Beneluksi: Dallime mes rishikimesh
| [Redaktim i kontrolluar] | [Redaktim i kontrolluar] |
Content deleted Content added
vNo edit summary Etiketa: përpunim burimi 2017 |
|||
Rreshti 1:
'''Benelux''' është shkurtesa e emërtimit të përgjithshëm të shteteve Benelukse të [[Belgjika|Belgjikës]], [[Holanda|Holandës]] dhe [[Luksemburgu]]t. Mes veti kanë bashkëpunim të ngushtë politik si dhe ekonomike.
'''Bashkimi ekonomik Beneluksit''' në Evropën Perëndimore, i cili përbëhet nga tri monarkive fqinje reciprokisht, Belgjikë, Holandë dhe Luksemburg Emri i këtij komuniteti është një kombinim i shkronjave fillestare të secilit prej këtyre vendeve.
'''''BELGJIKA''''' : Termi Belgjikë vije nga banuesit e parë të këtij vendi "belgët", fis keltë të njohur nga provinca romake, Galia belge. në të kaluarën e largët, Belgjika ka qenë pjesë e tokave të ulëta (Beneluksi) në të cilat bënte pjesë edhe Holanda dhe Luksemburgu. Që nga gjysma e mesjetës deri në shekullin e XVII, ky vend ka qenë qendër kulturore dhe tregtare e këtij regjioni evropianë. Nga shekulli i XVI deri në kohën e pavarësisë së Belgjikë, nga rrethina e saj thirrej "Holanda jugore" dhe ishte fushëbetejë e fuqive evropiane.
Sipërfaqja e përgjithshme e Belgjikës është 30,852 km² dhe shtrihet rreth koordinatave gjeografike 50° 50' v, 4° 00' L. Kjo sipërfaqe përbëhet nga 30.358 km² tokë dhe 250 km² ujë me një vijë bregdetare prej 66,5 km.
Klima është e butë me dimër të lehtë dhe verë të freskët.
Në pjesën veri-perëndimore, relievi i Belgjikës ka një teren të rrafshët bregdetar i cili ngrihen në male në pjesën qendrore. Pika më e ultë e Belgjikës gjendet në brigjet e detit veriorë (0 m) dhe ajo më e lara në lartësi mbidetare prej 694 metrave në Signal de Botrange.
Ne Belgjikë fliten tre gjuhe kryesore.
Holandisht (Flamanët), rreth 59 % të popullsisë.
Frëngjisht (Valonët), rreth 40 % të popullsisë.
Gjermanisht, rreth 0,5 % te popullatës (75 mijë banorë në lindje të vendit).
dhe një pjesë shumë e vogël luksemburgas në Arlon.
Belgjika ka 11.1422 milion banorë (2012). Përbëhet nga Flamanët të cilët kanë prejardhje gjermane dhe flasin gjuhën holandeze. Në strukturën e popullsisë marrin pjese me afërsisht 60%[1]. Valonët janë keltët e romanizuar që flasin gjuhën frënge dhe marrin pjesë me 40 % të popullsisë së Belgjikës. Sa i përket dendësisë së popullsisë Belgjika është ndër vendet e para në botë me 349 banorë në km 2. Përqindja e punësimit në sektorë ; bujqësi e pylltari : 3 %, zejtari : 0,3 %, Fabrika : 23,3 %, rryma, gasi, uji : 0,9 %, ndërtimtari : 7 %, tregti, shërbime e turizëm : 18,1 %, Transport, komunikim:7.6% Financa, sigurime, shitblerje të pasurisë sëpatundshme, shërbime afariste : 9,4 %, Shërbime sociale, komunale, personale:30.4%. Struktura e popullsisë sipas gjinisë : 48,9 % femra, dhe 51,1 % meshkuj.
Tradicionalisht Belgjika është një shtet katolik. Belgjika njeh zyrtarisht gjashtë besime fetare; katolike, ortodokse, anglikane, protestante, hebrehe dhe myslimane. Kryerja e statistikave mbi besimin fetar është e vështirë duke u nisur nga fakti që qeveria nuk ka të drejtë të pyesi qytetarët mbi përkatësinë e tyre fetare.
