Murad bej Toptani: Dallime mes rishikimesh

[Redaktim i kontrolluar][Redaktim i kontrolluar]
Content deleted Content added
Hatake (diskuto | kontribute)
vNo edit summary
vNo edit summary
Rreshti 13:
| webfaqja =
}}
'''Murad bej Toptani''', ([[1866]] - [[1918]])<ref name="MbT">[http://www.standard.al/murad-bej-toptani-patrioti-dhe-artisti/ Çelo Hoxha: Murad Bej Toptani: patrioti dhe artisti] në Gazetën "Standard". Shënim: ''Për këtë artikull janë konsultuar disa burime. Në variantin origjinal të shkrimit janë specifikuar hollësisht referencat e sakta. Burimet e konsultuara janë: AQSH, Fondi 36 dhe 163; Ferid Hudhri, Murat Toptani, Shtëpia botuese “8 nëntori”, Tiranë, 1978; Uran Butka, Mid’hat Frashëri, elita shqiptare, PLEJAD, Tiranë, 2008; Uran Butka, Mid’hat Frashëri, elita shqiptare, PLEJAD, Tiranë, 2008; Faik Konica, Vepra 3, Botimet Dudaj, Tiranë, 2001; gazeta Posta e Shqypnis, Nr. 21, 20 fruer 1918, faqe 4; dokumente të botuara: Lef Nosi, Dokumente historike 1912-1918, Shtypshkronja Nënë Tereza, Tiranë; Nevila Nika, Përmbledhje dokumentesh mbi kryengritjet shqiptare, 1910-1912, botim i Institutit të Historisë-Prishtinë, 2003''.</ref> ishteqe atdhetar, nënshkrues i [[Deklarata e Pavarësisë së Shqipërisë|Deklaratës së Pavarësisë së Shqipërisë]], poet, dhe skulptor shqiptar. Zotëronte disa gjuhë të huaja si frëngjisht, turqisht, arabisht, gjermanisht dhe italisht. Krijimet e tij janë përmbledhur në vëllimin, “Vjersha e Murat Toptanit”, ndërkohë që në Galerinë e Arteve në Tiranë ruhet një bust i Skënderbeut, i realizuar prej tij në vitin 1917, si dhe një karikaturë me akuarel “Premtimet e Anglisë”.
 
== JetaBiografia ==
LindiU në Aká (sot Akyaka, Turqi) më [[13 korrik]], i biri i Said Sermedin bej Toptani dhe Hanifesë, vajza e luftëtarit nga Kaukazi Ahmet Pedis Kartajit. I ati i tij, duke qenë prej oxhakut me ndikim të [[Toptanajt|Toptanve]] dhe prej veprimtarive nacionaliste, ishte internuar ku dhe u njoh me vjehrrin e tij të internuar për po të njëjtën arsye.
 
Në 1878 ai u regjistrua në shkollën “Madamë Fyres”. Në atë shkollë studionte dhe Asije Frashëri, vajza e Sherif Frashërit, vëllait të madh të Frasherllinjve, e cila më vonë, u bë bashkëshortja e tij. Asija kishte mbetur jetime dhe u rrit nga xhaxhai, [[Naim Frashëri|Naimi]], dhe kjo është arsyeja pse njihej si vajza e madhe e Naimit ose pse e quajnë Murad bej Toptanin si dhëndrin e poetit të madh. Në 1884 Murad Toptani i vazhdoi studimet në shkollën “Sulltanie” (Gallata Saraj), ku mori një kulturë që u reflektua më vonë në gjithë veprimtarinë e tij të larmishme artistike. Në mbarim të shkollës ai zotëronte disa gjuhë të huaja: frëngjisht, osmanisht, arabisht dhe persisht.<ref name="MbT" />[http://www.standard.al/murad-bej-toptani-patrioti-dhe-artisti/ PasÇelo vititHoxha: 1895,Murad MuratBej Toptani: upatrioti vendosdhe pothuaj përfundimishtartisti]qytetinGazetën e"Standard". Tiranës,Shënim: origjinës''Për këtë tijartikull janë konsultuar disa burime. Në atdhe,variantin filloiorigjinal organizimin meshkrimit miqtëjanë specifikuar hollësisht referencat e veprimtarësakta. patriotëBurimet e Tiranëkonsultuara janë: AQSH, Fondi 36 dhe 163; gjerëFerid seHudhri, kaq.Murat Toptani, Shtëpia 28botuese tetor“8 1897nëntori”, MuradTiranë, Toptani1978; uUran arrestuaButka, ngaMid’hat PortaFrashëri, eelita Lartë.shqiptare, PLEJAD, gjithaTiranë, gazetat2008; Uran Butka, Mid’hat Frashëri, elita shqiptare, PLEJAD, kohësTiranë, 2008; Faik Konica, Vepra 3, Botimet Dudaj, Tiranë, 2001; gazeta Posta e Shqypnis, Nr. 21, 20 fruer 1918, faqe 4; dokumentecilatbotuara: dilninLef Nosi, sigurishtDokumente historike 1912-1918, jashtëShtypshkronja trojeveNënë shqiptareTereza, lajmëruanTiranë; përNevila njëNika, gjëPërmbledhje medokumentesh rëndësimbi kryengritjet kishteshqiptare, ndodhur1910-1912, “atobotim ditë”i Institutit Shqipëritë Historisë-Prishtinë, 2003''.</ref> GjëjaPas mevitit rëndësi1895, ishteMurat arrestimiToptani iu Muradvendos bejpothuaj Toptanitpërfundimisht nga Portaqytetin e LartëTiranës, origjinës së tij.
