Gjyqi Special, 1945: Dallime mes rishikimesh

[redaktim i pashqyrtuar][redaktim i pashqyrtuar]
Content deleted Content added
qifsha robt enver hoxha
Etiketat: Zëvendësuar blanking
Kthim i artikullit ne gjendje enciklopedike
Rreshti 1:
{{Për përmirësim}}
qifsha robt enveristave komunistave krejt
 
'''Gjyqi Special për Kriminelët e Luftës dhe Armiqtë e Popullit''' i njohur ndryshe si ''Gjyqi Special'' ishte një gjykatë komuniste që veproi në pranverën e 1945 (1 mars - 13 prill).
 
==Termi juridik ==
Në një artikull shkencor, politologu dhe studjuesi i historisë Çelo Hoxha përsiatet mbi dyzimin që përçon termi i zgjedhur. Nga shqyrtimi i dokumenteve i bërë nga studjuesi, duket që vetë anëtarët e gjyqit (ose gjykatës) kanë qenë konfuz nga fakti që KANÇ-i urdhëroi krijimin e një Gjyqi dhe jo një Gjykate.<blockquote><small>Në kokën e procesverbalit të Gjyqit është shkruar: “Qeveria Demokratike e Shqipërisë/ Gjyqi Special për krijimin e kriminelëve kryesor të luftës dhe armiqve të popullit, Tiranë.” Kurse kokën e vendimit të gjyqit, shkruhet: “Qeveria Demokratike e Shqipërisë/ Gjykata Speciale e Tiranës.”</small></blockquote>Një dallim tjetër i rëndësishëm mes këtyre dy koncepteve është: Gjykata nënkupton një institucion drejtësie, gjyqi nënkupton kryesisht një proces ndëshkimi. Gjë e matshme në nivel përdorimi nga udhëheqja për një tjetër rast: “Tele Baçin duhet ta arrestoni, ti bëni gjyq dhe ta pushkatoni.”<ref name=":1">Hoxha Ç., ''[http://ljxxx.jjqptucmmpl.ljdpn.ru3.gsr.awhoer.net/gjyqi-special-nje-akt-terrorizmi-shteteror/ Gjyqi Special: një akt terrorizmi shtetëror]'', postbllok.com, 27 prill 2015.</ref>
 
== Rrethanat historike ==
Në nëntorin e 1944 partizanët komunistë morën pushtetin dhe menjëherë nisën arrestimet dhe pushkatimet<ref>[[Mustafa Greblleshi|Greblleshi M]]., ''Kujtime 1939-1944'', Tiranë: Çabej, 2017.</ref> e figurave publike që perceptoheshin sikur kishin bashkëpunuar me pushtuesin ose që nuk kishin ndihmuar [[Lëvizja Antifashiste Nacional-Çlirimtare|Lëvizjen Antifashiste Nacional-Çlirimtare]]. Gazeta "Bashkimi", organi i shtypit i [[Fronti Demokratik i Shqipërisë|Frontit Demokratik i Shqipërisë]], në janar të 1945 hapej me editorial “Trathëtorët” me ton nxitës dhe gjuhë të ashpër kundrejt "tradhëtarëve" dhe "armiqve të popullit"<ref>Nesturi K., [http://sss.ljxxx.jjtirjqfsjb.ljdpn.ru3.gsr.awhoer.net/Si-u-arrestua-dhe-pse-u-denua-me-vdekje-Gjergj-Bubani.9084/ ''Si u arrestua dhe pse u denua me vdekje Gjergj Bubani''], shqiperia.com, 2009.</ref>.
 
