Mbreti Zogu I: Dallime mes rishikimesh

[Redaktim i kontrolluar][Redaktim i kontrolluar]
Content deleted Content added
Udha (diskuto | kontribute)
→‎Politike: e rendesishme
Rreshti 1:
{{Kutia Politikan|Emri=Ahmet Zogu|Figura=King Zog.jpg|Madhësia e Figurës=230px|Detyra=Mbreti i Shqiptarëve|Fillimi i afatit=1 shtator 1928|Mbarimi i afatit=8 prill 1939|Paraardhësi=Vendosja e monarkisë|Pasardhësi=[[Viktor Emanueli III]]|Datëlindja=8 tetor 1895|Vendlindja=[[Burgajet]], [[Perandoria Osmane]]|Datëvdekja=9 prill 1961|Vendvdekja=Suresnes, [[Paris]], [[Francë]]|Vendprehja=Mauzoleumi i Familjes Mbretërore Shqiptare|Kombësia=Shqiptar|Profesioni=Ushtarak, politikan|Detyra2=Presidenti i Shqipërisë|Paraardhësi2=Vendosja e republikës|Pasardhësi2=|Fillimi i afatit2=shkurt 1925|Mbarimi i afatit2=30 gusht 1928|Detyra3=Kryeministër i Shqipërisë|Fillimi i afatit3=2 dhjetor 1922|Mbarimi i afatit3=25 shkurt 1924|Paraardhësi3=[[Xhaferr bej Ypi]]|Pasardhësi3=[[Shefqet bej Vërlaci]]|Fëmijë=[[Leka Zogu I]]|Bashkëshortja=[[Mbretëresha Geraldinë]]}}
 
''''AhmetNalt Zogu'''Madhnija njohure edheTij si '''Zogu I, MbretMbreti i ShqiptarëveShqiptarëvet'''<ref>Pearson O.. ''Albania in the Twentieth Century: a history''. I.B. Tauris. 2006. fq. 568. ISBN 1-84511-013-7.</ref><ref name="ra">[http://www.4dw.net/royalark/Albania/zogu2.htm Royal Ark]</ref>([[Burgajeti|Burgajet]], [[8 tetor]] [[1895]] - [[Parisi|Paris]], [[9 prill]] [[1961]]) lindur '''Ahmet [[Beu|bej]] Zogolli''', ishtepas 1922 thjesht '''Zogu''', ka qenë në rende të ndryshme kryetari i shtetit shqiptar. Së pari shërbeu si [[Kryeministri i Shqipërisë|kryeministër]] (1922 - 1924), [[Presidenti i Shqipërisë|President]] (1924 - 1928) dhe [[Mbreti i Shqiptarëve|Mbret]] (1928 - 1939).
 
Pas shpalljes mbret asgjësoi pluralizmin politik.
 
== Biografia ==
===Prejardhja dhe hapat e parë politik ===
 
Zogu uU lind Ahmet Muhtar<ref>Burime tjera e kanë '''Ahmad Mukhtar'''. Në shqip '''Myftar''', kryeplak.</ref> bej Zogolli në [[Kalaja e Burgajetit|kalanë e Burgajetit]], në [[Perandoria Osmane|Perandorinë Osmane]], djali i dytë i [[Xhemal Zogolli|Xhemal pashë Zogollit]], dhe djali i parë me gruan e tij të dytë, [[Sadije Toptani|Sadije hanëm Toptani]] në 1895. Nga lisi i gjakut rrjedhte nga [[Familja Zogolli|oxhaku i bejlerëve]] të Matit, të njohur prej katër shekujsh si bajraktarë të fiseve të atjeshme dhe, prej tre shekujsh, edhe si kajmekamë të trashëguar si mëkëmbës vendorë të sanxhakbeut të [[Ohri|Ohrit]] dhe pas 1840 të valiut të [[Shkodra|Shkodrës]].<ref name=":03">{{Cite book|title=[[EqremNdihmesë bejpër Vlora|Vlorahistorinë E]].e &sundimit [[Marieturk Amelie vonShqipëri Godin|Godin: M]].,skicë ''historike|Ndihmesë për historinë e sundimit turk në Shqipëri,'' përkthyerv. II]]|last=Vlora|first=Eqrem bej|authorlink=Eqrem bej Vlora|last2=Von Godin|first2=Amelie|publisher=55|year=2010|origyear=1955-56|isbn=978-99943-56-89-8|location=Tiranë|pages=208}}</ref> Nga ana e nënës vinte nga Toptanët e Pishës, degë e [[Afrim KoçiToptanajt|Toptanve]], Tiranë:bejlerët 55,e 2010,plotfuqishëm fq. 208[[Kruja|Krujës]] dhe [[Tirana|Tiranës]].<ref>{{Cite ISBNbook|title=Nga 978notimet e Zogut I, mbretit të Shqiptarëve|last=Selmani|first=Hysen|publisher=Kristalina-99943-56-83KH|year=2008|isbn=9995665085|location=|pages=19-620}}</ref>
 
Nga ana e nënës vinte nga Toptanët e Pishës, degë e [[Toptanajt|Toptanve]], bejlerët e plotfuqishëm të [[Kruja|Krujës]] dhe [[Tirana|Tiranës]]<ref>Selmani H., ''Nga notimet e Zogut I, mbretit të Shqiptarëve,'' Tiranë: Kristalina-KH, 2008, fq. 19-20.</ref>.
 
