Lazër Shantoja: Dallime mes rishikimesh
| [Redaktim i kontrolluar] | [Redaktim i kontrolluar] |
Content deleted Content added
1l2l3k (diskuto | kontribute) v +shenjtor |
vNo edit summary |
||
Rreshti 14:
}}
▲</ref> - Tiranë, 5 mars 1945) ka qenë prift dioqezan, publicist, përkthyes, poet lirik, satirist dhe i mbiquajtur nga Koliqi "''famullitari i pianofortit"''. Është pranuar nga kisha katolike si shenjtor në 2016, pjesë e [[Martirët e Shqipërisë|Martirëve të Shqipërisë]].<ref name="Flocchini">{{cito lajm|last1=Flocchini|first1=Emilia|title=Beati Martiri Albanesi (Vincenzo Prennushi e 37 compagni)|url=http://www.santiebeati.it/dettaglio/96474|accessdate=6 October 2017|agency=Santiebeati}}</ref>
Shantojës vlejnë t'i përmenden përkthimet që i ka bërë [[Johann Wolfgang Goethe|Gëtes]], [[Friedrich Schiller|Shilerit]] dhe [[Heinrich Heine|Hajnes]].
==
Lazër Shantoja lindi në Shkodër më 7 korrik 1891 (përmendet edhe 2 shtatori i 1892 si datë lindjeje), nga Kel dhe Luçe Blinishti.<ref name="PP">{{Cite book|title=Bio-bibliografi|last=Marku|first=Arben|publisher=Botime Françeskane|year=2005|isbn=9994369644|location=Shkodër|pages=18-19|trans_title=''Lazër Shantoja'', Vepra}}
</ref><ref name=":0">{{Cite book|title=Grupi "Ora e Maleve" dhe publicistika e tij|last=Çefa|first=Kolec|publisher=Gjergj Fishta|year=2013|isbn=9789928161215|location=Tiranë|pages=186, 189}}</ref> Te dorëshkrimi ''Shantojana - Histori e familjes Shantoja'' shkruan se origjinën familja e tij e ka nga Vjerdha e Vjetër, pranë fshatit [[Rragami (Shkodër)|Rragam]] të Shkodrës.<ref>{{Cite book|title=Vepra|last=Shantoja|first=Lazër|publisher=Botime Françeskane|year=2005|isbn=9994369644|editor-last=Marku|editor-first=Arben|location=Shkodër|pages=276-328}}</ref> Studimet fillore dhe ata të mesme i kreu pranë Seminarit Papnor të Etërve Jezuitë në vendlindje, më tej vijoi për teologji në Austri.
Më 1914 vizitoi Vjenën për herë të parë, ndërsa vitin pasardhës u shugurua meshtar me 29 maj. Nisi të shkruante krijimet e para poetike në shqip, italisht, gjermanisht e esperanto, dhe filloi të përkthente. Më 1917 nisi shërbimin si famullitar në [[Pulaj]], [[Beltoja|Beltojë]], [[Velipoja|Velipojë]], [[Rrjoll]] dhe [[Sheldi|Sheldî]],<ref name="PP" /> ku madje hapi edhe shkollën e parë shqipe në atë vend.<ref name=":0" /> Më 1922 nisi punë si sekretar i Arqipeshkvit të Shkodrës, Imzot [[Lazër Mjeda|Lazër Mjedjës]]. Më [[17 prill]] [[1923]] takoi në Vjenë, Kancelarin e Austrisë, Joseph Seipel.
