Ballaban Pasha: Dallime mes rishikimesh

'''Ballaban Mehmet Badera''' ose '''Badheri''', (i njohur më së shumtiedhe si '''Ballaban Pasha''', ishteose [[timarli]]'''Badheri''') dheishte drejtuesgjeneral i ushtrisë osmane me prejardhje arbëroreshqiptare i cili masakroi bashkëatdhetarët e tij në emër të [[Perandoria Osmane|Perandorisë Osmane]] dhe të ambicieve të veta.<ref name="PZ">https://shqiperiaebashkuar.al/2017/09/ballaban-pashe-badera-nga-martaneshi-tradhetari-me-i-tmerrshem-i-kombit-shqiptar-perballe-hyjnorit-gjergj-kastrioti/</ref>. Flitet që ka qënë i pari i cili u ngjit në muret e [[Konstandinopoja|Konstandinopojës]] gjatë [[Beteja e Kostandinopojës|betejës]] në [[1453]] duke shënjuar fundin e [[Perandoria Bizantine|Perandorisë Bizantine]].<ref name=":12312">{{Cite book|title=The Captain of the Janizaries: A Story of the Times of Scanderbeg and the Fall of Constantinople|last=Ludlow|first=James Meeker|publisher=Kessinger Publishing|year=2009|origyear=1890|isbn=9781104968632|location=|pages=}}</ref> Në periudhën 1464-1465 ka qenë [[Sanxhaku i Ohrit|sanxhakbeut i Ohrit]],<ref>{{Citation|last=|first=|author=Sir Hamilton Alexander Rosskeen Gibb|authorlink=|author2=Johannes Hendrik Kramers|author3=Bernard Lewis|author4=Charles Pellat|author5=Joseph Schacht|title=The Encyclopaedia of Islam|url=https://books.google.com/books?ei=KB72TpvWEqqF4gS4qoySCA&id=kIjrAAAAMAAJ&dq=critoboulus+1466+elbasan&q=%22breaking+of+faith%22#search_anchor|accessdate=24 December 2011|volume=4|year=1954|publisher=Brill|location=Leiden|isbn=978-90-04-14448-4|oclc=399624|page=140|quote=Tursun p.125, cf Critoboulos, 147; emphasize Iskender's "breaking of faith" as the reason for the Ottoman operations against him from 868/1464 onwards. By permitting Venetian troops to garrison Kruje he created a real treat to the Ottoman forces in Albania. In 1464 and 1465 the neighbouring sanjak begis and especially the governor of Ohri, Balaban, launched the swift attacks}}</ref><ref>{{Citation|last=İnalcık|first=Halil|authorlink=Halil İnalcık|title=From empire to republic: essays on Ottoman and Turkish social history|url=https://books.google.com/books?id=kIhpAAAAMAAJ&q=balaban+ohrid&dq=balaban+ohrid&hl=en&sa=X&ei=TZMET_vxH-7c4QS-_ITECA&redir_esc=y|accessdate=4 January 2012|edition=|series=|volume=|origyear=|publisher=Isis Press|location=Istanbul|language=|isbn=978-975-428-080-7|oclc=34985150|page=88|quote=Balaban Aga, qui a accordé des timar à ses propres soldats dans la Basse-Dibra et dans la Çermeniça, ainsi qu'à son neveu à Mati, doit être ce même Balaban Aga, sancakbeyi d'Ohrid, connu pour ses batailles sanglantes contre Skanderbeg.}}</ref> dhe qe ndër gjeneralët të dërguar kundër [[Skënderbeu|Skënderbeut]].

