Shala: Dallime mes rishikimesh
[Redaktim i kontrolluar] | [Redaktim i kontrolluar] |
Content deleted Content added
No edit summary |
Llazgo (diskuto | kontribute) Refuzoi ndryshimin e fundit të tekstit (nga 68.194.26.7) dhe riktheu rishikimin 1846233 nga Llazgo |
||
Rreshti 1:
{{Ky artikull|Ky artikull flet për fisin dhe nënkrahinën e Shalës dhe jo për [[Njësia administrative Shalë|Njësinë administrative Shalë]]}}'''Shala''' është një fis dhe emërtimi i disa krahinave e nënkrahinave në viset shqiptare.
== Etimologjia ==
Sipas [[Robert Elsie|Elsie]], ky emër vjen nga fjala shqipe ''shalës(inë)'', djerrinë. Hera e parë që ky emërtim përmendet është në vitin 1634 në italisht "Sciala"<ref name="Historical Dictionary of Albania">{{cite book|title=Historical Dictionary of Albania|publisher=Robert Elsie|pages=411|url=https://books.google.se/books?id=6inIiCF_930C&pg=PA411}}</ref>. Sipas gojëdhënës popullore, Shala si fis bashkëndan të njëjtën prejardhje me Shoshin dhe Mirditën, ku vëllai i madh trashëgoi shalën, i dyti shoshën dhe i treti që nuk trashëgoi gjë, u dëshiroi vëllezërve ditën e mirë, ''mirëdita''.<ref name="Vickers1999">{{cite book|author=Miranda Vickers|title=The Albanians: A Modern History|url=http://books.google.com/books?id=IzI0uOZ2j6gC&pg=PA103|accessdate=6 June 2013|year=1999|publisher=I.B.Tauris|isbn=978-1-86064-541-9|pages=103–}}</ref>
== Gjeografia ==
Trojet fisnore të Shalës gjënden në Shqipërinë Veriore, në luginën [[Lumi i Shalës|lumit me të njëjtin emër]], në veri të Drinit dhe në jug të Thethit (përfshirë) ndër malësitë e Dukagjinit<ref name="Historical Dictionary of Albania"/>. Në kohët e institucionit të [[Bajraku|bajrakut]], Shala ndahej në katër të tillë: Thethi, Pecaj, Lotaj dhe Lekaj, ose tre bajrakë: Shala, Gimaj dhe Theth, dy të mbramët çmoheshin si fise më vete me gjitha të drejtat<ref name="ElsieTribes">{{cite book|author=Robert Elsie|title=The Tribes of Albania: History, Society and Culture|url=https://books.google.se/books?id=i2IpDAAAQBAJ&pg=PA120|accessdate=6 June 2017|year=2015|publisher=I.B.Tauris|isbn=9780857739322|pages=120-121}}</ref>. Trojet fisnore të Shalës kufizohen me Shoshin në jug nga kodra e Shën Gjergjit, me Planin dhe Shkrelin mbi bjeshkët e Qafës së Boshit në perëndim, me bjeshkët e Kelmendit dhe Krasniqes nga Qafa e Pejës në veri, dhe me fiset e Nikaj-Mërturit mbi Qafën e Ndërmajës dhe të Agrit në lindje. Rragami i Shalës tradicionalisht i përkitte Shalës, sot administrohet nga [[rrethi i Tropojës]].
Që nga gjysma e dytë e shekullit të 17të, nga ky fis u përhapën në viset e Kosovës dhe Maqedonisë së sotme. Periudha kur emigruan më bindshëm qe mes gjysmës së shekullit XVII dhe 1840, duke çuar në nënndarje të reja<ref name="Kaiser">{{cite book|author=Karl Kaser|title=Household and Family in the Balkans: Two Decades of Historical Family Research at University of Graz|url=https://books.google.com/books?id=zjmzQnrfFmQC&pg=PA124|accessdate=6 June 2013|year=2012|publisher=LIT Verlag Münster|isbn=978-3-643-50406-7|pages=124}}</ref> .