 
Konsulli austriak në Dardanele i shkroi, në 4 mars 1898, konsullit austriak në Shkodër se Murad Toptani, bashkë me Marka Gjonin dhe të tjerë gjendej i burgosur në Dardanele. Ai dyshonte se ata mbaheshin aty, dhe ende nuk ishin nisur diku tjetër, me ndonjë urdhër nga Stambolli. Aty i mbanin të izoluar, “nuk i lënë që të takohen me njeri”. Në 10 prill, ai i shkroi sërish kolegut në Shkodër për fatin e të burgosurve shqiptarë. Sipas tij, autoritetet e Dardaneleve kishin marrë një urdhër nga ministri i Punëve të Brendshme për t’i dërguar shqiptarët në internim, Murad bej Toptanin në [[Tripoli]] (Libia e sotme) dhe kajmekanin Marka Gjoni në Mosul (Irakun e sotëm). Nisja do të bëhej me vaporin e Mahsusasë. Dhe një detaj që flet sa shumë ishte Murad Beu në vëmendjen e austriakëve: “familjarët e Murad Beut janë të dëshpëruar”. Konsulli austriak i Dardaneleve, në 12 maj 1898, duket se ka një shpjegim më konkret për ngjarjen, që mendohet se është një sqarim i autoriteteve osmane për ambasadën austriake: “''Arrestimi i Murad Beut nga Tirana ka qenë i arsyetuar me faktin se bënte korrespodencë revolucionare me [[Dervish bej Biçakçiu|Dervish Beun]] nga [[Elbasani]], i cili tash gjendet në arrati dhe me persona të tjerë dhe bënte çdo lloj axhitacioni subversiv, sikurse është provuar me letrat që kanë rënë në dorë të autoriteve mbretërore''”. Murad Beu u arratis nga internimi në Tripoli dhe u hodh në Itali bashkë me Baba Ahmetin e Koshtenit dhe një tjetër. Në Itali, Murad bej Toptani lëvizi nga një qytet në tjetrin, në kolonitë shqiptare të atjeshme, ku vazhdonte propagandën për çështjen kombëtare. Në tetor 1898 u gjend në Bruksel dhe prej andej, së bashku me [[Faik Konica|Faik Konicën]], shkoi në Bukuresht. Murad Toptani është ndër të paktët shqiptarë të shquar, për të cilin ka shkruar, më shumë se njëherë, vetëm fjalë të mira dhe Faik Konica. Sipas tij, Murad Beu ishte “''patriot i zjarrtë, mjaft inteligjent… urren sllavët dhe ka simpati për Austrinë''”. [[Albania (revistë)|“Albania”]] e Konicës shkroi disa herë për Murad Toptanin dhe ai botoi aty disa vjersha. Nga fundi i vitit 1899 Murad bej Toptani u kthye në Shqipëri, por nuk qëndroi gjatë sepse u internua deri në 1908, në Konjë, në juglindje të Turqisë së sotme.<ref name="MbT" /> Mbështet kryengritjen e Kurbinit te udhehequn nga [[Gjin Pjetri|Gjin Pjetër Pervizi]], 1906-1912, me të cilin Toptanët kishin miqësi tradicionale. Merr pjesë në Kuvendin e Vlorës si përfaqësues i [[Tirana|Tiranës]], ku i caktuar nga [[Ismail Qemali]] vendos flamurin dhe me atë rast mban një fjalim. Fjalimin e tij të ndezur dhe plotë retorikë në 28 nëntor 1912, në Vlorë, e kanë vlerësuar dhe [[Mit’hat Frashëri]] dhe baronesha Marie Amelie Frein von Godin, të dy dëshmitarë në ngjarje. Firmosi aktin e mvehtësisë, me siglën “Murad Toptani”. Gjatë Luftës së Parë Botërore hyri vullnetar në ushtrinë austro-hungareze, por dhe perandoria që e kishte përkrahur gjatë përndjekjeve që i bënte Porta e Lartë dhe vetë ai patën fund të hidhur katër vjet më vonë. Në një raport të shërbimit të fshehtë anglez të vitit 1916, lexojmë: “Murad beu: Nga familja e Toptanasve. Kushëri me Esatin, por në konflikt të vazhdueshëm me të; nga kjo shtrëngohet të jetojë jashtë shtetit. (...) Ka ndikim të madh në popullsinë e Shqipërisë së Mesme.” Toptani bashkëpunoi me organet e shtypit të shqiptarëve jashtë atdheut. I detyruar, Muradi emigron në Vjenë. Vdiq në Tiranë, një vit pasi u kthye në atdhe.
