Islami: Dallime mes rishikimesh
[Redaktim i kontrolluar] | [Redaktim i kontrolluar] |
Content deleted Content added
vNo edit summary |
vNo edit summary |
||
Rreshti 1:
[[Skeda:Kaaba_at_night.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Kaaba_at_night.jpg|parapamje|215x215px|[[Qabeja]], në [[Meka|Mekë]], rajoni i Hexhazit, sot [[Arabia Saudite]], është [[kibla|qendra e Islamit]]. [[Myslimani|Myslimanë]] nga e gjithë bota mblidhen këtu për tu [[namazi|falur]] në unitet.]]
'''Islami''' ([[Arabishtja|arab]]. الإسلام, ''al-ʾIslām'') është një [[feja|fe]] [[Monoteizmi|monoteiste]] abrahamike. Është e bazuar në [[Teuhidi|besimin në një]] [[Zoti|Zot]] (arab. [[Allahu]]), në zgjedhjen e [[Muhammedi|Muhamedit]] për [[Të dërguarit në Islam|profetin e fundit]], paracaktimin e fatit të njerëzve, shpërblimin për vepra të mira dhe dënimin për vepra të këqija, [[ Ndjekësit e Islamit quhen [[myslimani|myslimanë]], që sot janë rreth 1,62 miliardë ose 23% e njerëzve,<ref name="pewmuslim4">{{cite web |url = http://www.pewforum.org/2011/01/27/the-future-of-the-global-muslim-population|title = Executive Summary|work = The Future of the Global Muslim Population|publisher = Pew Research Center|accessdate = 22 December 2011}}</ref><ref>{{cite web|url = http://features.pewforum.org/muslim-population/?sort=Pop2030|title = Table: Muslim Population by Country | Pew Research Center's Religion & Public Life Project|publisher = Features.pewforum.org|date = 2011-01-27|accessdate = 2014-07-23}}</ref> duke e bërë kështu Islamin [[Lista e religjioneve sipas numrit të besimtarëve|fenë e dytë më të madhe]] për nga numri i ndjekësve, dhe sipas disa burimeve feja me rritjen më të shpejtë në botë.<ref>[http://www.pbs.org/empires/islam/faithtoday.html PBS - Islam: Empire of Faith - Faith - Islam Today].</ref><ref>{{cite web|url = http://www.usnews.com/news/religion/articles/2008/04/07/no-god-but-god|title = No God But God|author = Lippman, Thomas W.|authorlink = Thomas Lippman|publisher = [[U.S. News & World Report]]|date = 2008-04-07|accessdate = 2013-09-24}}</ref><ref>{{cite news|last1 = Burke|first1 = Daniel|title = The world's fastest-growing religion is ...|url = http://edition.cnn.com/2015/04/02/living/pew-study-religion/|accessdate = 18 April 2015|agency = CNN|date = April 4, 2015}}</ref>
Line 12 ⟶ 13:
Ndërkohë pati konflikte me tre fiset [[Çifutët|çifute]] më me rëndësi në Jethrib: [[banu kainuka-t|benu kanjuka-t]] dhe [[banu nadir-ët|benu nadir-ët]] u përzunë nga ky oaz, ndërsa meshkujt e [[banu kuraiza-t|banu kuraiza-ve]] u ekzekutuan, pasuria e tyre u nda mes myslimanëve ndërsa gratë dhe fëmijët u shitën si skllevër.