Ballabani u lind në fshatin Baderë ([[Batra e Madhe|Batër]] në Mat,<ref>{{Fr}}{{Cite book|title=L'Albanie et l'Invasion turque au XVe siècle|last=Gegaj|first=Athanas|authorlink=Athanas Gegaj|publisher=Universite de Louvain|year=1937|isbn=|location=Paris|pages=138}}</ref><ref name=":0" /> apo Brataj në Martanesh), në një familje të krishterë dhe kishte emrin Mhill, mendohet se prindët e tij quheshin Millosh e Helena dhe kishte patur edhe dy vëllezër, Kostantinin dhe Jonimën (më pas i konvertuar me emrin Jonuz, edhe ky shërbeu në radhët osmane).<ref name="PZ2">{{Cite web|url=https://shqiperiaebashkuar.al/2017/09/ballaban-pashe-badera-nga-martaneshi-tradhetari-me-i-tmerrshem-i-kombit-shqiptar-perballe-hyjnorit-gjergj-kastrioti/|title=Ballaban pashë Badera nga Martaneshi|date=28 shtator 2017|website=shqiperiaebashkuar.al|last=Zefi|first=Paulin}}</ref> U rekrutua sipas sistemit të [[Devshirmeja|Devshirmesë]], u ngrit në rangun e [[Pasha|pashait]] në kohën e [[Sulltani|Sulltan]] [[Mehmet Fatihu|Mehmedit II]].<ref name=":12">{{Cite book|title=The Captain of the Janizaries: A Story of the Times of Scanderbeg and the Fall of Constantinople|last=Ludlow|first=James Meeker|publisher=Kessinger Publishing|year=2009|origyear=1890|isbn=9781104968632|location=|pages=}}</ref> U edukua në pallatet e sulltanit, duke u kthyer në [[Islami|Islam]].<ref name=":02">{{Cite book|title=Shqipëria dhe shqiptarët: Materiali nxjerrë nga "Diksionieri historik e gjeografik"|last=Frashëri|first=Sami|authorlink=Sami Frashëri|publisher=Dajti 2000|year=2002|isbn=9789992772027|location=Tiranë|pages=232-237|trans_title=Kamûs-ül Â'lâm|translator=Zyber Hasan Bakiu}}</ref> Emri i tij i vërtetë u bë Mehmet, ''Ballaban'' shënon një veti që me kohën zëvendësoi plotësisht emrin. Ballaban do të thotë "i madh, i rëndë, i pamposhtshëm".<ref name=":022">{{Cite book|title=[[Ndihmesë për historinë e sundimit turk në Shqipëri : skicë historike|Ndihmesë për historinë e sundimit turk në Shqipëri v. I]]|last=Vlora|first=Eqrem bej|authorlink=Eqrem bej Vlora|last2=Von Godin|first2=Amelie|publisher=55|year=2010|origyear=1955-56|isbn=978-99943-56-83-6|location=Tiranë|pages=117-120}}</ref>

Në pushtimin e Konstantinopojës ishte ndër të parët që sulmoi dhe hyri,<ref name=":0">{{Cite book|url=https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=nyp.33433082493523;view=1up;seq=156|title=Historia e Skënderbeut|last=Noli|first=Fan S.|authorlink=Fan Noli|publisher=Shtypëshkronja e «Diellit»|year=1921|isbn=|location=Boston|pages=246|oclc=25513556|ref=harv}}</ref> kështu fitoi simpatinë e sulltanit.<ref name=":02" /> Në regjistrin kadastral osman të [[Sanxhaku Arvanit|Sanxhakut Arvanit]]Shqiptar të vitit 835 h. (1431-1432) ai përmendet si timarli i katër fshatrave të vilajetit të Krujës, kurse dy vjet më pas emërohet dizdar i saj dhe gjatë viteve 1437-1439 do të ishte vartës i Skënderbeut kur ky u emërua si [[Subashi|subash]] i Krujës. Ballabani përmendet aty si "gulam-i mir" dhe me cilësimin "i vogël" (Ballaban-i kyçyk), që është në përshtatje me përshkrimin që [[Marin Barleti|Barleti]] i bën fizikut të tij: "nga shtati ishte i shkurtër dhe i pakët".

Në mesin e viteve 1460 dy djem të tij, Hamzai dhe Hiziri, përmenden si timarlinj në lindjeMaqedoninë të SerezitLindore (sot në Maqedoninëlindje Lindoretë Serezit). Ballabani përmendet ndërkohë si "ish-dizdar i Krujës", gjë që tregon se sulltani, kur e ngarkoi me detyrën që të shkatërronte forcat e Skënderbeut, i kishte premtuar së paku edhe postin që kishte pasur në vitet 30. Më pas, në tetor të vitit 1466, Ballabani përmendet si zotërues i një [[timari]] të madh në rajonin e [[Tetova|Tetovës]]. Para se të vendosej këtu, Ballaban Beu duhet të ketë pasur në zotërim prona diku në rajonet që shtriheshin në lindje të [[Ohri|Ohrit]], sepse në afërsi të këtij qyteti ai do të zhvillonte luftimet me forcat e Skënderbeut.<ref name=":1" />

Pas humbjevefitoreve ndajtë kundër Sheremet Beut, Sulltan Mehmeti zgjodhi Ballabanin. për t'iu kundërvënë Skënderbeut, Sulltan Mehmeti zgjodhi Ballabanin. Betejën e parë e patën në fushën e [[Beteja e Vajkalit|Valkalisë]], pranë Ohrit, prillin e 1465. Ushtria osmane u thye, por Ballaban Pasha mund të zinte në pusi tetë kalorës të dëgjuar të Skënderbeut: [[Moisi Arianit Golemi|Moisi Golemin]], [[Vladan Gjurica|Vladan Juricën]], Muzakën e Angjelinës, Gjon Muzakën, Gjon Perlatin, Nikollë Berishën, Gjergj Kukën dhe Gjin Maneshin. Më pas u dërguan në [[Stambolli|Stamboll]], ku u ropën të gjallë.<ref name=":0" />

