[Redaktim i kontrolluar][redaktim i pashqyrtuar]
Content deleted Content added
Udha (diskuto | kontribute)
→‎Historia e hershme: Banrevert. Heqje e perrallave pansllaviste te Orbinit
mire se rren ashiqare, pra vendos nje reference qe as nuk figuron tek cv-ja, por vendos edhe isbn-ne e nje libri me autoresi tjeter. Rrencak i flliqun, paske tamam fytyren e pisit
Rreshti 1:
[[Skeda:CoatOfArmsOfTheBalsics.png|parapamje|upright=0.8|Stema e Balshajve]]'''Balshajt''' ([[Gjuha latine|lat]]. Balsich, [[Gjuha serbe|sr]]. Балшић, <small>sh.</small> Балшићи/Balšići, [[Gjuha latine|lat]]. Balsich) kanë qenë një familje fisnike që sunduan ''[[Zeta sunduar nga Balshajt|Zetën dhe Buzëujin]]'' (Shqipëria Veriore dhe Mali i Zi Jugor) nga 1362 e deri më 1421, përgjatë dhe pas rënies së [[Perandoria Serbe|Perandorisë serbe]]. Balsha, themeluesi qe një fisnik i vogël që zotëronte vetëm një fshat gjatë sundimit të [[Stefan Dushani|Stefan Dushanit]] dhe vetëm pas vdekjes së perandorit, fëmijët e tij nisën të korrnin pushtet në [[Zeta|Zetën]] e poshtme pasi fituan zotërimet e ''gospodin'' Zharkos në rrethana të paqarta, dhe më pas u shtrinë në Zetën e epërme duke vrarë vojvodën dhe çelnikut Gjurash Iljiq. Megjithatë, u njohën si ''oblastni gospodari'' me edikt nga Stefan Uroshi V.
 
Ata prenë çdo lidhje me oborrin e carit të ri serb, Stefan Uroshit i cili i konsideronte "rebelë" dhe i trajtonte si kundërshtarë të tij. Ky i fundit u përpoq t'i nxiste sundimtarët sllavë dhe Venedikun kundër Balshajve, kurse Venediku nga ana e tij nxiti dhe mbështeti kundër tyre sundimtarë sllavë si carin serb Stefan Uroshin<ref>{{Harvnb|Xhufi|2002|p=301}}</ref>
 
Familja dihet që ka fituar zotërimet përmes mashtrimeve, si në rastin kundër [[Dukagjinët|Dukagjinëve]], dhe shumë njerëz u dëbuan ose u vranë. Pas vdekjes së Uroshit më 1371, familja pati hasmëri me Mërnjavçeviqët, sundimtarë në Maqedoni. Para vdekjes së tij, Balsha III ia la pushtetin dajës së vet, despotit Stefani i Gjatë.
 
== HistoriaOrigjina ==
Qëndrimet ndaj origjinës së kësaj familjeje, janë të shumta dhe autore të ndryshem shprehen me hipotezat e mëposhtme, asnjëra prej të cilave nuk duket përfundimtare.
Gjatë sundimit të [[Stefan Dushani|Car Dushanit]] emri i familjes Balsha, me origjinë nga Balëzi i Shkodrës, mbetet në errësirë. Pas vdekjes së Dushanit ata shtinë në dorë Ulqinin, Tivarin, Shkodrën dhe Budvën. Të tre vëllezërit Balshaj: Strazimiri, Gjergji I dhe Balsha II, e kthyen Gentën (Zetën) në një shtet të pavarur nga mbretëria serbe. Ata prenë lidhjet me carin e ri serb Stefan Uroshin, i cili i konsideronte Balshajt rebelë dhe i trajtonte si kundërshtarë. Për më tepër ai i nxiste sundimtarët sllavë dhe Venedikun kundër Balshajve<ref>{{Harvnb|Xhufi|2002|p=301}}</ref>
 
Fuqizimi i Balshajva nxiti Republikën e Raguzës dhe Republikën e Venedikut t'u jepte qytetarinë e tyre.<ref>{{Harvnb|Xhufi|2002|p=301}}</ref>
 
Në vitin 1369 Balshajt kaluan në ritin katolik për t'i forcuar lidhjet me Perëndimin.<ref>{{Harvnb|Xhufi|2002|p=302}}</ref>
 
=== Origjina ===
Meqenëse burimet nuk thonë asgjë të besueshme për paraardhësit e Balshajve, ka pasur spekulime për prejardhjen e tyre, të cilën disa e konsiderojnë si të panjohur.
 