Në 28 tetor 1897, Murad Toptani u arrestua nga Porta e Lartë. Të gjitha gazetat shqiptare të kohës, të cilat dilnin, sigurisht, jashtë trojeve shqiptare, lajmëruan për një gjë me rëndësi që kishte ndodhur “ato ditë” në Shqipëri. Gjëja me rëndësi ishte arrestimi i Murad bej Toptanit nga Porta e Lartë.
Konsulli austriak në Dardanele i shkroi, në 4 mars 1898, konsullit austriak në Shkodër se Murad Toptani, bashkë me Marka Gjonin dhe të tjerë gjendej i burgosur në Dardanele. Ai dyshonte se ata mbaheshin aty, dhe ende nuk ishin nisur diku tjetër, me ndonjë urdhër nga Stambolli. Aty i mbanin të izoluar, “nuk i lënë që të takohen me njeri”. Në 10 prill, ai i shkroi sërish kolegut në Shkodër për fatin e të burgosurve shqiptarë. Sipas tij, autoritetet e Dardaneleve kishin marrë një urdhër nga ministri i Punëve të Brendshme për t’i dërguar shqiptarët në internim, Murad bej Toptanin në [[Tripoli]] (Libia e sotme) dhe kajmekanin Marka Gjoni në Mosul (Irakun e sotëm). Nisja do të bëhej me vaporin e Mahsusasë. Dhe një detaj që flet sa shumë ishte Murad Beu në vëmendjen e austriakëve: “familjarët e Murad Beut janë të dëshpëruar”. Konsulli austriak i Dardaneleve, në 12 maj 1898, duket se ka një shpjegim më konkret për ngjarjen, që mendohet se është një sqarim i autoriteteve osmane për ambasadën austriake: “''Arrestimi i Murad Beut nga Tirana ka qenë i arsyetuar me faktin se bënte korrespodencë revolucionare me [[Dervish bej Biçakçiu|Dervish Beun]] nga [[Elbasani]], i cili tash gjendet në arrati dhe me persona të tjerë dhe bënte çdo lloj axhitacioni subversiv, sikurse është provuar me letrat që kanë rënë në dorë të autoriteve mbretërore''”. Murad Beu u arratis nga internimi në Tripoli dhe u hodh në Itali bashkë me Baba Ahmetin e Koshtenit dhe një tjetër. Në Itali, Murad bej Toptani lëvizi nga një qytet në tjetrin, në kolonitë shqiptare të atjeshme, ku vazhdonte propagandën për çështjen kombëtare. Në tetor 1898 u gjend në Bruksel dhe prej andej, së bashku me [[Faik Konica|Faik Konicën]], shkoi në Bukuresht. Murad Toptani është ndër të paktët shqiptarë të shquar, për të cilin ka shkruar, më shumë se njëherë, vetëm fjalë të mira dhe Faik Konica. Sipas tij, Murad Beu ishte “''patriot i zjarrtë, mjaft inteligjent… urren sllavët dhe ka simpati për Austrinë''”. [[Albania (revistë)|“Albania”]] e Konicës shkroi disa herë për Murad Toptanin dhe ai botoi aty disa vjersha. Nga fundi i vitit 1899 Murad bej Toptani u kthye në Shqipëri, por nuk qëndroi gjatë sepse u internua deri në 1908, në Konjë, në juglindje të Turqisë së sotme.