Wikipedia

Republika Çeke: Dallime mes rishikimesh

Browse history interactively
[redaktim i pashqyrtuar][Redaktim i kontrolluar]
← Redaktim më i vjetërNdryshimi më pas →
Content deleted Content added
PamorTekst wiki
No edit summary
→‎Bohemia: Karli IV etc.
Rreshti 34:
Mbreti Premysl Otakar II fitoi nofkën Mbretii i Hekurt dhe i Artë për shkak të fuqisë së tij ushtarake dhe pasurisë së tij. Ai pushtoi Austrinë, Styrinë, Karinthian dhe Karniolën, duke e zgjeruar në territorin bohem në Detin Adriatik. Ai u vra në betejën për Marchfeld-in në vitin 1278 në një luftë me rivalin e tij, Mbretin Rudolph I të Gjermanisë. Djali i Ottokar, Wenceslaus II, mori kurorën polake në 1300 për veten e tij dhe kurorën hungareze për djalin e tij. Ai ndërtoi një perandori të madhe që shtrihej nga lumi Danub në Detin Baltik. Në 1306, mbreti i fundit i dinastisë Přemyslid u vra në rrethana misterioze në Olomouc, ndërsa ai pushonte. Pas një seri luftërash dinastike, Dhoma e Luksemburgut fitoi fronin bohem.
 
Shekulli i 14-të, në veçanti, me ardhjen e mbretit bohem Charles[[Karli IV]] (1316-1378), i cili në 1346 u bë mbreti i romakëve dhe në 1354, Mbreti i Italisë dhe Perandor i Shenjtë Romak, konsiderohet Epoka e artë e historisë së Çekisë. Me rëndësi të veçantë ka qenë themelimi i Universitetit Charles në Pragë në 1348, Ura Charles, Sheshi Charles. Pjesa më e madhe e Kështjellës së Pragës dhe katedralja e Shën Vitus në stilin gotik janë kryer gjatë mbretërimit të tij. Ai bashkoi Brandenburgun (deri në 1415), Lusatinë (deri 1635), dhe Silezinë (deri në 1742), nën kurorën çeke. Epidemia Vdekja e Zezë, që u përhap në Europë nga viti 1347 deri në vitin 1352, shkatërroi Mbretërinë e Bohemisë në 1380, duke vrarë rreth 10% të popullsisë.
 
Në fund të shekullit të 14-të ka filloi procesi i të ashtuquajturit Reformimit bohem (çek). Reformatori fetar dhe social Jan Hus formoi një lëvizje për reformë që më vonë mori emrin e tij. Edhe pse Hus u quajt një heretik dhe u dogj në Konstancë në vitin 1415, pasuesit e tij u shkëputën nga Kisha Katolike dhe në luftërat Hussite (1419-1434) mundën pesë kryqëzata të organizuara kundër tyre nga ana e Perandorit të Shenjtë Romak Sigismund. Petr Chelčický vazhdoi me lëvizjen Hussite Reformimit. Gjatë dy shekujve të ardhshëm, 90% e banorëve u bënë përkrahës të lëvizjes Hussite. Mendimet e Husit ishin një ndikim i madh në zhvillimin Lutheranist të mëvonshëme. Vetë Luteri tha se "ne jemi të gjithë Hussites, pa duke qenë të vetëdijshëm për këtë", dhe e konsideronte veten si pasardhës të drejtpërdrejtë të Husit.
Rreshti 46:
Sundimi i Maria Terezës së Austrisë dhe djalit të saj Joseph II, Perandor i Shenjtë Romak dhe bashkë-regjent nga 1765, u karakterizua nga absolutizmi iluminist. Në 1740, shumica e Silezisë (me përjashtim të zonës jugore) u mor nga mbreti Frederick II i Prusisë në Luftërat Sileziane. Në 1757 prusianët sulmuan Boheminë dhe pas Betejës së Pragës (1757) pushtuan qytetin. Më shumë se një e katërta e Pragës u shkatërrua dhe Katedralja e Shën Vitusit gjithashtu pësoi dëme të rënda. Megjithatë, menjëherë pas kësaj, në Betejën e Kolínit, Frederick u mund dhe la Pragën dhe u tërhoq nga Bohemia. Në vitet 1770 dhe 1771 Uria e Madhe vrau rreth një të dhjetën e popullsisë çeke, ose 250.000 banorë, dhe radikalizoi fshatin duke çuar në kryengritjet fshatare. Argatëria u hoq (në dy faza) midis viteve 1781 dhe 1848.
 
Fundi i Perandorisë së Shenjtë Romake në 1806 çoi në degradimin e statusit politik të Mbretërisë së Bohemisë. Bohemia humbi pozitën e saj të një elektorati të Perandorisë së Shenjtë Romake, si dhe përfaqësimin e vet politik në Asamblenë Perandorake. Tokat boheme u bënë pjesë e Perandorisë Austriake dhe më vonë e Austro-Hungarisë. Gjatë shekullit të 18-të dhe 19-të Rigjallërimi Kombëtar Çek filloi rritjen e tij, me qëllim për të ringjallur gjuhën, kulturën dhe identitetin kombëtar çek. [[Figura:Frantisek Palacky monument.jpg|thumb|275px|Monumenti i Fantisek Pallackit, një anëtar i shquar i Rigjallërimit Kombëtar.]] Revolucioni i vitit 1848 në Pragë, që luftoi për reformat liberale dhe autonominë e Kurorës bohemiane brenda Perandorisë Austriake, u shtyp. Në 1866 Austria u mund nga Prusia në Luftën Austro-Prusiane. Perandorisë Austriake i nevojitesh të ripërcaktonte veten për të ruajtur unitetin përballë nacionalizmit. Në fillim u duk se disa lëshime do të bëheshin edhe në Bohemi, por në fund perandori Franz[[Franc JosephJozef I]] kreu një kompromis vetëm me Hungarinë. Kompromisi austro-hungarez i 1867 dhe moskurorëzimi i Franz Jozefit si Mbret i Bohemisë çoi në një zhgënjim të madh të politikanëve çekë. Tokat e Kurorës Bohemiane u bënë pjesë e të ashtuquajturit Cisleithania (zyrtarisht "Mbretëritë dhe Tokat e përfaqësuara në Këshillin Perandorak"). Zgjedhjet e para sipas votimit të përgjithshëm të meshkujve u mbajtën në vitin 1907. Mbreti i fundit i Bohemisë ishte Karli Bekuar i Austrisë i cili sundoi në vitet 1916-1918.
 
=== Çekosllovakia ===
Rreshti 78:
== Qeverisja dhe politika ==
: '''''Artikulli kryesor [[Sistemi shtetëror në Çeki|Sistemi shtetëror]]'''''
[[Figura:Václav Havel cut out.jpg|thumb|200px|left|[[Václav Havel|Vaclav Havel]], Presidenti i parë i Republikës Çeke]]
 
Republika Çeke është një demokraci përfaqësuese, parlamentare, pluraliste, shumë-partiake, me Kryeministrin si kreu i qeverisë. Parlamenti (''Parlament České republiky'') është dydhomësh, me Dhomën e Deputetëve (Çekisht: ''Poslanecká sněmovna'') (200 anëtarë) dhe Senati (Çekisht: ''Senát'') (81 anëtarë).
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/wiki/Republika_Çeke"