Mësimet e para i mori në vendlindje nga mësues privat si [[Sali Toro|Sali Toron]], Hysen ef. Cekën dhe [[Dervish Hima|Dervish Himën]] për [[Gjuha shqipe|gjuhën shqipe]], Hafiz Muharremin për [[Gjuha turke|gjuhën turke]], deri në moshën 13 vjeçare.
Line 17 ⟶ 13:
Shtatorin e 1914 ndihmoi kushëririn e tij, [[Esad pashë Toptani|Esad pashë Toptanin]] me 1 mijë e 500 matjanë kryesuar nga i vëllai Xhelal beu, për të shtypur [[Kryengritjen e Shqipërisë së Mesme]].<ref>{{Harvnb|Ikonomi|2016|page=367}}.</ref> Më 1916 ndërmori nismën që të organizonte një kongres kombëtar në Elbasan.<ref name="Dervishi" />
 
Më 1917 vajti në Vjenë si delegat i Matit me rastin e kurorëzimit të perandorit Karli I.{{sfn|Frashëri|2014|p=34-35}} Atje u paraqit edhe si udhëheqës politik që kryesonte një forcë të armatosur prej disa mijëra vetësh. Mashtroi administratën ushtarake të Vjenës duke paraqitur lista sikur paguante rroga për 10.000 ushtarë kur nuk kishte as 5000. Vjena i lidhi rrogën e një koloneli rezervë derisa zbuloi mashtrimin me numrin e ushtarëve me ç'rast Zogu u internua.{{sfn|Frashëri|2014|p=35, 146}} Qëndroi deri në dhjetor 1919 në [[Viena|Vienë]], ku fitoi përvojë të veçantë në oborrin perandorak austro-hungarez.<ref name=":1Dervishi" />.
 
Në [[Kongresi i Lushnjes|Kongresin e Lushnjës]] u ftua të merrte pjesë thjesht si delegat i Matit, përkundër pasaktësive të përhapura nga lajkatarët e tij sikur Kongresi qe fund e krye vepër e tij.{{sfn|Frashëri|2014|p=35-36}} Ndryshe nga delegatët e tjerë të cilët shkuan atje me revolver në brez ose me 2-3 trima të armatosur, Ahmet Zogu iku mori me vete në Lushnjë 100 matjanë kurse 200 të tjerë i la në Tiranë, aksion që rezultoi fatlum për Kongresin, meqë autoritetautoritetet italiane do të bënin çmos që ta pengonin mbarëvajtjen e tij.{{sfn|Frashëri|2014|p=36-37}} Kongresin e garantoi me matjanët e tij besnikë. <ref name=":1Dervishi" />{{sfn|Frashëri|2014|p=37}}
 
Kongresi e caktoi Ministër të Brendshëm, meqenëseduke kishtee mundësipatur të mundur ta krijonte brenda disa ditëve xhandarmërinë duke rekrutuar "vullnetarët" e tij.{{sfn|Frashëri|2014|p=38}} Xhandarmëria me të cilën kishte lidhje personale u bë pikënisje e forcimit të pushtetit të Zogut. Ai shtoi radhët e saj me anë të miqve të vet. Pati suksese në vendosjen e rendit publik dhe në organizimin brenda disa javëve të administratës shtetërore në gjithë vendin.{{sfn|Frashëri|2014|p=39}} Më 20 shkurt 1920 bëri t'i dorëzohen arkivat nga Qeveria e Durrësit dhe marsin vijues, hyri në Shkodër me [[Hoxha Kadri|Hoxha Kadrinë]], duke e marrë në dorëzim të qeverisë së dalë nga Kongresi i Lushnjes.<ref>{{Cite book|title=Mbreti i Shqiptarëve|last=Tocci|first=Terenzio|authorlink=Terenc Toçi|publisher=Reklama|year=2018|origyear=1938|isbn=9789928256331|location=Tiranë|pages=79-80}}</ref>
 
Më [[5 prill]] [[1921]] u zgjodh deputet i Partisë Popullore në Këshillin Kombëtar. Më [[4 nëntor]] [[1921]], emërohet nga qeveria, komandant të operacioneve ushtarake për krahun lindor kundër serbëve dhe për [[Republika e Mirditës|çështjen e Mirditës]]. Më [[14 dhjetor]] [[1921]] pas shtypjes së grushtit të shtetit vjen në Tiranë dhe siguron qetësinë e vendit. Më [[24 dhjetor]] [[1921]] emërohet sërish ministër i Punëve të Brendshme.
Më [[5 prill]] [[1921]] zgjidhet deputet i Partisë Popullore në Këshillin Kombëtar.
Më [[4 nëntor]] [[1921]], emërohet nga qeveria, komandant të operacioneve ushtarake për krahun lindor kundër serbëve dhe për [[Republika e Mirditës|çështjen e Mirditës]]. Më [[14 dhjetor]] [[1921]] pas shtypjes së grushtit të shtetit vjen në Tiranë dhe siguron qetësinë e vendit. Më [[24 dhjetor]] [[1921]] emërohet sërish ministër i Punëve të Brendshme.
 