Gjyqi Special u çua në këmbë nga regjimi komunist i porsaardhur në fuqi kundrejt të etiketuarve "armiqtë e popullit" dhe "kriminelët e luftës"<ref>{{En}} [[Robert Elsie|Elsie R]]., [http://sss.njcpplt.gjhpphmf.ljdpn.ru3.gsr.awhoer.net/books?id=pgf6GWJxuZgC&pg=PA388&dq=gjyqi+special+1945&hl=en&sa=X&ei=vaisVNjzIs2NyASmwIHQCg&ved=0CCUQ6AEwAQ#v=onepage&q=gjyqi%20special%201945&f=false ''A Biographical Dictionary of Albanian History''], I. B. Tauris, 2012. fq. 388, <nowiki>ISBN 978-1780764313</nowiki>, <q>... the Treason Trial conducted by the Special Court (Gjyqi Special), at which 60 members of the pre-Communist establishment were sentenced to death and long prison sentences as war criminals and enemies of the people</q></ref>. U themelua në bazë të vendimit të marrë nga [[Këshilli Antifashist Nacional-Çlirimtar]] më 15 dhjetor 1944<ref name=":1" />, u formua me vendimin nr. 2 të Këshillit të Ministrave<ref name=":0">Sadiku Xh., ''Genocidi mbi Kulakët në Shqipërinë Komuniste 1948-1990,'' Tiranë: Instituti i Studimit të Krimeve dhe Viktimave të Komunizmit, 2013, fq. 20, ISBN 978-9928-168-13-9.</ref>. Si në pjesën tjetër tjetër të Evropës Lindore, spastrimi i të ashtuquajturve "fashistë" dhe "kriminelë lufte" luajti një rol qendror në themelimin dhe ndërtimin e një rendi mbështetur tek modeli sovietik<ref>{{En}} Mazower M., [http://sss.njcpplt.gjhpphmf.ljdpn.ru3.gsr.awhoer.net/books?id=VAUiP5O8HgoC&pg=PA235&dq=special+court+albanian+1945&hl=en&sa=X&ei=kaOsVJvKIoauyAS2woLgAg&ved=0CCwQ6AEwAzgK#v=onepage&q=special%20court%20albanian%201945&f=false ''Dark Continent: Europe's Twentieth Century''] (1 ed.), Vintage, 2000, fq. 234, <nowiki>ISBN 978-0679757047</nowiki>, <q>In Eastern Europe, on the other end, purges against "Fascists" and "war criminals" became a central part of the construction of society on something approaching the Soviet model.</q></ref>.
 
==Përbërja ==
Trupi gjykues përbehej nga 9 veta, kryetar i saj u emërua gjeneral lejtnant [[Koçi Xoxe]] (teneqexhi me 5 klasë shkollë), dhe anëtarë: kol. [[Hysni Kapo]], nënkol. [[Beqir Balluku]], kap. i Parë Hajdar Aranitasi, partizan Gaqo Boboshtica, dr. [[Medar Shtylla]]; Faik Shehu, anëtar i Këshillit Nacionalçlirimtar; Halim Budo, gjykatës, sekretar i përgjithshëm i ministrisë së Drejtësisë; Gaqo Floqi, gjykatës. Prokuror i Gjyqit ishte [[Bedri Spahiu]], gjeneralmajor. Më 10 mars 1945, u emëruan si ndihmësgjyqtarë të Gjyqit Special për kriminelët e luftës edhe [[Bilbil Klosi]], major Gjon Banushi dhe major [[Haki Toska]]<ref name=":0" />.
 
Sipas vetë Spahiut, Enver Hoxha ishte udhëheqësi, gjykatësi dhe prokurori<ref>Hoxha Ç., ''Fillimet e diktaturës komuniste në Shqipëri 1944-1948'', Tiranë: Instituti i Studimit të Krimeve dhe Pasojave të Komunizmit, 2013, fq. 44. ISBN 978-9928-168-11-5</ref>.
== Të dënuarit ==
Gjyqi nuk vërtetoi asnjë krim<ref>{{Cite book|title=E vërteta e fshehur e një procesi|last=Dervishi|first=Kastriot|publisher=55|year=2009|isbn=9789994356607|location=Tiranë|pages=6}}</ref> dhe dënoi 17 vetë me pushkatim, 8 me burgim të përjetshëm, 10 me 30 vjet burg, 3 me 20 vjet burg, 5 me 15 vjet burg, 5 me 10 vjet burg, 5 me 5 vjet burg, 2 me 3 vjet dhe 3 me 2 vjet burgim. Vetëm dy persona u shpallën të pafajshëm.<ref>Hoxha 2013, pp. 43-44.</ref>
 
