Versioni i datës 13 mars 2018 16:51 redakto Milonjë (diskuto \| kontribute) 369 edits v →‎Historia Etiketa: Përpunim pamor ← Redaktim më i vjetër		Versioni i datës 1 qershor 2018 18:12 redakto zhbëje Zaganjori (diskuto \| kontribute) 112 edits v →‎Historia Etiketa: Përpunim pamor Ndryshimi më pas →
Rreshti 3: == Terminologjia == <blockquote><small>Shih edhe: ''[[Shpirti\|Shpirt]]''</small></blockquote>Sipas disa studjuesve ''lugati'' është një ''interpretatio albanica'' e venetishtes "legato" apo latinishtja "legatus".<ref>{{Cite book\|title=Etnos në epos\|last=Sinani\|first=Shaban\|publisher=Naimi\|year=2011\|isbn=978-9928-109-02-6\|location=Tiranë\|pages=15}}</ref><ref name=":0">{{Cite book\|url=https://peizazhe.com/2010/04/13/legate-dhe-lugeter/\|title=Legatë dhe lugetër\|last=Vehbiu\|first=Ardian\|publisher=peizazhe.com\|year=13 prill 2010\|isbn=\|location=\|pages=}}</ref> [[Vladimir Orël\|Orel]], duke përmendur mendimin e [[Norbert Jokl\|Joklit]] dhe [[Franc Miklosiç\|Miklosich]], sheh tek rrokja e parë gjurmë të ujkut në gjuhën latine ''lupus,'' duke u munduar ta rindërtojë si ''lupus pecatus'' (angl. ''werewolf;'' it. ''lupo mannaro'') që i përgjigjet kuptimisht ''vurkollakut'', por sipas fjalorit të [[Robert Elsie\|Elsiet]], edhe lugati ruan lidhje me hënën e plotë.<ref name=":0" /> == Historia ==▼ === Sipas Hahnit === Në kreun "Hije, xhind, thesare dhe ëndrra" të vëllimit të tij "Albanesische Studien" shkruar më 1854, [[Johan Georg fon Han\|Hahn]] e përshkruan ''luvgatin'' ([[Toskërishtja\|tosk]]. ''lugatin''):<blockquote><small>"[...] lugetnit janë kufoma muhamedanësh me thonj shumë të mëdhenj, të cilët shëtisin me gjithë qefinat, hanë gjithçka u del para dhe mysin njerëz. 86. Shënim: këtë shpirt të keq e kanë edhe francezët - ''loup garou'' [...]"</small></blockquote>Hahn shton se për veriorët me të cilët kishte rënë në kontakt, të krishterët nuk çoheshin kurrë lugat, ndërsa ndër jugorë nuk kishte dallim fetar në të qenët lugat.<ref>{{Cite book\|title=Studime shqiptare\|last=Von Hahn\|first=Johan Georg\|publisher=IDK\|year=2013\|origyear=1854\|isbn=978-99943-982-5-6\|location=Tiranë\|pages=225-226}}</ref> ~~== Lugati ==~~ Figurë e besimeve popullore shqiptare. Shpirti i të vdekurit, burrë a grua qoftë, që ka qenë njeri i keq, me veti e zemër të ligë, ngrihet Lugat. Mbase këtë do të thotë edhe ajo pjesë e besë së Mujit, që mbaron me vargun: “Zirma, tokë, përjashta në natë të vorrit!” Lugati pra është kufomë, dhe ka thonj shumë të gjatë. Në Kosovë besonin se Lugat ngrihej edhe i vdekuri që nuk i është vënë pranë fillorja e pushkës, masha, drapëri ose ndonjë hekur tjetër, sepse, me sa duket, hekuri i mban larg të gjithë shpirtërat, të mirë a të këqinj qofshin ata. ▲== ~~Historia~~Besojmat == ~~Shëmbëllyeshëm~~Hahn shton se për veriorët me ~~Kosovë~~të cilët kishte rënë në kontakt, të krishterët nuk çoheshin kurrë lugat, ndërsa ndër jugorë nuk kishte dallim fetar në ~~Shqipërinë~~të qenët lugat.<ref>{{Cite book\|title=Studime shqiptare\|last=Von Hahn\|first=Johan Georg\|publisher=IDK\|year=2013\|origyear=1854\|isbn=978-99943-982-5-6\|location=Tiranë\|pages=225-226}}</ref> Në Kosovë besohet se lugat ngrihej edhe i vdekuri që nuk i është vënë pranë fillorja e ~~Veriut~~pushkës, ~~gjithmonë~~masha, drapëri ose ndonjë hekur tjetër sepse, me sa duket, hekuri i mban larg të gjithë shpirtërat. Njëjtë edhe në vise të tjera në veri, gjithnjë vinin në varr një lopatë ~~ose~~apo shatë, gjersa të kalbej trupi përfundimisht, mëme qëllim që djalli të mos ~~vinte~~i ~~aty~~shkonte rrotull dhe ta merrte të vdekurin~~. Sepse, sipas