=== Kryeministër ===
Më [[2 dhjetor]] [[1922]] emërohetpasi kryeministri [[Xhaferr bej Ypi|Ypi]] dha dorëheqjen me t'u emëruar anëtar i [[Këshilli i Naltë i Regjencës|Këshillit të Naltë]],<ref>{{Harvnb|Tocci|2018|page=95}}.</ref> u emërua kryeministër në vend të tij, duke mbajtur në të njëjtën kohë postin e ministrit të brendshëm.{{sfn|Frashëri|2014|p=40}} Atë muaj, duke qenë në krye të një qeverie oksidentale, e heqhoqi prapashtesën turkeosmane "-olli" nga mbiemri, duke ndryshuar atë nga Zogolli në '''''Zogu'''''.{{sfn|Akademia|2007|p=186}}
 
Zogu përkrahu orvatjet e Beogradit për të eliminuar Zonën Neutrale të Junikut në Kosovë në fillim të vitit 1923, vend ku ishin strehuar udhëheqësit e rezistencës çlirimtare të shqiptarëve të Kosovës. Më 9 janar 1923, Ministria e Punëve të Brendshme e Shqipërisë lëshoi urdhrin që Bajram Curri, Hasan Prishtina, Hoxhë Kadri Prishtina, Sadik Rama dhe udhëheqësit e çetave kaçake të vriteshin. Më 30 janar, me udhër të Zogut u hodhën nga Shqipëria në Zonën Neutrale të Junikut forcat ushtarake shqiptare. Për të shmangur vëllavrasjen, Hasan Prishtina, i këshilloi drejtuesit e çetave kryengritëse shqiptare të tërhiqeshin. Që nga kjo kohë lëvizja kaçake në Kosovë shkoi duke rënë, për shkak se nuk kishte as mbështetje morale nga Tirana, as vend ku të strehoheshin kaçakët.{{sfn|Akademia|2007|p=465-467}}
Line 37 ⟶ 32:
Më tej dha dorëheqjen dhe pas vrasjes së Rrustemit, gjendja u acarua. Në maj–qershor [[1924]] opozita organizoi [[Lëvizja e qershorit|Lëvizjen e qershorit]]. Qeveria “Vrioni” që u rrëzua më [[10 qershor]] [[1924]] e kishte emëruar ditët e fundit të saj, komandant për shtypjen e grushtit të shtetit në veri.
 
Në qershor [[1924]] për të mos i dhënë rrugë gjakderdhjes, Zogu largohet në [[Jugosllavi]] me qindra përkrahës të tij. Gjykata politike e kundërshtarëve të tij politikë e dënondënoi me vdekje në mungesë më 10 nëntor të po atij viti.<ref>{{Cite journal|last=Krasniqi|first=Afrim|date=26 A.,qershor ''Dekretet2014|title=Dokumentet ekskluzive: dekretet e Nolit për gjyqet politike, shtetrrethimin dhe propagandën'', |url=http://shqiptarja.com/lajm/dekretet-e-nolit-per-gjyqet-politike-br-shtetrrethimin-dhe-propaganden?r=app|journal=[[Shqiptarja.com]]|volume=149|pages=18-19|via=}}</ref> Në dhjetor me vendim të qeverisë [[Iljaz bej Vrioni|Vrioni]] dhe me përkrahjen e fuqive të mëdha, 27Zogu rikthen legjitimitetin e rrëzuar në qershor 20141924 me përkrahjen e trupave jugosllave, atyre bjellogardiste të gjeneralit [[Pyotr Wrangel|Vrangel]] të drejtuar nga [[Sergei Ulagay|Sergei Ulagaj]]<ref>''Врангелове команде у Врању и Скопљу'' (''shqip. Komanda e Vrangelit në Vranjë dhe Shkup)''. ''// Politika'', 4 Dhjetor 2017, fq. 19.</ref> dhe me vullnetarë shqiptarë të rekrutuar në viset shqiptare të zonave të ndikimit të Begollajve të [[Pejë|Pejës]], kunatit [[Ceno bej Kryeziu]] dhe pjesa më e madhe e parisë dibrane.<ref>{{Cite journal|last=Daci|first=Fatos|date=5 shtator 2015|title=Si e solli Jugosllavia Ahmet Zogun në fron|url=http://www.kohajone.com/2015/09/05/si-e-solli-jugosllavia-ahmet-zogun-ne-fron/|journal=Koha Jonë|volume=|pages=|via=}}</ref>
 
Më [[6 janar]] [[1925]] Këshilli i Naltë e dekretondekretoi kryeministër dhe ministër të Brendshëm.[[Skeda:Presidenti1zogu.jpg|thumb|352x352px|Presidenti i parë i Republikës Shqiptare, Ahmet Zogu]]
Në gusht nënshkruan marrëveshje me Nikolla Pashiqin, ku qeveria jugosllave i premtonte Zogut ndihmë për tu kthyer në pushtet.{{sfn|Frashëri|2014|p=63}} Në dhjetor me vendim të qeverisë [[Iljaz bej Vrioni|Vrioni]] dhe me përkrahjen e fuqive të mëdha, Zogu rikthen legjitimitetin e rrëzuar në qershor 1924 me përkrahjen e trupave jugosllave, atyre bjellogardiste të gjeneralit [[Pyotr Wrangel|Vrangel]] të drejtuar nga [[Sergei Ulagay|Sergei Ulagaj]]<ref>''Врангелове команде у Врању и Скопљу'' (''shqip. Komanda e Vrangelit në Vranjë dhe Shkup)''. ''// Politika'', 4 Dhjetor 2017, fq. 19.</ref> dhe me vullnetarë shqiptarë të rekrutuar në viset shqiptare të zonave të ndikimit të Begollajve të [[Pejë|Pejës]], kunatit [[Ceno bej Kryeziu]] dhe pjesa më e madhe e parisë dibrane<ref>{{Cite journal|last=Daci|first=Fatos|date=5 shtator 2015|title=Si e solli Jugosllavia Ahmet Zogun në fron|url=http://www.kohajone.com/2015/09/05/si-e-solli-jugosllavia-ahmet-zogun-ne-fron/|journal=Koha Jonë|volume=|pages=|via=}}</ref> Pjesa më e madhe e 4000 trupave që iu vunë në dispozicion ishin serbë, malazezë dhe bjellorusë. Armatimet dhe shpenzimet ushtarake u mbuluan nga [[Beogradi]].{{sfn|Frashëri|2014|p=68-69}}
 
