Kazaja e Gjilanit: Dallime mes rishikimesh

Gjilani ishte qendër kazaje në sanxhakun e Prishtinës të vilajetit të Kosovës pranë një lumit që derdhet në Moravë. Sipas Sami Frashërit, ky qytet ndodhet 35 km në juglindje të Prishtinës, e cila ka 4500 banor. Gjilani ka 2 xhami, 1 kishë, 2 shkolla fillore. Kazaja e Gjilanit kufizohet nga juglindja me kazanë e Prishtinës, në veriperëndim me sanxhakun e Shkupit dhe në verilindje me Serbinë. Së bashku kazaja ka rreth 190 fshatra me 30000 banor. Në territorin e saj shtrihen fushat pjellore dhe e rrethuara me vargmale te Mali i Zi (Karadakut) që përbën kufirin juglindor, në kufirin me Serbinë gjendet mali Goljak (Gollaku), kurse në anën perëndimore shtrihen malet e Zagovcit (Zhegocit) dhe Koniça. Nga këto male zbresin lumenjtë që formojnë Moravën dhe nëpër kazanë e Gjilanit zbret në Serbi ku derdhet në Deti i Zi. Kjo kaza është e njohur për ujëra minerale dhe për disa kisha e kala e sidomos për kalanë e Novobërdës e cila gjendet në pjesën veriore të kazasë. (Gjilani zuri një vend të rëndësishëm më enciklopedinë e njohur dhe të parën nga një autor shqiptar siç ishte Sami Frashëri)

 

Programi politik serb "Naçertania" i vitit 1844, i cili parashikonte ndër të tjera penetrimin e shtetit serb në jug, përkatësisht shtrirjen territoriale në zonën administrative të Perandorisë Osmane të banuar nga shqiptarët, nuk përjashtoi mundësinë e organizimit të armatosur grupeve për të ndërmarrë veprime konkrete në zbatimin e kësaj platforme. Grupet e armatosura serbe, duke hyrë në këto zona, kishin për qëllim rendin dhe qetësinë destabilizuese, për t'i dhënë rrugë politikës shtetërore serbe për të ndërhyrë në punët e brendshme të Perandorisë Osmane, me arsyetimin e "mbrojtjes" të elementit serb nga ato -përvënë keqbërjet e shqiptarëve. Skuadra serbe Pasjani është një ilustrim konkret i pretendimeve politike serbe në tokat shqiptare

<ref>{{Cite web|url=https://translate.google.com/translate?hl=sq&sl=en&u=http://www.anglisticum.org.mk/index.php/IJLLIS/article/download/1711/2176&prev=search|title=Lëvizja Kombëtare në Qarkun e Gjilanit dhe Shkatërrimi i Skuadrës së Komitit në Pasjan më 1907, Lëvizja Kombëtare në Qarkun e Gjilanit dhe Shkatërrimi i Skuadrës së Komitit në Pasjan më 1907