Ismail Kadare: Dallime mes rishikimesh

U lind më 28 janar 1936 në [[Gjirokastra|Gjirokastër]], në një familje qytetare, i biri i Halit Kadaresë dhe Hatixhes nga familja [[Familja Dobi|Dobi]].<ref>{{Cito web|url=http://www.gazetadita.al/portreti-i-nenes-qe-kur-erdhi-nuse-ne-deren-e-kadareve/|title=Portreti i nënës, që kur erdhi nuse në derën e Kadareve|date=7 prill 2015|website=gazetadita.al|publisher=Dita|last=Kadare|first=Ismail}}</ref> Çifti do të kishte edhe dy fëmijë të tjerë, Shahinin dhe Kadrien.<ref>{{Cite book|title=Një Kadare onkolog: [vëllai i vogël i Ismail Kadaresë]|last=Kadare|first=Shahin|publisher=Shekulli. - Nr. 27103|year=29 gusht 2009|isbn=|location__cpLocation=|pages=18-19}}</ref>

Shkollën fillore dhe të mesme e mbaroi në Gjirokastër. Kur u vendos [[Republika Popullore e Shqipërisë|diktatura komuniste në Shqipëri]] ai ishte vetëm 8 vjeç.<ref>{{cite book |last=Kadare |first=Ismail |title=VEPRA: Vëllimi i njëzetë|publisher=Onufri|date=2009 |page=210 |chapter=Pesha e Kryqit |isbn=978-99943-42-99-0}}</ref> Në moshën 12 vjeçare arrestohet nga regjimi i sapovendosur komunist nën akuzën “falsifikues monedhash”, meqë gjatë lojës me shokun e tij kishin krijuar me plumb të shkrirë monedha 5-lekëshe dhe ua kishin treguar gjithkujt me hare. Policia i arrestoi gjatë orës së mësimit në shkollë, dy ditë përpara ditës së votimeve dhe Ismaili bëri dy ditë burg derisa ndërhyri avokati i Kadarenjve dhe e liruan për shkak të moshës së mitur. Si ndëshkim, në shkollë iu thye nota e sjelljes nga pesë në tre. Më vonë do t'i përshkruante këto ndodhi në novelën ''Koha e parasë.'' Sipas Kadaresë qe skenar i mirëkalkuluar, në mënyrë që të goditej gjenerali [[Tahir Kadare]].<ref>{{cito uebin|title=Biografia, Kadare u arrestua në moshën 12-vjeç për falsifikim monedhash|url=http://www.panorama.com.al/biografia-kadare-u-arrestua-ne-moshen-12-vjec-per-falsifikim-monedhash/|website=Panorama Online|accessdate=30 Shtator 2017|date=13 Tetor 2013}}</ref><ref>{{cite book|last1=Kulla|first1=Ndriçim|title=[[Ylli i Shkrimtarit (Ndriçim Kulla)|Ylli i Shkrimtarit]]|date=2013|publisher=Plejad|location__cpLocation=Tiranë|isbn=978-9928-4170-3-9}}</ref>

Pas kthimit nga [[Moska]] ia tregoi veprën "Qyteti pa reklama" një miku të tij i cili e këshilloi që ta mbante të fshehurt. Në vitin 1961 botoi një vëllim me poezi me titull "Shekulli im" dhe shkëputi një fragment nga romani, fragment i cili u botua si novelë me titullin "[[Ditë kafenesh]]" më 1962 te "Zëri i Rinisë".<ref name=":9">{{Cite book|title=Zanafilla e "Një ditë kafenesh": një shpjegim i vështirë|last=Kadare|first=Ismail|publisher=Onufri|year=2005|isbn=9789994332403|location__cpLocation=Tiranë|pages=|trans_title=Ditë kafenesh, ''parathënia''}}</ref> Në këtë periudhë kishte shpresa të mëdha në modernizimin komunist që do t'i bënte [[Enver Hoxha]] vendit, por pas prishjes me sovjetikët e kuptoi sa gabim ishte.<ref name=":12" />