=== President i Shqipërisë ===
Më [[6 janar]] [[1925]] Këshilli i Naltë e dekreton kryeministër dhe ministër të Brendshëm.[[Skeda:Presidenti1zogu.jpg|thumb|352x352px|Presidenti i parë i Republikës Shqiptare, Ahmet Zogu]]
Më [[21 janar]] [[1925]] e shpalli Shqipërinë republikë. Dhjetë ditë më vonë, Asambleja e shpalli kryetar të republikës, duke qenë në të njëjtën kohë edhe kreu i qeverisë.{{sfn|Frashëri|2014|p=69}} Përgjithësisht nuk merrte pjesë në mbledhjet e Këshillit të Ministrave pasi tagret e kryeministrit i kryente ministri i Drejtësisë, duke e zgjidhur kështu qeverisjen me ministrat që mbajtën këtë dikaster: [[Petro Poga|Poga]], [[Milto Tutulani|Tutulani]], [[Hiqmet Delvina|Delvina]], [[Iljaz bej Vrioni|Vrioni]] e [[Josif Kedhi|Kedhi]].<ref>{{Harvnb|Dervishi|2012|page=19}}.</ref>
 
Më [[1926]] Zogu i kërkonte ministrit të Drejtësisë Kedhi reformë të thellë në legjislacionin e vendit. Për këtë qëllim u formua me vendim të Këshillit të Ministrave më [[5 gusht]] [[1926]], komisioni ligjpërgatitës, detyrat e të cilit u caktuan me ligjin e [[30 nëntor]]it [[1926]].
=== President i Shqipërisë ===
Më [[21 janar]] [[1925]] e shpalli Shqipërinë republikë. Dhjetë ditë më vonë, Asambleja e shpalli kryetar të republikës, duke qenë në të njëjtën kohë edhe kreu i qeverisë. Republika e shpallur nuk ishte as demokratike, as parlamentare, por despotike sepse gjithë fijet e pushtetit i kishte në duar Zogu.{{sfn|Frashëri|2014|p=69}}
 
=== ''Mbret i Shqipërisë Shqiptarvet''===
Përgjithësisht nuk merrte pjesë në mbledhjet e Këshillit të Ministrave pasi tagret e kryeministrit i kryente ministri i Drejtësisë, duke e zgjidhur kështu qeverisjen me ministrat që mbajtën këtë dikaster: [[Petro Poga|Poga]], [[Milto Tutulani|Tutulani]], [[Hiqmet Delvina|Delvina]], [[Iljaz bej Vrioni|Vrioni]] e [[Josif Kedhi|Kedhi]].<ref>{{Harvnb|Dervishi|2012|page=19}}.</ref>
 
Më [[1926]] Zogu i kërkonte ministrit të Drejtësisë reformë të thellë në legjislacionin e vendit. Për këtë qëllim u formua me vendim të Këshillit të Ministrave më [[5 gusht]] [[1926]], komisioni ligjpërgatitës, detyrat e të cilit u caktuan me ligjin e [[30 nëntor]]it [[1926]].
 
=== Mbret i Shqipërisë ===
<blockquote>''Shiko edhe: [[Ushtria Mbretërore Shqiptare]]''; ''[[Përshëndetja zogiste]]; [[Hymni i Mbretnisë]]; [[Monarkia Shqiptare 1928-1939|Monarkia Shqiptare]]''</blockquote>Për të siguruar vazhdimësinë e sundimit të tij vendosi ta shpallte veten mbret dhe për këtë siguroi përkrahjen e Italisë dhe Britanisë së Madhe.{{sfn|Frashëri|2014|p=112}} Për të hequr pengesat e brendshme, gjatë viteve 1925-1927 eliminoi kundërshtarët e brendshëm nga kampi i artistokracisë çifligare. Në prag të shpalljes së mbretërisë u sajuan disa rrethana të cilat gjoja e rrezikonin regjimin. Zyrtarët e tij "zbuluan" në disa qytete të Shqipërisë persona të cilët gjoja kishin përgatitur atentate ndaj Zogut, të cilat më pas u ekzekutuan.{{sfn|Akademia|2007|p=286-287}} Më 1 shtator 1928, Asambleja Kushtetuese e mbushur me partizanë zogistë e shpalli Shqipërinë mbretëri dhe Ahmet Zogun mbret.{{sfn|Frashëri|2014|p=112}} Mbretëria shqiptarë falë ndihmës së dhënë nga Anglia dhe Italia u njoh nga qeveritë e huaja, madje edhe ajo e Jugosllavisë, por qeveria e Turqisë nuk pranoi ta njihte dhe marrëdhëniet mes dy vendeve u ftohën.{{sfn|Akademia|2007|p=289}}
 
Line 57 ⟶ 48:
 