====Hipoteza e origjinës shqiptare====
Line 20 ⟶ 11:
Gjuhëtari gjerman [[Gustav Weigand]] pandehte një prejardhje të përzier shqiptaro-vllehe kur pa që mbiemri Balsha figuronte në një listë të hershme mbiemrash shqiptarë në Rumani.<ref name="Malcolm">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=GGQ_AQAAIAAJ&q=Bertrand|title=Kosovo: a short history|last=Malcolm|first=Noel|publisher=Macmillan|accessdate=5 May 2012|year=1998|isbn=978-0-333-66612-8|pages=62, 368}}</ref> [[Eqrem bej Vlora]], i prirë të besojë në pohimet e Du Cange tek vepra "Illyricum vetum et novum" që për Balshajt shkruan "''Quidam ex Albaniae proceribus cognomento Balsa"'' dhe të Orbinit "''ex indigenis nobilibus Albaniae''", sepse sipas tij vetëm një prejardhje shqiptare përputhet me veprën dhe sjelljen e Balshajve. Vlora gjithashtu pohon për pasuesit rumunë të Balshajve.<ref name="Vlora562" /> Për origjinë shqiptare flasin edhe dy studiues bashkekohorë, Gazmend Shpuza dhe Pranvera Bogdani,<ref name="Shpuza">{{cito lajm|last1=Shpuza|first1=Gazmend|title=Balshajt cliruan Kosoven|url=https://telegrafi.com/balshajt-cliruan-kosoven/|accessdate=14 April 2018|agency=Telegrafi|date=20 May 2017}}</ref> dhe në përgjithësi historiografia shqiptare mbështet hipotezën e prejardhjes shqiptare.<ref name="Iseni2008">{{cite book|author=Bashkim Iseni|title=La question nationale en Europe du Sud-Est: genèse, émergence et développement de l'indentité nationale albanaise au Kosovo et en Macédoine|url=https://books.google.com/books?id=gAdlqwCm_9sC&pg=PA60|year=2008|publisher=Peter Lang|isbn=978-3-03911-320-0|pages=60–}}</ref>
 
====Hipoteza mbie origjinëorigjinës joshqiptareserbe====
[[Pëllumb Xhufi]] i përmend si sundimtarë shqiptarë. Më tej ai përmend faktin që tek Balshajt qeverisja bëhej nga të tre vëllezërit: Strazimiri, Gjergji dhe Balsha II, të cilët nënshkruanin të tre së bashku dokumentet dhe përdornin të njëjtën vulë. Xhufi vë në dukje se institucioni i bashkëqeverisjes hasej edhe tek fisnikët tjerë shqiptarë dhe ishte karakteristik për familjet e mëdha patriarkale shqiptare. Si rezidenca të përkohshme u shërbenin Tivari, Ulqini, Shkodra dhe Vlora, kurse në muajt e verës shpërnguleshin në rezidencën e tyre në malësinë e Tivarit<ref>[[Pëllumb Xhufi]], Historia e Popullit Shqiptar, vëllimi 1,fq. 303</ref>
Përpos tregimit të Mavro Orbinit, nuk ka të dhëna për origjinën e kësaj familjeje.<ref name="Fajfric-Balsic1">Fajfric, 44. Oblasni gospodari: "O njihovom poreklu se zna veoma malo, tako da osim navoda koje je ostavio Mavro Orbin drugih podataka skoro i da nema. Postoje neki fragmentarni navodi koji ukazuju da je rodonačelnik ove porodice, Balša, zapravo rod od "cara Nemanje" te da je držao oblast Bojane (u susedstvu Skadra), no to je sve veoma nesigurno."</ref> I pari i Balshajve ndër dokumente, që disa i quajnë edhe Baosha, Balsiq dhe Bolshiq, përmendet si manjat i oborrit serb që në vitin 1304. Matej Balsha, më 18 maj të atij viti ndodhej në [[Raguza (kthjellim)|Raguzë]], i shkuar atje nga [[Tivari]] si ambasador i mbretëreshës Helena e Anzhuve. Nga një kronikë e 1858 është hedhur teoria se ngritja e kësaj familjeje lidhet me afërinë me [[Nemanjiqët]], dhe pikërisht nga një ''Vëlk'' që ka qenë përfaqësuesi i parë i kësaj familjeje në Zetë. Kjo përforcohet edhe nga një dokument të shkruar nga Gjergj Balsha II më 27 janar 1386, ku kujton paraardhësit e vet, Simeon Nemanjën dhe Savën.<ref name=":0">{{Cite book|title=[[Zeta dhe Dinastia e Balshajve]]|last=Gelchich|first=Giuseppe|authorlink=Giuseppe Gelcich|publisher=55|year=2009|origyear=1899|isbn=9789994356539|location=Tiranë|pages=29-30|ref=harv|translator=Laura Leka}}</ref> Sipas Shuflaj, Gjergj Balsha I u martua me Teodorën, bijë e Dejanit dhe mbesë Nemanjiqësh; tok me Dukagjinët dhe Kastriotët, Balshajt kishin kancelari sllave.<ref name=":1" />
 