Pas katër betejave të ashpra që u zhvilluan në vitin 1465 mes ushtrisë arbërore dhe ushtrive osmane të drejtuara nga Ballaban Pasha (e para ishte beteja e Vajkalit, dhe të tjerat ishin [[Beteja e Meçadit|e Meçadit]], [[Beteja e Dytë e Vajkalit]] dhe [[Beteja e Kasharit|e Kasharit]]), ku arbërorët dolën fitimtarë., Përsulltan tëMehmeti bërëII mendoi se kishte ardhur koha për një goditje vendimtare, nëtë të gjitha forcave ushtarake të Perandorisë Osmane. Në pranverën e vitit 1466 sulltani u nis në krye të gjithë ushtrisë osmane për të rrethuar Krujën.<ref name="Setton279"/><ref>{{harvnb|Franco|1539|pp=343–344}}</ref> Mehmedi, me kryekomandant Ballabanin, kishte për taktikë ta izolonte Krujën. Ushtria osmane u dërgua në dy drejtime: njëra nga lugina e [[Shkumbini]]t dhe tjetra nga lugina e [[Drini|DrinitLumit Drin]]. UshtritëTë nisëndyja ushtritë kishin shqiptarë e sllavë renegatë që filluan të ushtroninmasakronin trysnipopullsinë ndërlokale, duke djegur çdo fshat që rezistonte. Si fshatratrezultat, aqpopullsia sau detyruanarratis popullsinësa të zhvendosejmundte nga këto zona.<ref name="Frasheri424">{{harvnb|Frashëri|2002|p=424}}</ref>

Skënderbeu nuk ishte në gjendje të ndalonte një avancim të tillë. Sipas një akti të lëshuar në Monopoli, Pulia, osmanëtushtria masakruanosmane nën Ballaban Pashën komandant, e Sulltanin kryekomandant, kishte masakruar 14000 njerëz dhe plaçkitur shumë zona të populluara e Skënderbeu do arratisej së shpejti në Itali.<ref name="Frasheri424"/> Gjithsesi, Skënderbeu ndenji në ArbëriShqipëri, por dërgoi në Itali 12 anije me banorë të Krujës, mes të cilëve [[Donika Kastrioti|Donikën]] e [[Gjon Kastrioti II|të birin]].<ref name="Frasheri425">{{harvnb|Frashëri|2002|p=425}}</ref><ref name="Freely110"/>

Skënderbeu për vete u tërhoq në malet rreth Shkodrës ku organizoi një ushtri me burra për të hequr rrethimin e Krujës.<ref name="Schmitt374">{{harvnb|Schmitt|2009|p=374}}</ref> [[Akinxhi|AkinçijtëAkinçi]]jtë e Mehmedit, nën komandën e Ballabanit, filluan të shkatërrojnë ndërkaq vendin, gjë që sipas Mehmed Neshriut, ishte një akt ndëshkimi ndaj luftërave që Skënderbeu kishte bërë kundër Ballabanit në 1464 dhe 1465, ndërsa Idris Bitlisi thotë që fushata e Mehmedit e Ballabanit ishte përgjigje e thyerjes së armëpushimit të vitit 1463 kur Skënderbeu mësoi se kryqëzata kundër osmanëve, e organizuar nga [[Papa Piu II|PiuPius II]], ishte gati të nisej nga [[Ancona]].<ref name="Frasheri427">{{harvnb|Frashëri|2002|p=427}}</ref> UshtarëtRezistenca e Ballabanitshqiptarëve ipërshkrohet ndiqninnga Tursun Beu: shqiptarët kishin marrë malet dhe gjerrrinin në maleluginat ku arratiseshinkishin kullat e tyre, po kur u kapën nga forcat e Sulltanit e të Ballabanit, u shndërruan në skllevër, dhe do shiteshin me 3000–4000 [[akçe]] për frymë. Mikel Kritobuli, një historian grek i sulltanit, përshkruan rezistencën sesi shqiptarët zotëronin malet dhe arratiseshin në to,<ref name="Frasheri428">{{harvnb|Frashëri|2002|p=428}}</ref><ref name="Freely109"/> kurse këmbësoria e lehtë osmane ngjitej drejt tyre ku i masakronte nëpër maja. Shumë shqiptarë hidheshin nga shkëmbinjtë që t'i shpëtonin masakrës.<ref name="Frasheri428"/><ref name="Freely109">{{harvnb|Freely|2009|p=109}}</ref><ref>{{harvnb|Hodgkinson|1999|pp=209–210}}</ref> Ushtarët e Ballabanit ktheheshin nga malet me skllevër dhe plaçkë.<ref name="Frasheri429">{{harvnb|Frashëri|2002|p=429}}</ref><ref name="Hodgkinson210">{{harvnb|Hodgkinson|1999|p=210}}</ref> Mehmedi urdhëroi forcat e Ballabanit të prisnin gjithë pyjet ku kalonin rrugët kryesore. Në këtë mënyrë rrugët ishin të sigurta për ushtritë osmane.<ref name="Schmitt380">{{harvnb|Schmitt|2009|p=380}}</ref>