Pas shpalljes së mbretërisë, më 5 shtator u krijua qeveria e parë e Mbretërisë Shqiptare.{{sfn|Akademia|2007|p=289}}
==== Jeta si mbret ====
 
Megjithëse u lind si aristokrat dhe bej i trashëgueshëm, mbreti Zog u injorua disi nga monarkët e tjerë në Evropë sepse ishte një monark i vetëshpallur që nuk kishte lidhje me asnjë familje tjetër mbretërore evropiane. Sidoqoftë, ai kishte lidhje të forta me familjet mbretërore myslimane të botës arabe, sidomos në Egjipt, dinastia mbretërore e të cilit kishte origjinë shqiptare. Si mbret, Zogu u nderua nga qeveritë e Italisë, Luksemburgut, Egjiptit, Jugosllavisë, Francës, Rumanisë, Greqisë, Belgjikës, Bullgarisë, Hungarisë, Polonisë, Çekosllovakisë dhe Austrisë.<ref name="ra" />.
Gjatë viteve të monarkisë administrata shtetërore u forcua më tepër megjithëse jo me rrugë demokratike, por me mjete autoritare. Pluralizmi politik u asgjësua. Pati përndjekje politike, burgosje dhe internime. Vendi u shoqërua me trazira të brendshme. Në vitin 1932 ndodhi lëvizja e Vlorës, më 1935 Kryengritja e Fierit, më 1937 rebelimi i Delvinës.{{sfn|Frashëri|2014|p=115}}
 
Shtypja e kryengritjes së Fierit më 1935 u shoqërua me arrestimin e më shumë se 1000 vetave dhe krijimin e gjyqeve politike. Në gjyqin politik të Fierit, kaluan 533 veta prej të cilëve 51 u dënuan me vdekje, kurse pjesa tjetër me dënime të ndryshme. Të arrestuarit qëndruan të vendosur përballë torturave. Masat e ashpra dhe dënimet me vdekje ndaj pjesëmarrësve në lëvizje shkaktuan protesta në Shqipëri dhe në mërgatë.{{sfn|Akademia|2007|p=325}}
 
 
=== Jeta si mbret ===
Megjithëse u lind si aristokrat dhe bej i trashëgueshëm, mbreti Zog u injorua disi nga monarkët e tjerë në Evropë sepse ishte një monark i vetëshpallur që nuk kishte lidhje me asnjë familje tjetër mbretërore evropiane. Sidoqoftë, ai kishte lidhje të forta me familjet mbretërore myslimane të botës arabe, sidomos në Egjipt, dinastia mbretërore e të cilit kishte origjinë shqiptare. Si mbret, Zogu u nderua nga qeveritë e Italisë, Luksemburgut, Egjiptit, Jugosllavisë, Francës, Rumanisë, Greqisë, Belgjikës, Bullgarisë, Hungarisë, Polonisë, Çekosllovakisë dhe Austrisë<ref name="ra" />.
 
Zogu ishte i fejuar me të bijën e [[Shefqet bej Vërlaci]]t para se të bëhej mbret. Sidoqoftë, pasi u bë mbret ai ndërpreu lidhjen që kishte
 
Më [[27 prill]] [[1938]] martohet me [[Mbretëresha Geraldinë|konteshën hungareze Geraldina Appony]].{{sfn|Akademia|2007|p=353}} Zogu bëri vetëmme martesë civile dhe kundërshtoi prerazi martesën kishtare.{{sfn|Akademia|2007|p=353-354}} Fëmija i tyre i vetëm Princi i Kurorës Leka, lindi në Shqipëri më 5 prill 1939. Lindja u lajmërua me të shtëna topash.{{sfn|Akademia|2007|p=363}}[[Skeda:Burregrue.jpg|thumb|left|Ceremonia martesore|320x320px]]
 
Më 7 prill, një orë e gjysmë para sulmit fashist mbi Shqipërinë, e nisi mbretëreshën me të birin për në Greqi.{{sfn|Akademia|2007|p=363}}
 
=== Arratisja dhe mërgimi ===
Kur mëngjesin e 7 prillit 1939 filloi agresioni ushtarak italian kundër Shqipërisë, Zogu nukshpalli iurdhrit shpalli gjendjen efillojë luftësrezistenca Italisëme dhearmë, kjosapo qe vetëvrasjezbresin politikearmiqtë e cilatokën eshqiptare. dëmtoiSulmi joi vetëmpritur atënga poritalianët bëri që Zogu me familjen mbretërore dhe një numër të pasuesve të tij, të edhelinin Shqipërinë.<ref Kjoname=":1">{{Cite çoibook|title=Shkodranët e trajtimin7 eprillit Zogutdhe të 29 nëntorit|last=Juka|first=Gëzim H.|publisher=Reklama|year=2018|isbn=9789928440358|location=Tiranë|pages=20-21}}</ref> Zogu u trajtua në Perëndim si emigrant i zakonshëm dhe jo si kryetar i një shteti demokratik. Pasi grabiti arkën e financës shtetërore{{sfn|Frashëri|2014|p=170}}, uU largua nga Shqipëria pa bërë asnjë deklaratë dhe sapo kaloi kufirin e shpërndau qeverinë duke e lënë Shqipërinë pa qeveri antifashiste në mërgim.{{sfn|Frashëri|2014|p=123-124}} Arratisja e Zogut krijoi në Shqipëri vakuum institucional, i cili i dha mundësi Benito Musolinit për të manipuluar statusin politik të Shqipërisë sipas interesave të Italisë fashiste. Më 12 prill një Asamble Kombëtare e përbërë nga kolaboracionistë të rekrutuar nga qarqet monarkiste zogiste dhe qarqet antizogistë në emigracion shpalli se në Shqipëri nuk kishte ndodhur okupacion ushtarak, por vetëm ndërrim i kreut të shtetit.{{sfn|Frashëri|2014|p=125}}
 