Në Kosovë, Shala u përqendrua kryesisht në Vushtrri, Trepçë e Mitrovicë në zonën kodrinore të njohur si [[Shala e Bajgorës]], duke qenë Bajgora ngulimi më i madh ndër 37 vendbanimet e tyre. Atje u ndanë ndër 4 ''vllazni'': Gima, Peci, Maleti (të lidhur me Lotajt) dhe Lopçi. Ka gjithashtu shumë fis Shalë në Isniq, Llukë të Epërme, Strellç, në Ulët, Klinë dhe Drenicë.<ref name="ElsieTribes" />
== Kremte ==
Shala sipas traditës feston [[Gjoni i Kryqit|Shën Gjonin]] me 26 dhjetor bashkë me miqë dhe bija, por Shala gjithashtu feston edhe festën e Shën Mikelit më 29 shtator, të cilët në këtë ditë therin dhe pjekin një dele.
== Pak Histori ==
'''Shala''' përmendet për herë të parë në vitin 1454, sipas [[Fan Noli]]t, nga Biemmi ''(Citta di Scala e di Socci)'', kur tregon se vjen këtu [[Gjergj Kastrioti]] - ''(Skënderbeu)'' për të pajtuar trazirat pas vdekjes së Pjetër Spanit. I pari regjistrim popullsie në këtë zonë është, defteri i regjistrit të Sanxhkut të Shkodrës në vitin 1485, i bërë nga autoritetet Osmane Turke pas pushtimit të vëndit.
I dyti është bërë nga një prift Katolik si relacion drejtuar Vatikanit, nga Pietro Stefan Gospari në vitin 1671, por ajo që bie në sy, në këtë relacion është largimi i Mavriqit, vëndbanim vëndas në Kalanë e Dakajve, fis historik në luginën e Shalës që u largua në gjysmën e dytë të shek. XVIII si pasojë e presionit të ushtruar nga fisi i Shalës.
Line 46 ⟶ 26:
== Legjenda e emrit ==
* '''''Gojëdhëna rreth emrit "Shalë"'''''
Line 62 ⟶ 41:
Banorët e sotëm të fisit '''Shalë''' nuk e sollën emrin e krahinës me vete por e gjetën këtu. Këtu ishte popullsi e ndarë në grupime të ndryshme, por që me kalimin e kohës ata u asimiluan dhe mbetën këta banorë që janë sot, kështu mund të thuhet edhe për Shoshin, Pultin a për ndonjë vend tjetër të [[Dukagjini]]t. Interesant është fakti se emri i lumit që përshkon këtë luginë quhet Lumi i Shalës. Nuk dihet se si emërtohej ky lumë në mesjetën e hershme, siç kemi pasur mundësin për lumin Kir, por kështu është quajtur në atë kohë dhe ruhet edhe sot.
* '''''Shala, fis i parë gjeneral i Dukagjinit;'''''
Line 78 ⟶ 56:
== Njerëz të shquar ==
{{div col|3}}
* [[Shtatë Shaljant]]
* [[Mehmet Shpendi]]
* Çun Nika
* [[Marash Delia]]
* [[Mark Lula]]
* Mark Sadiku
* Lush Prela
* [[Dodë Tahiri]]
* [[Vat Gjeloshi]]
* Mhill Beqaraj
* Binak Vata
* Kol Mark Kola
* Mitër Kola
* [[Ndok Gjeloshi]]
* Xhur Kola
* Nik Vuksani
* Macel Delia
* Zog Sokoli
* Qerim Delia
* Avdi Kola
* Zef Avdia
* Kol Nik Shala me tre djemt
* Katerina Biga
{{div col end}}
== Referencat ==
{{Reflist|2}}
[[Kategoria:
[[Kategoria:
[[Kategoria:
[[Kategoria:Krahina shqiptare]]
|