ForcatFaza e Skënderbeutparë e fushatës së osmanëve ishin radhiturtë nëizolonin Krujën për dy muaj.<ref name="Frasheri429"/> Sipas Barletit, Skënderbeu kishte 4400 burra nën [[Tanush Topiaj]]n si mbrojtës të kështjellës.<ref name="Noli330">{{harvnb|Noli|1947|p=330}}</ref> Kjo forcë përfshinte 1000 venecianë nën [[Baldasarr Perduçi]]n,<ref name="Babinger252"/> dhe 200 pushkatarë e shigjetarë kështjellënapolitanë.<ref name="Schmitt372">{{harvnb|Schmitt|2009|p=372}}</ref> Skënderbeu i hoqi burrat e tjerë nga Kruja, ndërkaq që Mehmedi me Ballabanin e ushtritë e tyre po i drejtoheshin Krujës.<ref name="Frasheri430"/> Ballabani i ofroi para trupave që mbronin Krujën, që të dorëzoheshin, po këto nuk pranuan dhe filluan të bombardojnë pozicionet osmane.<ref name="Franco343">{{harvnb|Franco|1539|p=343}}</ref> Osmanët pastaj, nën Ballabanin, filluan të bombardojnë kështjellën, po pa rezultat.<ref name="Freely110">{{harvnb|Freely|2009|p=110}}</ref><ref name="Frasheri430">{{harvnb|Frashëri|2002|p=430}}</ref><ref name="Karaiskaj">{{harvnb|Karaiskaj|1981|p=}}</ref> Sipas burimeve dokumentare, rrethimi filloi në mes të qershorit, një muaj pasi Mehmedi filloi fushatën masakruese të visetShqipërisë lindore të Arbërisë.<ref name="Frasheri431">{{harvnb|Frashëri|2002|p=431}}</ref>

Pasi dy muaj luftimesh të ashpra Mehmedi u bind se Kruja nuk pushtohej me forcën e armëve prandaj vendosi ta mbante nën një rrethim të vazhdueshëm derisa mbrojtësit e Krujës të dorëzoheshin nga uria. Sulltani la 18000 kalorës dhe 5000 këmbësorë nën Ballaban Pashën në ArbëriShqipëri dhe, në qershor 1466, u tërhoq me pjesën tjetër të ushtrisë.<ref name="Setton279"/><ref>{{harvnb|Franco|1539|pp=343–344}}</ref> Gjithashtu sulltani hoqi rrethimin e Durrësit ku vodhi e plaçkiti në territoret përreth qytetit.<ref name="Babinger252">{{harvnb|Babinger|1978|p=252}}</ref><ref name="Setton279">{{harvnb|Setton|1978|p=279}}</ref> Gjithashtu mori me vete 3,000 arbërshqiptarë rob.<ref name="Babinger253">{{harvnb|Babinger|1978|p=253}}</ref>

Përveç se sulltani i la Ballaban Pashës drejtimin e ushtrisë osmane në Arbëri<ref, name="Frasheri431"për />të dhedobësuar mëpronat pase vazhdoiSkënderbeut tëdhe forcontepër rrethimintë eushtruar Krujës.presion Mbasitë Skënderbeuvazhdueshëm unë kthyeviset nëe Arbëri,lira uarbërore takuasulltani meorganizoi [[LekëSanxhaku Dukagjinii Dibrës|LekëSanxhakun e DukagjininDibrës]] enë tëShqipërinë tjerëlindore fisnikë. arbërGjithashtu nësulltani ndërtoi [[Lezhë]] dhe bënë plan të sulmonin forcatkalaja e Ballabanit.<ref name="Frasheri453">{{harvnbElbasanit|Frashëri|2002|p=453}}</ref>kalanë Bashkëe me 400Elbasanit]] kalorëspër të Dukagjinitdobësuar dheforcën njëe numër të madh kalorësish, 600 ushtarë italianë,Krujës dhe 4000për ushtarëta ngambajtur Durrësi,si Shkodra,bazë Lezha,për Drishti dhe Tivari, Skënderbeu mblodhi rreth 13400 burra qësulme të hiqtemëvona rrethimin e Ballabanitosmane.<ref name="Frasheri431">{{harvnb|FrancoFrashëri|15392002|ppp=344–345431}}</ref>

===Literatura=Burime==