Në mesin e 1940 Mbreti Zog mbërriti në Britaninë e Madhe me eskortën e vet të përbërë nga 35 vetë, u vendos në hotelin "Ritz". Qe mjaftueshëm aktiv në shtypin perëndimor, në të cilin numëroheshin dhjetëra intervista dhe shkrime për të në gazetat më të njohura britanike. Në një intervistë për gazetën ''Manchester Guardian'' më 12 shtator 1942, lakoi mundësinë për një Federatë Ballkanike<ref name="Kapri&Brits">{{cite web|last=Kapri|first=Erald|url=http://shqiptarja.com/kulture/2730/promovohet-libri-sekretet-e-luftes-i-studiuesit-erald-kapri-451519.html|title=''Sekretet e Luftës: Shqipëria tjetër në dokumentet britanike''|publisher=Instituti i Studimeve Historike "Lumo Skëndo"|date=2017|pages=491-498|isbn=978-9928-4416-3-8}}</ref>. Njohja e tij si sovran në mërgim kundërshtohej nga Moska dhe Uashingtoni.{{sfn|Frashëri|2014|p=128}}
 
Në mërgim mbajti qëndrim të rezervuar ndaj rezistencës antifashiste shqiptare.{{sfn|Frashëri|2014|p=128}}
 
Në mesin e 1940 Mbreti Zog mbërriti në Britaninë e Madhe me eskortën e vet të përbërë nga 35 vetë, u vendos në hotelin "Ritz". Qe mjaftueshëm aktiv në shtypin perëndimor, në të cilin numëroheshin dhjetëra intervista dhe shkrime për të në gazetat më të njohura britanike. Në një intervistë për gazetën ''Manchester Guardian'' më 12 shtator 1942, lakoi mundësinë për një Federatë Ballkanike.<ref name="Kapri&Brits">{{cite web|last=Kapri|first=Erald|url=http://shqiptarja.com/kulture/2730/promovohet-libri-sekretet-e-luftes-i-studiuesit-erald-kapri-451519.html|title=''Sekretet e Luftës: Shqipëria tjetër në dokumentet britanike''|publisher=Instituti i Studimeve Historike "Lumo Skëndo"|date=2017|pages=491-498|isbn=978-9928-4416-3-8}}</ref>. Njohja e tij si sovran në mërgim kundërshtohej nga Moska dhe Uashingtoni.{{sfn|Frashëri|2014|p=128}}
=== Komiteti i Fshehtë i Stambollit ===
Në vjeshtën e 1940 disa përkrahës të Zogut në Stamboll formuan Komitetin e Fshehtë, të organizuar nga kol. F. Stërling me pjesëmarrës [[Mehmet bej Konica|M. Konicën]], [[Branko Merxhani|B. Merxhanin]], [[Hiqmet Delvina|H. Delvinën]], A. Sylën dhe A.[[Abdurrahman Dibra|Dibrën]]. Detyra e tij ishin të merreshin me çështjet shqiptare si dhe anglezët të kishin një organ informativ. Për komitetin kishte dijeni [[Musa Juka]]. Komiteti paguhej nga një zyrë angleze që quhej EAC (Economic Advisory Committee).<ref>Dervishi K., ''Margaret Hezllak dhe shërbimi i saj ndaj çështjes shqiptare'', 55, Nr. 6315, fq. 16-17, 16 dhjetor 2015.</ref>.
 
Më [[18 mars]] [[1946]], vendoset në [[Egjipt]] mbasi merr një ftesë nga Mbreti Faruk i Egjiptit.
 
Në pasluftë, më [[29 gusht]] [[1955]], mbërrin në Francë dhe vendoset në fillim në Paris. VdiqPomërgimFrancë ndërroi jetë më [[9 prill]] [[1961]].{{sfn|Frashëri|2014|p=128}}
 
== Trashëgimia politikeRiatdhesimi ==
Për qindvjetorin e pavarësisë, qeveria [[Sali Berisha|Berisha]] e rehabilitoi Mbretin Zog duke riatdhesuar eshtrat e tij në mauzoleumin e ri në Tiranë.<ref>{{Harvnb|Kolstø|2016|page=204}}.</ref>
[[Skeda:Monument of Zog I of Albania in Burrel 01.jpg|parapamje|djathtas|Monumenti i Mbretit Zog në Burrel - foto nga dhjetori i vitit 2017.]]
 