besimeve popullore, djalli hyn në trupin e të vdekurit dhe del jashtë varrit~~. Që ta parandalonin këtë gjë, në Kosovë shkonin dhe e ruanin varrin e të vdekurit për tri netë rresht, sepse mendohej se gjatë këtyre tri netëve do të vinte djalli, natën e parë i veshur me petka të bardha, të dytën me të kuqe dhe të tretën me të verdha. Në Korcë, të vdekurin nuk e linin natën vetëm, sepse kishin frikë se po ta kapërcente një mace, ai do të ngrihej si Lugat. Lugati ringjallej pas shtatë ditësh, shkonte natën në shtëpinë e tij dhe hante pak miell. Po të ishte grua, merrte ushqime, plackiste ç’të gjente dhe i fuste në varrin e saj. Të premten nuk dilte, por tre-katër netët në vazhdim shkonte dhe trazonte në shtëpinë ku kish vdekur. Kur të gjallët bëheshin të vetëdijshëm për të, e kuptonin se do të kishte qënë “ajo”. Në Poliçan besohej se Lugetërit shfaqeshin vetëm midis muslimanëve, kurse në Kurvelesh vetëm midis të krishterëve. Lugati mund të marrë trajta të ndryshme: trajtë caliku (shakulli), që rri në kuzhinë, në shtrat ose mbi menderin ku flenë gjindja, të një thithlope të madhe, të një qeni, që rri në fund të shtratit të së shoqes, të njeriut, ashtu siç ka qenë edhe në gjallje, por i mbështjellë me qefin. Në kësi rastesh lëviz duke u tërhequr zvarrë, me dashjen e tij, ose po sepse e heqin zharg dreqërit. Në ferrat që has në udhë lë gjithandej copa qefini. Line 24 ⟶ 20: Në veriun e Shqipërisë Lugatit i mveshin zënjën e hënës: Lugetërit hanë hënën dhe prandaj malësorët qëllojnë me pushkë në drejtim të saj kur ajo zihet. Për ta zhdukur Lugatin, është zakon që të nxjerrin kufomën nga varri dhe ta djegin. Ndër Shqiptarët e Strugës, ku Lugati mund të marrë edhe trajtën e një plëndësi, përdoret një mënyrë tjetër vrasjeje: ai përvëlohet me ujë të valuar. Sipas tyre, Lugatin mund ta pikasin vetëm qentë që kanë katër sy, dy aty ku i kanë të gjithë qentë, dhe dy të pavërejtshëm në vetulla. Në jug të Shqipërisë shkonin të premten t’ia zbulonin varrin, i vinin përsipër një turrë me shkarpa, gjysëm oke parafinë nën to, dhe pastaj e digjnin. Por ky veprim ndërmerrej vetëm kur i pllakoste ndonjë fatkeqësi e madhe. Në Korcë këto veprime i bënin të shtunën, kur besohej se Lugati fle. Shkonin dhe hapnin varrin e atij që s’i kish mbushur të dyzetat dhe pot a gjenin në këmbë e digjnin, duke u kujdesur që të mos i linin as shenjë as nishan, se besonin se ngjallej prapë. Këto mënyra të luftimit të Lugatit kanë gjegjëset e tyre edhe në mesin e ilirëve. Kështu ndoshta për tu mbrojtur nga shpirtërat e këqinj të të vdekurve, kufomat e disa të vdekurve nuk i fusnin në varr në pozicion normal, por i vendosnin përmbys, me kokë të ndarë nga trupi ose dhe me gjysmë trupi. Lugatin e bashkojnë me shpirtin e ajrit. Quhet edhe Luvgat-i, Lugjat-i, Kullunxh-i (Mbiudh e Maqellarës-Dibër), Zhikul (arbëreshët e Greqisë), Shikul (arbëreshët e Greqisë), Labic, Vapir-i (Cabej), Baba-u (Santa Sofia d’Epiro, Kozencë), Arman-i (B. Bilota), Arman’je (P. Camodeca: Dizionario), Avi/s-zi (Frascineto), Bobok, Bobua, Bun, Bjukull, Hje, Korrobac, Kukubin, Papacom, Pehmë, Spamëndall, Stihji, Shkërba, Umbër, Facom, Kuk, Kukuban, Garramac, Duarlidhur (euf., Kuteli). Del edhe në toponimi: Ara e Lugatit (Kosovë), Sylugati (fshat në Elbasan, përmendet në shek. XV).<ref>{{Cite book\|title=Fjalor i mitologjisë dhe demonologjisë shqiptare: të kremte, rite e simbole\|last=Qazimi\|first=Azem\|publisher=Plejad\|year=2008\|isbn=978-99956-706-1-0\|location=Tiranë\|pages=86-90}}</ref> == ~~Referenca~~Referencat == <references /> [[Kategoria:Mitologji]]

Lugati: Dallime mes rishikimesh