skeda:Lumi i Shalës (Palna e Tasit).jpg|[[Lumi Shala|Lumi i Shalës]] tek Palna e Tasit.
* Mitër Kola
Skeda:Lugina e Thethit.jpg|parapamje|Lugina e [[Thethi]]t
* [[Ndok Gjeloshi]]
Skeda:Kisha e Shalës në Abat (e vjetra)..jpg|Kisha e [[Gjoni i Kryqit|Shën Gjonit]] në Abat (e vjetra).
* Xhur Kola
Skeda:Gimaj Shalë.jpg|[[Gimaj]] Shalë.
* Nik Vuksani
Skeda:Lagjetː Abat dhe Lekaj.jpg|Lagjet Abat dhe [[Lekaj (Shkodër)|Lekaj]].
* Macel Delia
</gallery>
* Zog Sokoli
 
* Qerim Delia
== Shih edhe ==
* Avdi Kola
 
* Zef Avdia
: [[Dukagjini]], [[Abat]], [[Thethi]], [[Kiri]], [[Pulti (krahinë)]], [[Nikaj e Mertur]], [[Djelmnia e Shalës]], [[Beteja e Qafës së Agrit]]
* Kol Nik Shala me tre djemt
: [[Mikel Koliqi]], [[Shtatë Shaljant]], [[Mehmet Shpendi]], [[Mark Lula]], [[Ndok Gjeloshi]], [[Vat Gjeloshi]], [[Marash Delia]].
* Katerina Biga
 
{{div col end}}
== Lidhje të jashtme ==
== Referencat ==
 
{{Reflist|2}}
<references />
* http://www.shoqatadukagjini.com
* [http://www.youtube.com/watch?v=D-rayBoQHqg Fran Piniqi - Kolë Nik Shala me tre Djemt]
* [http://www.youtube.com/watch?v=OIEBK42T418 Gjovalin Prroni - Zef Avdis]
*[http://www.youtube.com/watch?v=4CeUCLsxOWE Gjovalin Shani - Gjithmon n’krye t’vëndit]
* [http://www.youtube.com/watch?v=lcdHqX-xYXM Nik Çarku - Atje mbretën janë te tanë]
* [http://www.youtube.com/watch?v=KQ_Xv-lvA4A F. Piniqi, F. Kodra dhe N. Shytani - Dodë Tahirit]
 
{{Komuna Shalë}}
 
[[Kategoria:Fshatra në Rrethin e ShkodrësDukagjini]]
[[Kategoria:KrahinaFiset në Shqipërishqiptare]]
[[Kategoria:VendbanimeFisi në ShqipëriShalë]]
[[Kategoria:Krahina shqiptare]]