== Trashëgimia ==
Me një politikë të brendshme të karakterizuar nga intrigat politike dhe konfliktit të interesave të grupeve të ndryshme klasore, fetare e krahinore dhe me njerëzit ndërdyshës me çdo lloj pushteti të centralizuar, politika autoritare e Zogut (1925-1939) solli njëfarë stabiliteti, duke konsoliduar aparatin shtetëror dhe luajtur rol të rëndësishëm në formësimin e ndërgjegjes kombëtare shqiptare.<ref>{{Cite book|title=Strategies of Symbolic Nation-building in South Eastern Europe|last=Kolstø|first=Pål Kolstø|publisher=Routledge|year=2016|isbn=9781317049357|location=|pages=201}}</ref>
 
=== Politike ===
Xhandarmëria me të cilën kishte lidhje personale u bë pikënisje e forcimit të pushtetit të Zogut. Ai shtoi radhët e saj me anë të miqve të vet. Pati suksese në vendosjen e rendit publik dhe në organizimin brenda disa javëve të administratës shtetërore në gjithë vendin.{{sfn|Frashëri|2014|p=39}} Me një politikë të brendshme të karakterizuar nga intrigat politike dhe konfliktit të interesave të grupeve të ndryshme klasore, fetare e krahinore dhe me njerëzit ndërdyshës me çdo lloj pushteti të centralizuar, politika autoritare e Zogut (1925-1939) solli njëfarë stabiliteti, duke konsoliduar aparatin shtetëror dhe luajtur rol të rëndësishëm në formësimin e ndërgjegjes kombëtare shqiptare.<ref>{{Cite book|title=Strategies of Symbolic Nation-building in South Eastern Europe|last=Kolstø|first=Pål Kolstø|publisher=Routledge|year=2016|isbn=9781317049357|location=|pages=201}}</ref> Zogu arriti stabilitetin duke u ujdisur me krerët vendorë, si bejlerë, bajraktarë dhe shehlerë;<ref>{{Cite book|title=Popular Movements and Democratization in the Islamic World|last=Clayer|first=Nathalie|publisher=Routledge|year=2007|isbn=9781134150618|editor-last=Kisaichi|editor-first=Masatoshi|location=London/New York|pages=34|chapter=Saints and Sufis in post-Communist Albania}}</ref> i përkrahu komunitetet fetare, duke i çmuar edhe si mur mbrojtës kundrejt bolshevizmit.<ref>{{Cite book|title=The Changing World Religion Map: Sacred Places, Identities, Practices and Politics|last=Jordan|first=Peter|publisher=Springer|year=2015|isbn=9789401793766|editor-last=Brunn|editor-first=Stanley|volume=1-5|location=|pages=1588|chapter=An Exception in the Balkans: Albania's Multiconfessional Identity}}</ref>
 
Nga 1932 u bënë përpjekje diplomatike disapalëshe për nisjen e strehimit të hebrenjve përpjestimisht me territorin dhe popullatën shqiptare. Qindra hebrenj hynë në territorin shqiptar gjatë periudhës 1932-1939 me viza të rregullta të lëshuara prej zyrave konsullore shqiptare. Politika prohebraike e administratës së Zogut vijoi edhe në mërgimin e tij përfundimtar, ku pati premtuar se, po të rikthehej në pushtet, në këmbim të mbështetjes dhe simpatisë britanike "''do të mundësonte strehimin e mbi 25 mijë familjeve hebraike në vendin e tij''".<ref name=":12">{{Cite book|title=Hebrenjtë në Shqipëri ─ Prania dhe shpëtimi|last=Sinani|first=Shaban|authorlink=Shaban Sinani|publisher=Naimi|year=2009|isbn=978-99956-800-2-2|location=Tiranë|pages=93, 96-97}}</ref>[[Skeda:Monument of Zog I of Albania in Burrel 01.jpg|parapamje|djathtas|Monumenti i Mbretit Zog në Burrel - foto nga dhjetori i vitit 2017.]]
 
==== Kosova ====
Pasi Komiteti i Çlirimit të Kosovës doli nga Komiteti i Çlirimit Nacional më 1930, krerët e KÇK-së kthehen në atdhe dhe Zogu kërkoi të zgjedhë rrugën e marrëveshjes me ta. Nëpërmjet njerëzve të tij të besuar, si [[Salih Vuçitërni]] dhe Dom [[Gjon Bisaku]], Zogu e futi çështjen e Kosovës në tabanin kombëtar, përkrahu përkujtesën "Gjendja e pakicës shqiptare në Jugosllavi" që klerikët katolikë Bisaku, Dom Shtjefën Kurti dhe Luigj Gashi ua nisën sekretarit të Lidhjes së Kombeve në Gjenevë, Erik Drymund. Zogu përkrahu gjithashtu të përkohshmen ''Kosova'' me redaktor [[Gjergj Bubani|Gjergj Bubanin]], e që shtypej në Rumani, e që shërbente thuajse si organi zyrtar i Komitetit të Kosovës.<ref>{{Cite book|title=Lëvizja komuniste në vitet 1924-1944 dhe formimi i PKSH-së|last=Dervishi|first=Kastriot|publisher=55|year=2016|isbn=978-9828-106-38-4|location=Tiranë|pages=62-63}}</ref>[[Skeda:Monument of Zog I of Albania in Burrel 01.jpg|parapamje|djathtas|Monumenti i Mbretit Zog në Burrel - foto nga dhjetori i vitit 2017.]]
=== Atentatet ===
Më [[23 shkurt]] [[1924]] për shkak se Zogu me anë të një koalicioni me independentistët siguroi një shumicë të re, iu organizua një atentat brenda Kuvendit Kushtetues. Zogu plagoset gjatë hyrjes së tij në parlament nga [[Beqir Valteri]] me [[24 shkurt]]. Tek po hynte në derë, Valteri qëlloi tri herë e Zogu mori dy plumba kalimthi, njëri në kofshë dhe tjetri në baqth. Plagët iu lidhën përkohësisht nga dr. [[Simon Simonidhi|Simonidhi]].
Line 102 ⟶ 87:
Më 20 shkurt 1931 në një vizitë në Vienë, pasi ndoqi operën "Der Bajazzo" ("Pagliacci") i bëhet një atentat nga [[Aziz Çami|A. Çami]] e [[Ndok Gjeloshi|N. Gjeloshi]]. Atentatorët qëlluan nëntë herë mbi mbretin dhe suitën e tij, duke vrarë majorin [[Llesh Topallaj]] dhe plagosur ministrin e oborrit [[Eqrem bej Libohova|Eqrem Libohovën]], të dy me pasaporta diplomatike jugosllave dhe që ndihmoheshin nga "[[Bashkimi Kombëtar (organizatë)|Bashkimi Kombëtar]]".<ref>Pearson O., ''Albania in the Twentieth Century, A History: Albania and King Zog, 1908-39'', I.B.Tauris, 2004, fq. 331. ISBN 9781845110130</ref>
 