<ref name="MbT" /> Mbështet kryengritjen e Kurbinit te udhehequn nga [[Gjin Pjetri|Gjin Pjetër Pervizi]], 1906-1912, me të cilin Toptanët kishin miqësi tradicionale. Merr pjesë në Kuvendin e Vlorës si përfaqësues i [[Tirana|Tiranës]], ku i caktuar nga [[Ismail Qemali]] vendos flamurin dhe me atë rast mban një fjalim. Fjalimin e tij të ndezur dhe plotë retorikë në 28 nëntor 1912, në Vlorë, e kanë vlerësuar dhe [[Mit’hat Frashëri]] dhe baronesha Marie Amelie Frein von Godin, të dy dëshmitarë në ngjarje. Firmosi aktin e mvehtësisë, me siglën “Murad Toptani”. Gjatë Luftës së Parë Botërore hyri vullnetar në ushtrinë austro-hungareze, por dhe perandoria që e kishte përkrahur gjatë përndjekjeve që i bënte Porta e Lartë dhe vetë ai patën fund të hidhur katër vjet më vonë. Në një raport të shërbimit të fshehtë anglez të vitit 1916, lexojmë: “Murad beu: Nga familja e Toptanasve. Kushëri me Esatin, por në konflikt të vazhdueshëm me të; nga kjo shtrëngohet të jetojë jashtë shtetit. (...) Ka ndikim të madh në popullsinë e Shqipërisë së Mesme.” Toptani bashkëpunoi me organet e shtypit të shqiptarëve jashtë atdheut. I detyruar, Muradi emigron në Vjenë. Vdiq në Tiranë, një vit pasi u kthye në atdhe.
 
Nga fundi i vitit 1899 Murad bej Toptani u kthye në Shqipëri, më 1900 policia kontrolloi shtëpinë e tij në Tiranë dhe gjeti atje libra mësimi në shqip, vjersha dhe ''[[Istori e Skënderbeut|Istorinë e Skënderbeut]],'' të gjitha të shtypura më 1881 me lejen e autoriteteve të kohës nga komisioni shkencor "Dituria". Murad beu me gjithë familje u internua në Konia të Anadollit dhe u kthye në atdhe vetëm më 1908.<ref>{{Cite book|title=[[Lebenserinnerungen|Kujtime 1885-1925]]|last=Vlora|first=Eqrem bej|authorlink=Eqrem bej Vlora|publisher=IDK|year=2003|origyear=1963|isbn=99927-780-6-7|location=Tiranë|pages=169|trans_title=Lebenserinnerungen|ref=harvnb|translator=[[Afrim Koçi]]}}</ref> Mbështeti kryengritjen e Kurbinit te udhehequn nga [[Gjin Pjetri|Gjin Pjetër Pervizi]], 1906-1912, me të cilin Toptanët kishin miqësi tradicionale. Merr pjesë në Kuvendin e Vlorës si përfaqësues i [[Tirana|Tiranës]], ku i caktuar nga [[Ismail Qemali]] vendos flamurin dhe me atë rast mban një fjalim. Fjalimin e tij të ndezur dhe plotë retorikë në 28 nëntor 1912, në Vlorë, e kanë vlerësuar dhe [[Mit’hat Frashëri]] dhe baronesha Marie Amelie Frein von Godin, të dy dëshmitarë në ngjarje. Firmosi aktin e mvehtësisë, me siglën “Murad Toptani”. Gjatë Luftës së Parë Botërore hyri vullnetar në ushtrinë austro-hungareze, por dhe perandoria që e kishte përkrahur gjatë përndjekjeve që i bënte Porta e Lartë dhe vetë ai patën fund të hidhur katër vjet më vonë. Në një raport të shërbimit të fshehtë anglez të vitit 1916, lexojmë: “Murad beu: Nga familja e Toptanasve. Kushëri me Esatin, por në konflikt të vazhdueshëm me të; nga kjo shtrëngohet të jetojë jashtë shtetit. (...) Ka ndikim të madh në popullsinë e Shqipërisë së Mesme.” Toptani bashkëpunoi me organet e shtypit të shqiptarëve jashtë atdheut. I detyruar, Muradi emigron në Vjenë. Vdiq në Tiranë, një vit pasi u kthye në atdhe.
 
== Vepra ==