Për transport Belgjika ze vendin e par ne te gjithë Evropën dhe ajo ka komunikimin deatar shume te zhvilluar.
'''''HOLANDA''''' është një vend gjeografikisht i ulët, me rreth 25 për qind të sipërfaqes së saj dhe 21 % e popullsisë së saj ndodhet nën nivelin e detit, dhe 50 % e tokës së saj ndodhet më pak se një metër mbi nivelin e detit. Sipërfaqe e konsiderueshme e tokës është fituar nga deti nëpërmjet pritave. Pjesa më e madhe e Holandës është e formuar nga grykëderdhja e tre lumenjve të rëndësishëm evropiane, të cilat së bashku me degët e tyre formojnë deltën Rhein-Meuse-Scheldt. Pjesa më e madhe e vendit është shumë e sheshtë, me përjashtim të zonës kodrinore në skajin juglindor dhe disa vargjeve kodrash në pjesën qendrore.
Holanda ishte një nga vendet e para që ka pasur një parlament të zgjedhur. Ajo është anëtare themeluese i BE-së, NATO, OECD dhe OBT. Bshkë me Belgjikën dhe Luksemburgun formon bashkimin ekonomik të Beneluksit. Në Holandë ndodhet Organizata për Ndalimin e Armëve Kimike dhe pesë gjykata ndërkombëtare: Gjykata e Përhershme të Arbitrazhit, Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë, Tribunali Penal Ndërkombëtar për ish-Jugosllavinë, Gjykata Ndërkombëtare Penale dhe Tribunali special për Libanin. Holanda ka një ekonomi tregu kapitaliste, duke u renditur e 13-ta ndër 157 shtete, sipas Indeksit të Lirisë Ekonomike. Në maj të vitit 2011, Holandë u rendit si vendi "më i lumtur" sipas rezultateve të publikuara nga Organizata për Bashkëpunim Ekonomik dhe Zhvillim.
Termi "Holandë" në disa gjuhë të huaja ka disa kuptime, shpesh ndodh që në gjuhët e tjera nën këtë emër nënkuptojnë shtete në rajonin e Beneluksit dhe pjesë të Mbretërisë Holandeze.
Hollanda ka qenë një monarki kushtetuese që nga viti 1815 dhe një demokraci parlamentare që nga viti 1848. Politika holandeze dhe qeverisja janë karakterizuar nga një përpjekje për të arritur konsensus të gjerë mbi çështje të rëndësishme, brenda komunitetit politik dhe shoqërisë në tërësi. Në vitin 2010, The Economist e renditi e Holandën si vendi 10-të më demokratik në botë.
Mbreti eshte kreu i shtetit, aktualisht Willem Alexander. Kushtetutmërisht, pozita e mbretit ka kompetenca të kufizuara. Mbreti mund të ushtrojë ndikim gjatë formimit të një kabineti të ri, ku ai shërben si arbitër neutral midis partive politike. Përveç kësaj, mbreti ka të drejtë të informohet dhe konsultohet. Në varësi të personalitetit dhe cilësive të mbretit dhe ministrave, mbreti mund të ketë ndikim përtej fuqisë së dhënë nga kushtetuta.
Në praktikë, pushteti ekzekutiv është i formuar nga "ministerraad", këshilli vendimor i kabinetit holandez. Kabineti përbëhet zakonisht nga 13 deri në 16 ministra dhe një numër i ndryshëm i sekretarëve të shtetit. Një deri në tre ministra janë ministra pa portofol. Kreu i qeverisë është kryeministri i Holandës, i cili shpesh është lider i partisë më të madhe të koalicionit. Në fakt, kështu ka qenë vazhdimisht që nga viti 1973. Kryeministri është "i pari ndër të barabartët", që do të thotë se ai nuk ka kompetenca të veçanta përtej atyre të ministrave të tjerë. Kryeministri aktual është Mark Rutte.