Në vitin 1962 e botoi tregimin ''[[Gjenerali i ushtrisë së vdekur]]'' të cilin më pas, i shtyrë nga miku i tij i ngushtë, e zgjeroi, e bëri roman dhe e botoi të plotë në vitin 1963.<ref>{{cito lajm|last1=Kuçuku|first1=Bashkim|title=Historia reale e Gjeneralit që erdhi në Shqipëri në ‘60|accessdate=15 September 2017|work=Gazeta Mapo|agency=Mapo|issue=655|date=13 Gusht 2012|url=https://issuu.com/gazetamapo/docs/13gusht|page=10}}</ref><ref name="Kuçuku">{{cito uebin|last1=Kuçuku|first1=Bashkim|title=Historia reale e Gjeneralit qe erdhi ne Shqiperi ne ‘60|url=https://www.shqiperia.com/Historia-reale-e-Gjeneralit-qe-erdhi-ne-Shqiperi-ne-60.17670/|website=shqipëria.com|accessdate=15 September 2017}}</ref>{{sfn|Morgan|2011|p=74}} Romani pasues, "[[Përbindëshi (Roman)|Përbindëshi]]" u botua në revistën ''Nëntori''.<ref>{{Cite book|title=Kohë e pamjaftueshme|last=Kadare|first=Helena|publisher=Onufri|year=2011|isbn=978-99956-87-51-9|location__cpLocation=Tiranë|pages=144}}</ref>

Në fund të tetorit të vitit 1990 u lejua të ikte për mjekim në Francë sipas një burimi,<ref name=":10">{{Cite book|title=Biographical Dictionary of Central and Eastern Europe in the Twentieth Century|last=Wojciech Roszkowski|first=Jan Kofman|publisher=Routledge|year=2016|isbn=9781317475941|location__cpLocation=|pages=418-419}}</ref> sipas një tjetri e iku me vizë të rregullt për gjithë familjen e tij<ref name=":15">{{Cite web|url=http://shekulli.com.al/5050/|title=Kadare më tha: sakrifikohen më lehtë tre byroistë se sa unë: dy situatat kritike për Ismail Kadarenë, Pleniumi IV dhe arratisja në Francë: [raportet e shkrimtarit me regjimin, intervista]|date=2012|website=shekulli.com.al|publisher=[[Shekulli (gazetë)]]. - Nr. 3810, 1 tetor 2012|last=Laço|first=Teodor|authorlink=Teodor Laço|pages=4-5|interviewer=[[Leonard Veizi]]n}}</ref> dhe aplikoi për azil politik në [[Franca|Francë]], ku pasi u vendos mundi të ushtrojë profesionin e tij në liri të plotë. Mërgimi i tij në Paris qe i frytshëm dhe i mundësoi sukses të mëtejshëm, si në shqip ashtu edhe në frëngjisht.<ref name=":6" /> Qëndrimi zyrtar i autoriteteve shtetërore për rastin e ikjes së tij qe "Akti është i dënueshëm, shkrimtari mbetet".<ref name=":15" /> Më 1994 nisi punimin e vëllimit të parë të botimit dygjuhësh të veprës së tij nga shtëpia botuese franceze Fayard.<ref>{{Cite web|url=http://www.complete-review.com/quarterly/vol6/issue2/bellos.htm|title=The Englishing of Ismail Kadare: Notes of a retranslator|website=complete-review.com|date=Maj 2005|last=Bellos|first=David|publisher=The Complete Review Volume VI, Issue 2}}</ref> Në vitin 1996 u pranua në ''Akademinë e shkencave sociale dhe politike'' në Francë.{{Cn}}

U kthye për herë të parë pas 12 vjetëve në Shqipëri, më 2002.<ref name=":6">{{Cite book|url=http://www.elsie.de/pdf/articles/A2005AlbWritingEnglTrans.pdf|title=Modern Albanian Literature and its reception in the english-speaking world (lecture)|last=Elsie|first=Robert|publisher=|year=2005|isbn=|location__cpLocation=|pages=}}</ref>