=== RiatdhesimiBashkëkohësit ===
Kur u kurorëzua, nga Viena [[Fan Noli]] e denoncoi si “''një krim i urryeshëm ndaj shqiptarëve''”. Monarkia zogiste ishte një “''një farsë e përgatitur në Romë dhe e vënë në jetë në Tiranë''”. Bejlerët e dëbuar në lëvizjen rivale “Bashkimi Kombëtar” ishin po aq të indinjuar.
Për qindvjetorin e pavarësisë, qeveria [[Sali Berisha|Berisha]] e rehabilitoi Mbretin Zog duke riatdhesuar eshtrat e tij në mauzoleumin e ri në Tiranë.<ref>{{Harvnb|Kolstø|2016|page=204}}.</ref>
 
=== KundërshtarëtHistoriografia ===
Përkundër pasaktësive të përhapura nga lajkatarët e tij sikur Kongresi i Lushnjës qe fund e krye vepër e tij, Zogu u ftua thjesht si përfaqësues i Matit.{{sfn|Frashëri|2014|p=35-36}} Sipas historiografisë zyrtare shqiptare, Zogu nuk i shpalli luftë Italisë fashiste kur Shqipërisë u pushtua më 7 prill 1939 dhe grabiti arkën e financës shtetërore.{{sfn|Frashëri|2014|p=170}} Kërkimet arkivore kanë dëshmuar se është lëshuar urdhëresa që pushtuesi të pritej me armë,<ref name=":1" /> si dhe sasia e arit e tërhequr ishte e barazvlefshme vetëm me rrogën vjetore duke i shtuar përfitimin e shitjes së një pylli në vendlindje; ndërkohë, thesari i Shqipërisë ndodhej në Romë asokohe.<ref>{{Cite journal|last=Dervishi|first=Kastriot|date=2 shkurt 2003|title=Si u grabit ari shqiptar: [Në kohën e Mbretit Zog]|url=https://vargmal.org/dan5006|journal=55|volume=27|pages=12-13|via=}}</ref>
Kur u kurorëzua, nga Viena [[Fan Noli]] e denoncoi si “''një krim i urryeshëm ndaj shqiptarëve''”. Monarkia zogiste ishte një “''një farsë e përgatitur në Romë dhe e vënë në jetë në Tiranë''”. Bejlerët e dëbuar në lëvizjen rivale “Bashkimi Kombëtar” ishin po aq të indinjuar.
 
Në librin e autores angleze Margaret MacMillan ''Paris 1919: Six Months that Changed the World'' gjenden pohime të tilla të gabuara si "Esat Pasha ishte dajë i Ahmet Zogut". Në të vërtetë gjyshi i Zogut nga e ëma ishte kushëri i dytë me Esad Pashën.<ref>{{Harvnb|Ikonomi|2016|page=489}}.</ref>
 
== Referencat ==
Line 115 ⟶ 102:
* {{cite book|title=Historia e popullit shqiptar: vëllimi i tretë|author=Akademia e Shkencave të Shqipërisë|publisher=Toena|year=2007|location=Tiranë|isbn=|ref=sfn}}
* {{cite book|title=Ahmet Zogu: Vështrim historik|last1=Frashëri|first1=Kristo|publisher=M & B|year=2014|location=Tiranë|isbn=|ref=sfn}}
*{{Cite book|title=[[Lebenserinnerungen|Kujtime 1885-1925]]|last=Vlora|first=Eqrem bej|authorlink=Eqrem bej Vlora|publisher=IDK|year=2003|isbn=99927-780-6-7|location=Tiranë|pages=612|trans-title=Lebenserinnerungen|translator=[[Afrim Koçi]]}}
 
== ShikoLidhje edhetë jashtme ==
 
* [http://www.albanianlanguage.net/en/zog.html Zëri i Ahmet Zogut]
 
{{commons|Ahmet Zogu}}<br />{{Kryetarë të Shqipërisë}}
{{Kryeministrat e Shqipërisë|state=collapsed}}
 
== Lidhje të jashtme ==
 
{{Kryetarë të Shqipërisë}}
{{Kryeministrat e Shqipërisë|state=collapsed}}
[[Kategoria:Biografi shqiptarësh]]
[[Kategoria:Lindje 1895]]
[[Kategoria:Vdekje 1961]]
Line 132 ⟶ 116:
[[Kategoria:Kryetarë të Shqipërisë]]
[[Kategoria:Mbretërit e Shqipërisë]]
[[Kategoria:ShqiptarëMyslimanë myslimanësuni shqiptarë]]
[[Kategoria:Ministra të Brendshëm të Shqipërisë]]
[[Kategoria:Njerëz nga Mati]]
[[Kategoria:Mbretër]]