Të dënuarit qenë:<ref>{{Cite book|title=I pari Gjyq Special në Shqipëri|last=Radi|first=Lazër|publisher=Reklama|year=1997|isbn=|location=Tiranë|pages=}}</ref><ref>{{Cite book|title=Dosja e Diktaturës (ribotim)|last=Pepa|first=Pjetër|publisher=Kumi|year=2009|isbn=9789995648398|location=Tiranë|pages=}}</ref>
{{div col|2}}
=== Me vdekje ===
<small>
* Aqif Përmeti (politikan, ish-ministër)
* [[Bahri Omari]] (ballist, ish-ministër)
* [[Beqir Valteri]] (deputet, antizogist)
* [[Daut Çarçani]] (prefekt)
* [[Dik Cami]] (zogist, ushtarak)
* [[Fejzi Alizoti]] (nënshkrues i Shpalljes së Pavarësisë, disa herë ministër)
* [[Gustav Mirdash]] (ish-ushtarak austriak, oficer i lartë i ushtrisë shqiptare)
* [[Hilmi Leka]] (politikan, ish-ministër)
* [[Ismail Golemi]] (ushtarak, ballist)
* [[Javer Hurshiti]] (nëpunës, ish-ministër)
* [[Kolë Tromara]] (ballist, ish-ministër)
* [[Kostandin Kote]] (ushtarak, ish-ministër)
* [[Reshit Merlika]] (deputet, fis i [[Mustafa Kruja|Mustafa Merlika Krujës]])
* [[Shyqyri Borshi]] (ushtarak)
* Tahsim Bishqemi (ushtarak)
* [[Terenc Toçi]] (patriot romantik arbëresh, jurist, politikan)
* [[Zef Kadarja]] (nëpunës karriere, drejtor i Zyrës Sekrete, drejtor i përgjithshëm i Policisë)
==== Me burgim ====
* Abdurrahman Telqiu
* Abedin Xhiku (ushtarak)
* [[Akile Tasi]] (nëpunës, ish-ministër)
* [[Anton Kosmaçi]] (nëpunës, ish-ministër)
* Bajram Pustina (ushtarak)
* Bilal Nivica (ushtarak)
* Dedë Jakova (qark-komandant i Tiranës)
* [[Emin Toro]] (ish-ministër)
* [[Et'hem Cara]] (ekonomist, ish-ministër)
* [[Fiqri Llagami]] (gazetar, përkthyes i "Mein Kampf")
* [[Gjergj Bubani]] (gazetar)
* [[Ibrahim bej Biçakçiu|Ibrahim Biçakçiu]] (sipërmarrës, ish-kryeministër)
* Ihsan Libohova (nëpunës)
* [[Ismet Kryeziu]] (nëpunës, ish-ministër)
* [[Jakov Milaj]] (veteriner, ish-ministër)
* [[Koço Tasi]] (ish-ministër)
* [[Kostaq Kotta]] (ish-kryetar i Kuvendit, ish-kryeministër)
* [[Lazër Radi]] (jurist, gazetar)
* Luigj Filaj (pianist, përkthyes)
* Mahmut Golemi (kryetar i xhandarmërisë)
* Manush Peshkëpia (ballist, ithtar i Mit'hat Frashërit)
* [[Mihal Sherko]] (arsimtar, ish-ministër)
* [[Mihal Zallari]] (ish-kryetar i Kuvendit)
* [[Ndoc Naraçi]] (ish-ministër)
* Nedin Kokona (avokat)
* [[Qemal Vrioni]] (politikan, ish-ministër)
* Rifat Begolli (ish-ministër)
* Rifat Tartari
* [[Rrok Gera]] (diplomat, ish-ministër)
* [[Rrok Kolaj]] (ish-ministër)
* Sami Koka (prefekt)
* Sami Visoka
* [[Shuk Gurakuqi]] (financier, ish-ministër)
* [[Sokrat Dodbiba]] (nëpunës, ish-ministër)
* [[Sylejman Vuçitërna]] (ushtarak)
* [[Tefik Mborja]] (diplomat, ish-ministër)
* Vangjel Goxhomani (anëtar i Këshillit të Shtetit)
* Xhavit Leskoviku
* [[Xhevat Kortsha]] (arsimtar, ish-ministër)
* [[Zef Benusi]] (ish-ministër)
* [[Zef Shiroka]] (ish-ministër)
* [[Zenel Prodani]] (nëpunës karriere)
* Zija Bejleri (ballist)
</small>
{{div col end}}
 
== Burime ==
{{reflist|2}}
[[Kategoria:Historia shqiptare]]
[[Kategoria:1945 në Shqipëri]]