Kabineti jep llogari në parlamentin dy-dhomësh, (Staten-Generaal), që ka gjithashtu fuqi legjislative. Të 150 anëtarët e Dhomës së Përfaqësuesve, Dhoma e Ulët, zgjidhen në zgjedhje të drejtpërdrejta, të cilat mbahen çdo katër vjet ose pas rënies së kabinetit (për shembull: kur një nga dhomat mbart një mocion mosbesimi, Kabineti i ofron dorëheqjen e tij mbretit). Dhoma e Provincave zgjidhet drejtpërdrejt çdo katër vjet si. Anëtarët e asambleve të provincave zgjedhin 75 anëtarët e Dhomës së Provincave (Dhoma e Lartë), e cila ka kompetenca legjislative më pak, pasi ajo thjesht mund refuzojë ligjet, por nuk propozon apo ndryshon ato.
Sindikatat dhe organizatat e punëdhënësve konsultohen paraprakisht në bërjen politikave në fushat financiare, ekonomike dhe sociale. Ata takohen rregullisht me qeverinë në Këshillin Social-Ekonomik. Ky organ këshillon qeverinë dhe këshilla e tij nuk mund të shmangen me lehtësi.
Holanda ka një traditë të gjatë të tolerancës sociale. Në shekullin e 18-të, ndërsa Kisha e Reformuar Holandeze ishte fe shtetërore, katolicizmi, forma të tjera të protestantizmit, të tilla si baptistët dhe Lutherans, dhe Judaizmi toleroheshin. Në fund të shekullit të 19-të këtë traditë holandez i tolerancës fetare shndërruar në një sistem shtyllor, në të cilën grupet fetare bashkëjetonin veç e veç dhe ndërthureshin vetëm në nivel të qeveritar.
Sipërfaqja e përgjithshme e Holandës është 131,940 km2, shtrihet rreth koordinatave gjeografike 52 30 V, 5 45 L dhe 33,883 km 2 të kësaj sipërfaqeje janë tokë ndërsa 7,643 km 2 ujë.
Vija bregdetare e Holandës është 451 km e gjatë ndërsa kufiri tokësor është 1,027 km.
Klima e Holandës është e butë me verë të freskët deri të ftohtë dhe dimër të butë.
Relievi i Holandës është ultësinor. Pika më e ultë e relievit gjendet në nivelin e detit në vendin e quajtur Cuidplaspolder (hol. : Zuidplaspolder) (-7 m) dhe ajo më e larta, 322 metra mbi nivelin e detit, në vendin e quajtur Valserberg (hol. : Vaalserberg).
Me 484 banorë për kilometër katrorë, Holanda është një ndër shtetet me dendësinë më të madhe në botë,(krahas: Kinës 135, Monakos 16.923) [1].Në qershor të vitit 2006.numri i banorëve të Holandës ka qenë 16.336.000, e që gjysma e popullsisë jeton në perëndim të vendit.
Sipas statistikave Holandezët janë popull që dallohen për nga gjatësia, me gjatësi mesatare 1.81 m meshkujt, dhe 1.68 m femrat..[2]
Holandezët përbëjnë 80,6% të popullatës më së tepërmi ka të ardhur nga Gjermania (2,4%) dhe Belgjika (0,7%),mandej nga ish kolonitë: Indonezia (2,4%) dhe Surinami (2%), ma vonë nga Maroko (2%) dhe Turqia (2,2%).
Gjuha Holandeze është gjuhë zyrtare, edhe pse nuk është e rregulluar me ligj. Në provincën e Frizisë shfrytëzohet edhe gjuha e frizisë.
Holandezët tradicionalisht dallohen për njohjen e gjuhëve të huaja. Rreth 85 % e popullsisë flasin gjuhën angleze, 55–60 % flasin gjuhën gjermane, ndërsa 25 % gjuhën franceze.