Shkroi tregimet e para 13 vjeç, të cilin e botoi te revista ''Pionieri'' në Tiranë, tregimet për fëmijë ''Dhurata më e çmuar'' dhe ''Zadrimasi i vogël''.<ref name=":14">{{Cite web|url=http://www.panorama.com.al/bibliografia-e-vepres-se-kadarese/|title=Bibliografi e veprës së Kadaresë|date=3 shkurt 2015|website=panorama.com.al|publisher=Panorama|last=Kryeziu-Shkreta|first=Jorina}}</ref> Shkroi romanin e parë gjatë kohës kur studionte për Mësuesi në Tiranë, me titull ''Mjegullat e Tiranës.<ref name=":2" />'' Nisi në Tiranë të shkruante veprën ''Qyteti pa reklama<ref name=":8" />'' dhe e mbaroi në Moskë, vepër nga ku shkëputi fragmentin që përbën novelën ''Ditë kafenesh'' botuar më 1962.<ref name=":9" /> Më pas shkroi ''Gjenerali i ushtrisë së vdekur'' dhe ''Lëkura e daulles.'' Shkrimtari mori famë ndërkombëtare me botimin e përkthimit të ''Gjeneralit'' në Francë, shkroi ''Kështjellën'' me sfond historik periudhën e Skënderbeut.<ref name=":10" /> Përndjekjet e intelektualëve e bënë të shkruante ''Nëntori i një kryeqyteti'' dhe ''Dimri i madh''. Nga vitet '70 e tej mbizotëroi hapësirën e letërsisë shqiptare, romanet ''Gjakftohtësia'' (1980), ''Koha e shkrimeve'' (1986) dhe sidomos ''Nëpunësi i pallatit të ëndrrave'' (1981) i referoheshin periudhës së historisë shqiptare nën sundimin osman,<ref name=":10" /> ku dhe gjendet miti i obskurantizmit turk që më së shpeshti aludon drejt armiqve të tjerë lindor të Shqipërisë Socialiste si Bashkimi Sovjetik apo Kina.<ref>{{Cite book|title=Albanian Identities: Myth and History|last=Stephanie Schwandner-Sievers|first=Bernd Jürgen Fischer|publisher=C. Hurst & Co. Publishers|year=2002|isbn=9781850655725|location__cpLocation=|pages=98}}</ref> Romani i tij historik ''Ura me tri harqe'' (1978) që shkonte pas deri tek zanafilla mitike e historisë shqiptare u prit në mënyrë entuziaste nga kritika.<ref name=":10" />

Konsiderohej si shkrimtar i talentuar, por talenti i të cilit anonte kah dekadenca dhe subjektivizmi. Në organet e [[Drejtoria e Sigurimit te Shtetit|Sigurimit]] dhe garda e vjetër e [[Byroja politike e Partisë së Punës së Shqipërisë|Byrosë Politike]] e akuzonin atë vazhdimisht si "''agjent i Perëndimit''", që ishte njëra prej akuzave më të rrezikshme që mund të bëhej asokohe.<ref>{{cite book|title=Kadare: Shkrimtari dhe diktatura 1957-1990|last1=Morgan|first1=Peter|date=2011|publisher=Shtëpia Botuese "55"|isbn=978-9928-106-12-4|edition=1|location__cpLocation=Tiranë|page=143|chapter=3}}</ref> Pas publikimit të dy romaneve me temë historike (''Kështjella'' dhe ''Kronikë në gur'') , Kadare u përball me kritika pse nuk po shkruante për tema "aktuale", si "ndërtimi i socializmit".{{sfn|Morgan|2011|p=128}} Vepra e tij ''Dimri i vetmisë së madhe'' pavarësisht se u botua, Komitetit Qendror i shkonin kërkesa për heqjen nga qarkullimin. E megjithëse i rishikuar, rishikimet u cilësuan të pamjaftueshme dhe u rrethua për tre vjet nga një heshtje kërcënuese.<ref name=":4" />