Lufta e Muhametit dhe trupave të tij kundra kuraish-ëve dhe aleatëve të tyre çoi më 628 pas Kr. në një marrëveshje paqeje. Pas shkeljes së kësaj marëveshjeje nga ana e mekkanasve pasoi pushtimi i Mekkës më 630 pas Kr.<ref>''The Encyclopaedia of Islam''. New Edition. Brill, Leiden. Vol. 6, f. 147 ("Makka") : "A breach of the terms of this treaty by Meccan allies led to a great Muslim expedition against Mecca with some 10,000 men. The town was surrendered almost without a blow, and all the Meccans, except a handful who were guilty of specific offences against Muhammad or some Muslim, were assured their lives and property would be safe if they behaved honourably." (''Shkelja e kushteve të kësaj marrëveshjeje nga ana e aleatëve mekkanas, çoi në një ekspeditë me rreth dhjetëmijë vetë kundra Mekkës. Qyteti u dorëzua gati pa asnjë përpjekje dhe të gjithë mekkanasve, me përjashtim të një grusht prej tyre që ishin fajtorë për shkelje ndaj Muhametit si dhe ndonjë myslimani, iu premtua se do t'u sigurohej jeta dhe prona, në qoftë se do të silleshin hijshëm.'')</ref> Kur më 632 pas Kr. profeti vdiq, territori i zotërimit
Shih edhe: ''[[Historia e fesë islame]]''
== Bazat e fesë islame ==
[[Skeda:Arabic Calligraphy at Wazir Khan Mosque2.jpg|parapamje
[[Skeda:Shahadah.png|parapamje
[[Skeda:Shahada.svg|parapamje
[[Skeda:Mosque.jpg|parapamje
[[Skeda:Islamic Society of Akron & Kent - women jummah prayer.jpg|parapamje
[[Skeda:Prayer in Cairo 1865.jpg|parapamje
[[Skeda:Kabaa.jpg|parapamje
=== Pesë shtyllat ===
Line 35 ⟶ 36:
==== Shpallja e besimit ====
E para e këtyre detyrave është [[Shehadeti|shpallja e besimit islam]], ose ''
أشهد أن لا إله إلا الله وأشهد أنّ محمدا رسول الله = ashhadu an lā ilāha illā 'llāh va-ashhadu anna Muhammadan rasūlullāh ašhadu an lā ilāha illā 'llāh, va-ašhadu anna muḥammadan rasūlu 'llāh (''"Dëshmoj, se s'ka Zot tjetër që meriton të adhurohet me të drejtë përveç ALLAHUT dhe se Muhamedi është rob dhe
Me këtë shprehje të përbërë nga dy pjesë, myslimanët deklarojnë njohjen e këtij monoteizmi strikt, dërgimin profetik të Muhamedit dhe zbulesën e tij Kuranin dhe kështu vetë fenë islame.<ref>(Halm, Heinz, Der Islam. Geschichte und Gegenwart (''Islami. Historia dhe e sotmja''). C.H. Beck, München 2008, f. 60, ISBN 978-3-406-56285-3)</ref> Kush e thotë shpalljen e besimit me vetëdije të plotë përpara dy dëshmitarëve vlen si mysliman.
Këtë shprehje thërret [[
[[Shia|Shiitët]] shtojnë zakonisht edhe këtë fjali:<ref>Islamisches Zentrum Hamburg. Das rituelle Gebet im Islam. (''Falja rituale në fenë islame)". f. 2. Online=http://www.izhamburg.com/pagefiles/gebet.pdf</ref>
Line 50 ⟶ 51:
==== Të falurit ====
Të falurit, ([[Namazi|
Më parë bëhet larja rituale me ujë të pastër, [[abdesi]] (arabisht: ''vudu''; [[Gjuha persiane|persisht]]: ''âbdast''). Për rastet kur ky nuk është në dispozicion në sasi të mjaftueshme ose nevojitet për pirje përdoret në mënyrë simbolike rërë ose dheu (''tejemuni''). shkurtimi, bashkimi, kryerja më përpara ose shlyerja më vonë e të të falurit lejohet në kushte të caktuara, psh. gjatë udhëtimit ose në rast sëmundjeje. Të premten bëhet falja e mesditës ([[Të falurit e të premtes|Të falurit e të xhumase]]) në bashkësi, kryesisht në xhaminë qëndrore të qytetit ose lagjes. Kjo shoqërohet nga predikimi (''[[Hutbeja|hutba]]''), i cili bazohet mbi kuranin dhe thëniet e profetit dhe ku trajtohen shpesh edhe çështje aktuale të ditës.