Sa i përket strukturës fetare Holandezët janë :
30 % katolik
20 % protestant
9 % të tjera (5,8 % islame, 0,6 % hinduizmi, budizmi, judizmi etj.)
41 % ateist
'''''LUKSENBURGU''''', zyrtarisht Dukata e Madhe e Luksemburgut është shtet pa dalje në det në Evropën perëndimore. Ai kufizohet në veri-perindim nga Belgjika, në lindje nga Gjermania dhe në jugperëndim kufizohet nga Franca.
Luksenburgu ka një popullsi prej 524.853 (që nga tetori 2012) dhe një sipërfaqe prej 2586 kilometra katrorë.
Si një demokraci përfaqësuese me një monark kushtetues, ai drejtohet nga një Dukë i Madh dhe është Dukata e Madhe e vetme e mbetur në botë. Luksemburgu është një vend i zhvilluar, me një ekonomi të përparuar dhe [[Prodhimi i Brendshëm Bruto|PBB]] më të lartë në botë për frymë, sipas Bankës Botërore. Rëndësia historike dhe strategjike e tij daton që prej themelimit të tij si një fortesë e epokës romake dhe kështjellë e frankëve në mesjetën e herëshme. Ai ishte një bastion i rëndësishëm përgjatë Rrugës spanjoll kur Spanja ishte fuqia kryesore evropiane që kishte influencë në gjithë hemisferën perëndimore dhe më gjerë në shekujt e 16-17-të.
Luksemburgu është një anëtar i Bashkimit Evropian, NATO-s, OECD, Kombeve e Bashkuara, dhe Beneluksit, duke reflektuar konsensusin politik në favor të integrimit ekonomik, politik dhe ushtarak. Qyteti i Luksemburgut, që është kryeqyteti dhe qyteti më i madh, është selia e disa institucioneve dhe agjencive të BE-së. Më 18 tetor 2012, Luksemburgu u zgjodh si anëtar i përkohshëm në Këshillin e Sigurimit të Kombeve të Bashkuara, për herë të parë në historinë e tij. Ai do të shërbejnë në Këshillin e Sigurimit nga 1 janar 2013 deri më 31 dhjetor 2014 dhe do të jetë, të paktën deri në fund të vitit 2013, i vetmi anëtar i BE-së jo i përhershëm.
Duke pasqyruar pozicionin e tij gjeografik, kultura e Luksemburgut është një shkrirje e Europës romanike dhe gjermanike, duke huazuar tradita të dallueshme nga secila prej tyre. Luksemburgu është një shtet trigjuhësh: luksembourgisht, frëngjisht dhe gjermanisht janë gjuhë zyrtare. Edhe pse një shtet laik, Luksemburgu është kryesisht katolik.
Historia e regjistruar e Luksemburgut fillon me blerjen e Lucilinburhuc (sot Kështjella e Luksemburgut) e ndodhur në shkëmbin Bock nga Siegfried, Kont i Ardennes në 963, nëpërmjet një akti të këmbimit me Abacinë e Shën Maksimit në Trier. Rreth kësaj fortese, u zhvillua gradualisht një qytet, i cili u bë qendra e një shteti me një vlerë të madhe strategjike. Në shekullin e 14-të dhe në fillim të shekullit të 15-të, tre anëtarë të Dhomës së Luksemburgut mbretëruan si Perandorë romakë. Në vitin 1437, Dhoma e Luksemburgut pësoi një krizë trashëgimie, e shkaktuar nga mungesa e një trashëgimtari mashkull për të marrë fronin, gjë që çoi në shitjen e territorit e nga Dukesha Elisabeth tek Filipi i Mirë i Burgundisë.Luksemburgu njihet dhe per masen e shumte te azilkerkuesve.
Luksemburgu ndahet në tri njësi administrative të quajtura Distrikte të cilët ndahen më tutje më 12 njësi të quajtura kantone e që këto ndahen në 116 njësi më të vogla të quajtura komuna. Dymbëdhjetë nga komunat kanë statusin e qytetit, nga të cilët qyteti i Luksemburgut është më i madhi.