Më 1928 kaloi nga Jugosllavia në Vjenë, Austri. Këtu filloi të botojë gazetën “''Ora e Shqipnisë''”, financuar nga [[Hasan Prishtina]]. Nga ndërrimi i shpejtë i gjendjes politike në Shqipëri,
Pas [[Pushtimi italian i Shqipërisë|pushtimit të Shqipërisë]] më [[7 prill]] [[1939]], u kthye në gusht në Shqipëri. Pas pritjeve që iu bë mërgimtarit shumëvjeçar, mbajti meshë në [[Katedralja e Shën Shtjefnit|kishën katedrale]]. Më 28 shtator 1939 mbajti fjalimin me rasën e dorëzimit të Flamurit të Ri dhe po në atë vit u vendos bashkë me të ëmën në Tiranë. Në 12 mars 1940, Shantoja niset prej [[Napoli]]t për në [[Egjipti|Misir]],<ref name="PP" /> ku u takua me shqiptarët e atjeshëm, mbajti fjalime të shumta dhe ndikoi që në Kairo dhe Aleksandri të themelonte fashin e parë fashist shqiptar. Më 8 nëntor 1940 gazeta "Tomorri" boton artikullin për një miting të bërë në Shkodër ku Shantoja mbajti një fjalim të zjarrtë.<ref>{{Cite book|title=Shkodranët e 7 prillit dhe të 29 nëntorit|last=Juka|first=Gëzim H.|publisher=Reklama|year=2018|isbn=9789928440358|location=Tiranë|pages=49}}</ref>
Më 1941
▲Në janar 1925 u arrestua dhe u burgos si frymëzues e organizator i [[Lëvizja e qershorit|Lëvizjes së qershorit]]. Mbas disa muajve burg u fal nga qeveria e [[Ahmet Zogu]]t dhe u largua për në [[Mbretëria Jugosllave|Jugosllavi]]. Me [[2 tetor]] [[1925]] prej Beogradit, kujton me një artikull prekës te ”''Liria Kombëtare''“ vrasjen e [[Luigj Gurakuqi|Gurakuqit]]. Më [[1 shtator]] [[1926]] në [[Cetinjë]] mori pjesë e mban ligjëratën në varrimin e Kapiten [[Mark Raka|Mark Rakës]], vdekur në rrethana misterioze në një aksident rrugor.
▲Më 1928 kaloi nga Jugosllavia në Vjenë, Austri. Këtu filloi të botojë gazetën “''Ora e Shqipnisë''”, financuar nga [[Hasan Prishtina]]. Nga ndërrimi i shpejtë i gjendjes politike në Shqipëri, D. Lazri doli prej atdheut dhe vajti në Zvicër si famullitar i fshatit Bienne ku predikoi gjermanisht, më tej në La Motte te kantonit Vaud, ku qëndroi për pesëmbëdhjetë vjet, duke perfeksionuar dijet e tij në [[frëngjisht]]. Më 4 maj 1937 i vdiq në [[Rumania|Rumani]] i vëllai, kap. Luigj Shantoja.<ref name="ss" />
▲Më 1941, bashkë me [[Ernest Koliqi]]n, [[Mustafa Kruja|Mustafa Krujën]], [[Zef Valentini]]n, [[Karl Gurakuqi]]n, [[Xhevat Kortsha|Xhevat Kortshën]] etj., qe një nga themeluesit në Tiranë të [[Akademia e Shkencave e Shqipërisë|Institutit të Studimeve Shqiptare]]. Mbështeti pambarimisht qeverinë e Mustafa Krujës, tek i cili shihte vazhdimin e mendimit politik të Gurakuqit. Në maj të 1943 merr pjesë në varrimin e [[Ndok Gjeloshi]]t në Tiranë. Me kapitullimin e Italisë në shtator 1943 u tërhoq prej skenës politik dhe vijoi të merret me përkthime, ndërsa vëzhgonte me luftën vëllavrasëse që kishte filluar në Shqipëri.<ref name="PP" />
==Arrestimi dhe vdekja==
Line 50 ⟶ 42:
:"''Dom Lazër Shantoja, vjeç 52, nga Shkodra, dënohet me vdekje - me pushkatim''".
Me datën 9 shkurt 1945, u mblodh komisioni për zbulimin e kriminelëve të Luftës për Tiranën... Shoku [[Jusuf Alibali]], vjeç 24, nga Shkodra, deklaron si mbas akt-akuzës së sipërme. Poshtë shënohet: Deklaruesi (Jusuf Alibali) d.v. Komisioni hetimor: ''J. Alibali d.v.'' "''Vendimi u ekzekutue në Tiranë, me datën 5 mars 1945''."
== Shkrime, përkthime ==
Line 58 ⟶ 50:
Filloi përkthimet dhe botimet e para u shfaqën te “Lajmtari i zemrës s’Jezu Krishtit”, “Kalendari i veprës pijore”, etj. Botoi “''Për natë kazanash''”, përmbledhje me lojra, kashë e lasha e proverba. Më [[20 shkurt]] [[1924]] del prej shtypit përkthimi i tij “Shjor Puci”. Në fshatin zviceran filloi të përkthejë Wilhelm Tell-in e Faust-in. Asokohe në Shqipëri Kumbona e së Dielles, Cirka, Illyria etj. shtypnin pa pushim artikujt e përkthimet e Dom Lazrit. Në 1936 e përkohshmja ''LEKA'' botoi Hermandin e Dorothenë e Goethes, përkthyer prej Dom Lazrit.