Hopf i vlerëson "në mënyrë të pakundërshtueshme pjesë të farës serbe",<ref name="Slijepcevic-Balsic43">Slijepčević 1974, p. 43: "Према Карлу Хопфу и Балшићи и Црнојевићи »припадају без спора српскоме племену».34) Милан Шуфлај вели: »Балшићи су румунскога и влашкога подријетла;"</ref> Sansovino tek "Historia universale dell'origine guerre, et imperio de Turchi" beson në prejardhjen e tyre sllave po ashtu.<ref name="Vlora562">{{cite book|title=Kontribute në historinë e sundimit turk në Shqipëri: një Skicë Historike v. I|author=Vlora|first=Eqrem bej|authorlink=Eqrem bej Vlora|last2=Von Godin|first2=Marie Amelie von Godin|publisher=Shtëpia Botuese "55"|year=2010|origyear=1956|isbn=978-99943-56-83-6|location=Tiranë|pages=66-72|trans_title=Beiträge zur Geschichte der Türkenherrschaft in Albanien: eine historische Skizze|translator=[[Afrim Koçi]]}}</ref> Disa studiues modernë, Fine,<ref>Fine (1994), p. 292, 389.</ref> Nicol<ref>Nicol (2010), p. 173.</ref> dhe [[Peter Bartl|Bartl]]<ref>{{Citation|last=Bartl|first=Peter|translator=Ljubinka Milenković|title=Albanci: od srednjeg veka do danas|url=https://www.scribd.com/doc/49463125/Albanci-od-srednjeg-veka-do-danas-Peter-Bartl|accessdate=1 February 2012|origyear=1995|year=2001|publisher=Clio|location=Belgrade|language=Serbian|isbn=9788671020176|oclc=51036121|page=31|quote=Род Балшића (Балша) био је српског порекла.}}</ref> shohin rrënjët serbe tek origjina e Balshajve, ndërsa [[Robert Elsie|Elsie]] është i qëndrimit "me gjasë prejardhje serbe" për familjen.<ref>{{Citation|last=Elsie|first=Robert|authorlink=Robert Elsie|title=A biographical dictionary of Albanian history|url=https://books.google.com/books?id=pgf6GWJxuZgC&pg=PA27|year=2012|publisher=I.B. Tauris|location=London|isbn=9781780764313|oclc=801605743|page=27}}</ref>
====Hipoteza mbi origjinë joshqiptare====
====Hipoteza e origjinës latine-vllehe====
Sipas Çedomilj Mijatoviq, Balshajt rrjedhin nga Dera provensale e Bove ([[Gjuha frënge|fr]]. Baux); nga të cilët bijon një familje italiane (<nowiki>''</nowiki>del Balzo<nowiki>''</nowiki>), dhe prej këtyre vijnë Balshajt dhe prej tyre një familje rumune.<ref>Rudić (2006), p. 99.</ref> Historiani serb [[Vladimir Ćorović]] gjykuar nga emri i familjes, ra në përfundimin se janë me origjinë [[Vllehët|vllehe]],<ref>Ćorović 2001, ТРЕЋИ ПЕРИОД, IX. Распад Српске Царевине</ref> Origjina "rumune ose kuçovllahe" u pohua si nga [[Milan Šufflay|Shuflaj]]<ref name=":1">{{Cite book|title=Serbët dhe shqiptarët|last=Shuflaj|first=Milan|publisher=Toena|year=2004|isbn=99927-1-854-4|location=Tiranë|pages=164-170|translator=Hasan Çipuri}}</ref> ashtu dhe nga [[Nikolla Jorga|Jorga]],<ref name="Vlora562" /> gjuhëtari kroat [[Petar Skok]], mbështetur edhe nga historiani serb [[Milena Gecić]].{{sfn|Rudić|2006|page=99}}
 