Më 1971 botoi ''[[Autobiografia e popullit në vargje]]'', ku trajtoi poezinë dhe legjendat popullore.<ref name=":10" /> Në sprovën ''Eskili, ky humbës i madh'' paraqet atë që vetë quan "tragjedinë shqiptare", që është ngelja anash historisë pas periudhës romake dhe bizantine. Qëndrim të cilin vijoi ta mbante edhe pas rënies së komunizmit, që çoi drejt polemikave të disafishta me akademikun [[Rexhep Qosja]].<ref name=":12">{{Cite book|title=The European Origin's of Albania in Ismail Kadare's ''The File on H''|last=Morgan|first=Peter|publisher=Springer|year=2016|isbn=9781137526274|editor-last=Hammond|editor-first=Andrew|location__cpLocation=|pages=106|trans_title=The Novel and Europe}}</ref> Në fund të viteve '80 do t'i bënte parathënie sprovën ''[[Uragani i ndërprerë|Ardhja e Migjenit në letërsinë shqipe]]'' botuar së pari më 1990 në mënyrë të pavarur në [[Prishtina|Prishtinë]].<ref>{{Cite web|url=http://www.genchoti.com/artikuj/91-si-e-ka-sjell-migjenin-ne-letersine-shqipe-ismail-kadare/|title=Si e ka sjell Migjenin ne letërsine shqipe Ismail Kadare?|date=2015|website=genchoti.com|last=Hoti|first=Genc}}</ref>

Albanologia dhe ballkanologia [[Kinez|kineze]] <ins>[[Ke Jing (albanologe)|Ke Jing]]</ins>, në një konferencë të mbajtur në janar të 2018 për promovimin e studimit monografik të saj "Identiteti shqiptar përballë tjetrit në veprën e Ismail Kadaresë", botuar në [[Anglisht|gjuhën angleze]], u shpreh se shkrimtari ka retushuar disa nga veprat e tij. Në rastin e veprës ''Kështjella'' u shpreh se vepra që përshkruante luftën kundër osmanëve është shndërruar në një betejë fetare ku janë shtuar elementët kishtarë duke e paraqitur Shqipërinë sikur ka dhënë kontribut të madh në Mesjetë për mbrojtjen e Evropës. Sipas studjueses kjo gjë nuk mund të bëhej kur ka shkruar veprën, sepse nuk mund t'i jepej aq rëndësi elementit fetar.<ref>{{Cite web|url=http://tvklan.al/a-i-retushoi-ismail-kadare-veprat-e-tij/|title=A i retushoi Ismail Kadare veprat e tij?|website=tvklan.al|date=22 janar 2018}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Jing|first=Ke|date=23 janar 2018|title=Roli i Kadaresë në identitetin shqiptar dhe retushimi i veprave të tij! (titull editorial)|url=|journal=[[Shekulli (gazetë)]]|volume=|pages=|via=|interviewer=Valeria Dedja}}</ref> Konstatim i bërë edhe nga studjuesi i shkrimtarit, [[Shaban Sinani]], që vëren se tek "Nëpunësi i pallatit të ëndrrave" personazhi e ka Ebu Qerimi në variantin e parë dhe Mark Alemi në variantin e dytë.<ref>{{Cite book|title=Etnos në epos: studim monografik|last=Sinani|first=Shaban|authorlink=Shaban Sinani|publisher=Naimi|year=2011|isbn=9789928109026|location__cpLocation=Tiranë|pages=123}}</ref> Historiani [[Kristo Frashëri]] rishkrimet e veprave letrare të Kadaresë i sheh si trashëgimi të regjimit komunist, duke i paralelizuar me ndryshimin e referateve që bënte Enver Hoxha sa herë sa herë që Partia e Punës e ndryshonte orientimin e politikës së jashtme të saj. Ky ndryshim i pjesëve me përmbajtje realizmin socialist për t'ia përshtatur shijeve postkomuniste do ta dëmtojë si shkrimtar, sipas Frashërit.<ref>{{Cite journal|last=Frashëri|first=Kristo|date=2006|title=Identiteti i shqiptarëve dhe të metat e debatit Qose - Kadare|url=|journal=Gazeta shqiptare|volume=3624|pages=|via=}}</ref>