Në pesë tingëllimet “Zog Mali” të nëntitulluara “''Duhija''”, “''Lamtumirë''”, “''Mërgimi''”, “''Kështjelli''” dhe “''Barija''” autori, siç duket, parafytyron alegorisht vuajtjet e rrepta që pëson shqiptari, i cili gjen prehje vetëm në soditjen e një kështjelle, lavdi e kohës së kaluar. Origjinaliteti Shantojës shprehet në vargjet satirike plot ironi e sarkazëm që u botuan në shtyllën ''Ora ndër valle'' t'Ores së Maleve. Në prozë kemi një radhë shkrimesh nën titullin “Kodra mbas bregut” të botuara në të përkohshmen “Cirka”. Ato janë një prodhim letrar pothuaj “''sui generis''” në shqip, me të cilat autori në një gjuhë popullore të gjallë e argëtuese vihet së largu në përpjekje me doket dhe jetesën tipike shqiptare, sidomos kur thekson kontrastin e mentalitetit të vjetër me atë të të rinjve.<ref name="DNU">Dr. Dom Ukgjini N., "Dom Lazër Shantoja (1892-1945) - Shkrimtar origjinal në poezi dhe në prozë"</ref>. Në pikëpamjen estetike vepra e tij paraqet një interes sepse në të jetojnë natyrshëm tendencat e letërsisë bashkëkohore të fillimeve të shekullit XX, sidomos gjejmë gjurmët e asaj franceze dhe gjermane. Ironia dhe sarkazma e fortë e afrojnë në publicistikë me autorë si [[Karl Kraus]]-i dhe [[Kurt Tuchosky]], forca e të cilëve tundi me rrënjë Vjenën dhe Berlinin e gjysmës së parë të '900-ës.
Poezia e tij ka notat e pesimizmit kozmik leopardian, kurse rrëfimi i shtruar e i ëmbël me thekse baritore e afron me një Chesterton. Gjithsesi tek ai ndihet e gjallë qenja shqiptar e stili i tij origjinal.<ref name="AN" />
Line 73 ⟶ 65:
Fausti dhe Hermandi e Dorotheja të Goethes së bashku me Kumbonën e Schillerit janë kryeveprat që Shantoja ka ditur të përkthejë me një mjeshtëri të pashoqe. Nuk mbesin mbrapa as poezitë e [[Leopardi]]t që i përktheu dhe i botoi në vitet '1940. Duket se asokohe pesimizmi kozmik i poetit italian e kishte mbërthyer, ndoshta si parandjenjë e fundit të vet tragjik.
Shantoja nuk mundi ta botojë të plotë përkthimin e Faustit, versioni përfundimtar i të cilit deri tash nuk është gjetur. Por prej pjesëve që kemi në dorë, duke i krahasuar me përkthimet e mjeshtrave të tjerë të mëdhej, kuptojmë se sa i çmuar ka qenë ai Faust dhe se sa bukur tingëllonte shqip.<ref name="Y">Botuar i plotë tek “Hylli i Dritës”, n. 2, 2009</ref>
== Stili, gjuha dhe estetika ==
Line 83 ⟶ 75:
Kthimi i shpirtërave në shpirtëra të bukur ishte ëndrra e Shantojës, por e parë në një kontekst e në rrethana krejt të tjera prej atyre të romanticizmit europian. Megjithatë, edhe ideja e veprimit konkret dhe shndërrues nepërmjet artit dhe të bukurës e Shantojës kujton etjen e romantikëve për të përmbytur e për të ndërtuar. Në një këndvështrimin estetik dhe lirik Shantoja donte të zhdukte brenda njerëzve zbrazëtinë, në mënyrë që të ndërtonte të bukurën në vend të saj, duke i kujtuar lexuesit se e bukura nuk është fryt i lëndës, por i shpirtit.<ref name="Y" />
==
{{reflist|2}}
| |||