=== Historia e hershme ===
Themeluesi i familjes, Balsha, sipas Orbinit zotëronte një fshat në Zetë dhe shërbeu gjeneral i Dushanit. Ai ose bijtë e tij, zunë Shkodrën dhe u zgjeruan drejt bregdetit më 1360.<ref>Fine (1994), p. 358. </ref> Pas vdekjes së tij me gjasë nga prilli i 1361, ndër regjistra më pas u figurojnë të bijët si zotër e sundimtarë të Zetës.<ref>Gelchich (2009), pp. 32-33.</ref> Vrasja e ''gospodinit'' Zharko dhe ''vojvodës'' dhe ''çelnikut'' Gjurash Ilijiq, zotërit e Zetës së Poshtme dhe të Epërme, gjegjësisht, i ngriti Balshajt nga zotër feudalë të vegjël në fisnikë provincash.<ref name=Fajfric44>Fajfrić, ch. 44, Oblasni gospodari: ''"Balša o kojem ćemo sada govoriti beše veoma siromašan zetski vlastelin i za života cara Stefana držao je samo jedno selo. Ali kad je umro car, a kako njegov sin Uroš nije bio valjan vladar, počeo je s nekoliko svojih prijatelja i sa svojim sinovima Stracimirom, Đurđem i Balšom da zauzima Donju Zetu." "Posle toga krenuo je sa svojim ljudima na osvajanje Gornje Zete, koju je držao Đuraš Ilijić i njegovi rođaci. Đuraša ubiše Balšini sinovi, neke njegove rođake zarobiše, a ostali napustiše zemlju. I tako su Balšini sinovi zagospodarili i Gornjom Zetom" "Isto tako pali su u njihove ruke Dukađini koji su imali mnogo poseda u Zeti. Neke su poubijali, a druge bacili u tamnicu. Pri osvajanju ovih i drugih pokrajina više su se služili lukavstvom i prevarama nego silom oružja"''</ref><ref>Recueil de travaux de l'Institut des études byzantines: Volume 21 1982, "За разлику од Лазаревића, Бранковића и Драгаша, ближих или даљих рођака Немањића и потомака најугледцијих властеоских породица, први Балшићи су прави скоројевићи који су из редова ситне властеле доспели ..."</ref>
Pas vdekjes së tij me gjasë nga prilli i 1361, ndër regjistra më pas u figurojnë të bijët si zotër e sundimtarë të Zetës.<ref>Gelchich (2009), pp. 32-33.</ref>
 