Sipas mikut të tij, shkrimtarit, skenaristit dhe ish-ministrit Teodor Laço në një intervistë shprehet "Në sytë e njeriut të zakonshëm që nuk kishte qenë afër tij dhe që nuk mund t’i dinte dertet, hallet, atmosferën përgjuese që e rrethonte, Kadareja shihej si një njeri i privilegjuar."<ref name=":15" /> Në vitet '60 i çmuar realisht për talentin e tij, e përkrahën figura të tilla si [[Todi Lubonja]]<ref name=":3" /> dhe [[Fadil Paçrami]].<ref>{{Cite journal|last=Peci|first=Admirina|date=24 dhjetor 2014|title=Raporti fshikullues i Razi Brahimit: Si do të fundosej Kadare e Paçramin|url=http://old.shqiptarja.com/news.php?IDNotizia=261852|journal=[[Shqiptarja.com]]|volume=Dossier|pages=|via=}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Lubonja|first=Liri|date=19 qershor 2015|title=Kadare prishi miqësinë me ne, do të "pastrojë" biografinë|url=http://www.panorama.com.al/267503/|journal=[[Panorama]]|volume=|pages=|via=}}</ref> MëKristo 1973,Frashëri pae upërshkruan dënuarsi endendër grupigjërat pozitive të Enver Hoxhës që i liberalëvedha "mundësinë, kritikupër [[Razitë Brahimi]]mos nëthënë raportinpërkrahjen" bashkëqytetarit të vet nga po e hartuarnjëjta përlagje, Paçraminnatyrisht pa i mohuar talentin, përmendqë shpeshtë emrinbëhej shkrimtar i madh. Duke e Kadaresëparë teksi talentipërkrahje iedhe vënien në dispozicion të cilitpërkthyesit PaçramiJusuf besonteVrioni dhe se pa subvencionimin e regjimit komunist dhe lejen e diktatorit vepra e shkrimtarit nuk do t'i kalonte kufijtë.<ref>{{Cite journal|last=Peci|first=Admirina|date=24 dhjetor 2014book|title=RaportiKadare fshikulluesngatërron igjakmarrjen Razi Brahimitshqiptare: Siku dogabon tëshkrimtari fundosejnë Kadareveprat e Paçraminfundit të tij|urllast=http://old.shqiptarja.com/news.php?IDNotiziaFrashëri|first=261852Kristo|journalpublisher=[[ShqiptarjaGazeta Shqiptare, Nr.com]] 3653|volumeyear=Dossier3 tetor 2006|pagesisbn=|via__cpLocation=|pages=22-23}}</ref>

* Herder Prize, [[Austria|Austri]], [[1998]]<ref>https://www.enotes.com/topics/ismail-kadare/in-depth</ref><ref name=":11">{{cite book|last1=Kryeziu|first1=Jorina|title=Narratori dhe narracioni në prozën e Ismail Kadaresë|date=maj 2015|publisher=Universiteti i Tiranës|location__cpLocation=Tiranë|page=230|url=http://www.doktoratura.unitir.edu.al/wp-content/uploads/2015/10/Doktoratura-Jorina-Kryeziu-Fakulteti-i-Histori-Filologjise-Departamenti-i-Letersise.pdf|accessdate=4 February 2018}}</ref>

*{{cite book|last1=Morgan|first1=Peter|title=Kadare: Shkrimtari dhe diktatura 1957-1990|date=2011|publisher=Shtëpia Botuese "55"|location__cpLocation=Tiranë|isbn=978-9928-106-12-4|edition=1|ref=sfn}}

*{{cite book|last1=Kadare|first1=Helena|title=Kohë e pamjaftueshme|date=2011|publisher=Onufri|location__cpLocation=Tirana|isbn=978-99956-87-51-9|ref=harv}}