==== Taksa e lëmoshës ====
Taksa e [[Lëmosha|lëmoshës]] (arabisht: زكاة ''[[Zeqati|zakāt]]'') (''
Services, 1996. f. 699</ref> për të ndihmuar financiarisht të varvërit, skllevërit, debitorët dhe udhëtarët si edhe për ''[[Xhihadi|përpjekjen ose luftën në rrugën e zotit]]''<ref>Thomas Patrick Hughes: ''A Dictionary of Islam''. Asian Educational
Services, 1996. f. 700</ref><ref>[[Zeqati|Zekati]] paraqet një nga tre format e taksave të detyrueshme sipas së drejtës klasike islamike. Dy taksa të tjera që duheshin paguar nga jo-myslimanët nën sundimin islamik janë taksa e tokës ''[[
Niveli i saj lëviz sipas formës së të ardhurave (tregëti, blegtori, bujqësi) ndërmjet 2,5 dhe 10 përqind ashtu si edhe baza e taksimit (të ardhurat ose pasuria e përgjithëshme).<ref>Marwa El-Daly: ''Philanthropie für soziale Gerechtigkeit in muslimischen Gesellschaften - Der Fall Ägypten'' (Filantropi për drejtësi sociale në shoqëritë myslimane. Rasti i Egjiptit). Në: Peter Heine, Aslam
Syed (botues): ''Muslimische Philanthropie und Bürgerschaftliches Engagement'' (Filantropia myslimane dhe angazhimi civil). Maecenata Verlag, 2005. f. 128 f.</ref>
Line 64 ⟶ 65:
==== Agjërimi ====
Agjërimi (''[[Agjërimi|zaum-i]]'') mbahet çdo vit në muajin islamik të [[
Myslimanët preferojnë ta prishin agjërimin me një hurmë arabie dhe një gotë qumësht siç mendohet ta ketë bërë edhe profeti (a.s). Muaji agjërues i ramazanit përfundohet me festën e prishjes së agjërimit, bajramin (arabisht: عيد الفطر''Īd al-fitr''; turqisht ''bayram'').
Line 94 ⟶ 95:
''shih artikullin kryesor: [[Sheriati]]''
Fatva ka nga të gjitha sferat e jetës, ligjet martesore, tregtare, të kontratave dhe ato penale ashtu si edhe rregullimi i marrëdhënieve me botën jo-myslimane. Por sharia nuk duhet kuptuar si e drejtë e kodifikuar megjithëse ka pasur edhe përpjekje për kodifikim. Gjithmonë kur flitet për „futjen e sharias“ si sistem ligjor, bëhet fjalë vetëm për pjesë të sharias. (shih [[#zbatimi i sharias|më poshtë]])
Jurisprudenca klasike
Rregulla të caktuara në lidhje me praktikimin e fesë, si falja apo pelegrinazhi, kanë qenë të vlefshme vetëm për myslimanë, ndërsa për të drejtën martesore dhe civile janë parashikuar përjashtime. Prandaj edhe jurisprudenca
Sharia klasike ndahet në një [[Medh-hebi|shkollë juridike]] shiite dhe katër sunnite. E përbashkët për to është se kanë lindur në ambjente shoqërish me shumicë myslimane. Kushtet e myslimanëve në diasporë mungojnë në shkollat juridike klasike dhe sot sa vjen e merren më tepër parasysh me anë të fatva-ve të reja. Meqënëse mes teologëve islamikë nuk ka konsens të përgjithshëm, nuk mund të bëhet fjalë për „sharian“, pasi sharia unike (''e njësuar'') nuk ekziston.
Në [[Sufizmi|sufizëm]]
=== [[Eskatologjia]] ===
Line 109 ⟶ 110:
== Historia fesë islame ==
''shih [[Historia e fesë islame]], [[Ekspansioni
== Rrymat e ndryshme ==
Line 144 ⟶ 145:
Sot feja islame është e përhapur në shumë vende të [[Lindja e afërme|lindjes së afërme]], [[Afrika veriore|Afrikës veriore]], [[Azia qëndrore|Azisë qëndore]] dhe [[Azia juglindore|juglindore]]. Zona kryesore e përhapjes është brezi i thatë, i cili shtrihet nga [[Saharaja]] në perëndim, nëpër Lindjen e afërme dhe Kaukazin, deri në Azinë qëndrore në lindje. Vendi mysliman me popullsinë më të madhe në numër është [[Indonezia]]. Vende në [[Europa|Europë]] me karakter mysliman janë [[Bosnja dhe Hercegovina]], [[Turqia]], [[Shqipëria]] dhe [[Kosova]]. Shumë vende të tjera kanë pakica myslimane.