== Gjenealogjia ==
# [[Balsha I]] († 1362), feudal i vogël, gjeneral i Dushanit
## [[Strazimir Balsha|Strazimiri]], Princ i Zetës martuar me 1) Irenë Dukagjini, vajza e Progon Dukagjinit, 2) Milica, vajza e Vukashin Mërnjavçeviçit, Mbret i serbëve dhe grekëve.
### [[Gjergj Balsha II]] (V. 1403), Princ i Zetës martuar me 1386 Helena, vajza e Lazar Hrebeljanoviçit, princ Serb
#### [[Balsha III|Balsha III.]] (1386-1421), Princ i Zetës martuar me Mara, mbesa e [[Karl Topia|Karl Topisë]]
##### Helena (V. 1453) ∞ Stefan Kosaça, Princ i Hercegovinës
###### Vlad Hercegovi (1426/27-1487/89), Princ i Hercegovinës
###### Katerina Kosaça-Kotromani (1424-1478) ∞ Stefan Tom Kotromani, Mbret i Bosnjes (V. 1461)
###### Vlash Hercegovi (1426/26-1489), Princ i Hercegovina
##### Theodora
## [[Gjergj Balsha I|Gjergj Balsha I.]] (V. 1378), Princ i Zetës ∞ 1) para 1364 Olivera, vajza e Vukashinit, Mbret i serbëve dhe grekëve, 2) pas 1371 Theodora Dragashi, motra e Konstantin Dragashit, princ serb
### Elisabeta (V. 1443)
#### Helena
### Voisava (V. 1398) ∞ [[Radi Sanko]], princ boshnjak
### Evlloqija ∞ Esau i Buondelmontit, Princ i [[Despotati i Epirit|Epirit]] (V. 1411)
#### Gjergj i Buondelmonti (V. pas 1453), Princ i Epirit
### [[Konstantin Balsha]] ∞ [[Helena Topia]], vajza e Karl Topisë
##### Stefan Balsha (Stefani i Maramontes)
#### Gjergji
### Gjergji (jashtë martese)
## [[Balsha II|Balsha II.]] (V. në 1385), Princ i Zetës ∞ Komnena, vajza e Johanit aus der [[Bulgaren|bulgarischen]] Herrscherfamilie der [[Haus Asen|Asen]] (Bruder von Jelena, Gemahlin von [[Stefan Uroš IV. Dušan|Stefan Dušan]]), Fürst von [[Vlora]]
### Ruđina
## Vojsava martuar me [[Karl Topia|Karl Topinë]], Princ shqiptar (V. 1387)
### [[Gjergj Topia]], Princ shqiptar
### [[Helena Topia]], Princeshë shqiptare
### [[Voisava Topia]]
 
== Referencat ==
Line 32 ⟶ 52:
 
=== Literaturë ===
 
{{refbegin}}
* {{cite book|title=Historia e popullit shqiptar: vëllimi i parë|last1=Xhufi|first1=Pëllumb|publisher=Akademia e Shkencave të Shqipërisë|year=2002|location=Tiranë|isbn=9992716223|ref=harv}}
* Alain Ducellier: "Balša". In: [[Lexikon des Mittelalters]], Bd. I, Sp. 1389.
* [http://dz-srv1.sub.uni-goettingen.de/sub/digbib/loader?ht=VIEW&did=D180398&p=48 Allgemeine Encyclopädie der Wissenschaften und Künste, hrsg. v. Johann Samuel Ersch, Johann Gottfried Gruber. Leipzig 1868. Theil 86, S. 42-43]
* {{cite book|title=Historia e popullit shqiptar: vëllimi i parë|last1=XhufiAnamali|first1=PëllumbSkënder|last2=Prifti|first2=Kristaq|publisher=Akademia e Shkencave të ShqipërisëToena|year=2002|location=Tiranë|isbn=9992716223|ref=harv}}
* {{cite book|title=The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest|last=Fine|first=John Van Antwerp|publisher=The University of Michigan Press|year=1994|isbn=0-472-08260-4|location=Michigan}}
* {{citation|title=The Despotate of Epiros 1267–1479: A Contribution to the History of Greece in the Middle Ages|first=Donald MacGillivray|last=Nicol|authorlink=Donald Nicol|publisher=Cambridge University Press|year=2010|isbn=978-0-521-13089-9|url=https://books.google.com/books?id=XIj0FfKto9AC}}
* {{citation|title=Vlastela Ilirskog grbovnika|first=Srđan|last=Rudić|publisher=Istorijski institut|year=2006|isbn=|url=https://books.google.com/books?id=KhkUAQAAMAAJ&q=Балшићи}}
{{refend}}
 
=== Burimet ===