Kantonet u krijuan më 24 shkurt 1843. Në vitin 1857, u krijua Distrikti Mersch nga kantonet Mersch dhe Redange por, ky distrikt i katërt u shkri në vitin 1867, kur riorganizimi i dhjetë vjetëve më parë u anullua.
Sipërfaqja e përgjithshme e Luksemburgut është 65.200 km², shtrihet rreth koordinatave gjeografike 49 45 V, 6 10 L. Vija kufitare e Luksemburgut është 359 km e gjatë dhe nuk ka vijë bregdetare.
Klima e Luksemburgut është klimë kontinentale me dimër të butë dhe verë të ftohtë.
Pjesa më e madhe e relievit të Luksemburgut është terren me rrafshnalta të gjëra e të buta, me male të cekëta që në veri shendohen në bjeshkë. Pika më e ultë e relievit gjendet përgjatë bregut të lumit Mosele (133 m ; ang. : Moselle River) dhe ajo më e larta në lartësi mbidetare prej 559 metrave në vendin e quajtur "Vendi i kalas" (ang. : Buurgplaatz).
Kur flitet per ekonomine e luksemburgut duhemi te ndalemi së pari tek niveli i jetesës jashtëzakonisht të lartë, me të ardhurat per fryme mbi 100 mije dollare ne vit cka e bën te zërë vendin e parë në botë... Para një shekulli ka qenë në një shkallë të ulët të zhvillimit. Në daljen prej kësaj prapambeturie nuk kanë ndihmuar as rezervat e konsiderueshme të mineralit të hekurit, me që ato në përmbajtjen e tyre kanë pasur fosfor. Mënyra e defosforizimit me metodën e Tomasit në vitin 1877 ka mundësuar rritjen e prodhimtarisë. Prej asaj kohe prodhimtaria e gizës, e cila ka qenë 100 000 tonë, është rritur më se katër herë. Në vitin 1997 janë prodhuar 440 000 ton gizë, dhe 2,6 milion ton çelik. Sasia prej më se 6 ton të çelikut për kokë të banorit paraqet rekordin botërorë dhe paraqet një shtet karakteristik. Përveç përpunimit të mineralit të hekurit të eksploruar në vend, 90 % të këtij minerali importohet nga krahina Loren e Francës, nga Suedia dhe Brazizli. Me koksin e qymyrgurit e importua nga gjermania punojnë 30 uzina metalurgjike, 9 çelnikore dhe 6 derstile. Qendrat më të njohura janë Diferdanzh me 20 000 banorë, Esh 30.000 banorë dhe Belvare , që janë koncentruar në jug të shtetit. Në kuadër të prodhimtarisë së gjithëmbarshme metalurgjia me 75 % përcakton edhe njëanshmërinë themelore në ekonomi. Prodhimet e saj më se 95% eksportohen jashtë, duke i sjellë Luksemburgut të ardhura të mëdha. Fitimet që sjell metalurgjia janë bazë e mirë e përparimit të degëve të tjera të ekonomisë, si bujqësisë, industrisë përpunuese dhe transporti. Bujqësia, edhe pse është intensive, prodhimtaria është e vogël për shkak të tokës joproduktive. Në vlerën e prodhimtarisë bujqësore 80% merr pjesë blegtoria. Për ndryshim nga shtetet tjera të Beneluksit, në Luksemburg dominojnë pronat me madhësi mesatare(10-50ha0 me 60%. Luksemburgu eksporton prodhimet e metalurgjisë, të cilat në tregun botëror janë mjaft të kërkuara. Importon lëndët e para për metalurgji, mandej drithërat. Tregtinë e ka të orientuar me shtetet e Bashkësisë Evropiane.Fitimet e shumta dhe ekonomia e madhe e Luksemburgut munden te ndihmojne shtetet e tjera.
[[Kategoria:Belgjikë]]
| |||