=== Konferenca
Vendet islamike janë të organizuara në [[Organizata e
=== Praktikimi i sharias ===
''shih artikullin kryesor: [[Sheriati|Sharia]]''
Sipas [[Deklarata e Kairos për të drejtat e njeriut në islam|Deklaratës së Kairos për të drejtat e njeriut në islam]] të vitit 1990, sharia duhet bërë përsëri baza e legjislativës në të gjithë vendet
Në [[Arabia Saudite|Arabinë Saudite]], në [[Sudani|Sudan]], në [[Irani|Iran]], [[Somalia|Somali]] dhe në pjesë të [[Pakistani]]t (rajone fisesh nën admistratën qendrore federale), sharia vlen pothuaj pa kufizim. Në [[Egjipti|Egjipt]], [[Jordania|Jordani]], [[Indonezia|Indonezi]], [[Maroku|Marok]] dhe shumë vende të tjera sharia praktikohet pjesërisht, psh. ndalimi i martesës së një myslimaneje me një jo-mysliman ose lejimi i [[Poliginia|poliginisë]] sipas rregullave
Në disa vende
Një sferë e sharias që vazhdon të ekzistojë ende në Sudan dhe në [[Mauritania|Mauritani]] është [[skllavëria]] (''shih'' [[Feja islame dhe skllavëria]]).
=== „St. Petersburg Declaration“ ===
Si fillimi i një „epoke të re të iluminizmit për fenë islame“ e konsideroi veten më 4 dhe 5 mars 2007 në Saint Petersburg (Florida, SHBA) një konferencë myslimanësh shekullarë nga vende të ndryshme
== Vendet e shenjta të fesë islame ==
Line 186 ⟶ 187:
Kurani kritikon në shumë vende të tjera në mënyrë vehemente adhurimin e qenieve të tjera në vend të zotit.<ref>Shih: Ignaz Goldziher: ''Muhammedanische Studien (Studime Muhametane''). Georg Olms Verlag, 2004. Vol. 2, f. 287; dhe aty, vargjet e përmendura të kuranit, ndër të tjera 16:20-22</ref>
Në botën e përtejme, sipas besimit
=== Fetë abrahamite ===
Line 196 ⟶ 197:
=== Interaksioni historiko-politik me komunitetet e tjera fetare ===
[[Sijar
=== Situata aktuale e bahai-tëve ===
''shih artikullin kryesor [[Bahai-tët]]''
Feja relativisht e re e [[
Veçanërisht shumë ndiqen ata në Iranin shiit. Krye-[[Ajatollah|ajatollah-u]] [[Naser Makarem Shirazi]] i ka stigmatizuar (''damkosur'') bahai-tët si „të pafe luftarakë“ (''kofare harbi'') që lejohet të vriten. Deputeti i parlamentit iranian [[Mehdi Kuchaksadeh]] është i mendimit se bahai-tët „duken në fakt si njerëz por nuk janë njerëz“.<ref>Welt Online Debatte, Wahied Wahdat-Hagh: ''[http://debatte.welt.de/kolumnen/73/periskop/56462/iran+besorgniserregendes+urteil Iran. Besorgniserregendes Urteil]'' 18 janar 2008</ref> Përkatësisht përndiqen bahaitët në Iran. Gjithashtu edhe në perëndim shiitët përpiqen t'i margjinalizojnë (''përjashtojnë'') bahai-tët.<ref>Spiegel Online, Alexander Schwabe: ''[http://www.spiegel.de/politik/deutschland/0,1518,483542,00.html Hamburger Schiiten grenzen Bahai aus (shiitët në Hamburg margjinalizojnë bahaitët)]'' 18 maj 2007</ref>
Line 211 ⟶ 212:
* [[Islamizmi]]
* [[Kritika ndaj fesë islame]]
* [[Epoka e Artë
== Weblinks ==
|