Zef Jubani: Dallime mes rishikimesh

== Jeta ==

I biri i Ndok Ilisë, dhe i një gruaje nga [[Malta]] të quajtur Korina, u shkollua në vendlindje (1825-1829) ndër shkollat e mbajtura nga familjet reshpere, si shkolla e [[Gegë Kodheli]]t, [[Gjon Shkrumi]]t, [[Zef Kamsi]]t, [[Jak Kraja|Jak Krajës]], etj. I ati i Zefit, Ndok Ilia qe dërguar në shërbime zyrtare prej anës së Vezirit të Shkodres, Mustafa Pashës, herë në Vjenë, herë në Serbi, herë në Trieste etj, në vende të huaja.

Meqenëse dajat i kishte në Maltë, qe dërguar për studime atje, ku përfundoi shkollën e mesme tregtare (1830-1838). Gjatë studimeve mësoi italishten, frëngjishten, anglishten. Zefi me kohë, ra në kontakte tregtare me Anglezë dhe Italianë, i ndikuar nga idetë e kohës, nisen t'i ngjallen ndjenjat patriotike që me kohën ia forcuan dashurinë për vendin e dëshirën për lirinë e atdheut nga zgjedha e huaj. Mbasi iu vra i ati me 1840, Zefi në 1841 u kthye në atdhe dhe në Shkodër qe ngarkuar me dëtyra të ndryshme nga ana e qeverisë. Zuri vend në zyrën postare që çdo 10 ditë dërgonte një njeri të besuar me letra dhe lekë për në Smilova Uglica, që ishte pika e kufirit mes Perandorisë Austriake e asaj Otomane, në rrethinat e Kotorrit. Prej ku merrte në dorëzim postën tregtare drejtuar Shqipërisë nga qytetet austriake e italiane të Adriatikut Qednror e Verior. Përkrahë [[Hamza Kazazi|Hamz Kazazin]] në rrafshimin e seminarit jezuit t'etënve italianë, në Shkodër.<ref>Arkivi Qendror Historik, Fondi i Arqipeshkvisë së Shkodrë nr.8/68 Relacion i Ipeshkvit të Shkodrës dërgue kardinal G. Fransonit të Propaganda Fidae 29.VII.1851. Shkëputë nga monografia e Jup Kastratit: Zef Jubani, jeta dhe vepra, Tiranë 1987</ref> Më 1847 ngarkohet me ble 100 barrë drithë në tregjet e Tiranës, Kavajës e Durrësit me rastin e një zie buke në Shkodër.<ref>Dafrende-i bujrulldi, turqisht, 13 maj 1265 hixhri (1847)</ref> Më vonë qe ngarkuar me dëtyrën e krye-intendentit të nozullimeve të Rumelisë deri në Edrene. Për njohuritë e tij tregtare, Porta e Lartë i dha fuqi të pakufshme në kohë lufte. Në vitin 1848 Zef Jubani hyni në shërbim të konsullatës franceze. Konsulli Hecquard e kishte Zefin në patronazh. Të cilin Zefi e ndihmoi me materiale për vëllimin e tij «Historire et descripttion de la Haute Albanie ou Guégarie» Paris 1858. Ngaqë Zefi qysh me 1850, bashkë me mikun e vet shkodran, Halil Koplikun kishte nisë me mbledhë folklorin nga hinterlandi. Zefi do shkruajnë «''zoti Hekard e përshkroi Shqipninë e Veriut mbi gjurmët e veprës sime të pabotueme, e futi mbrendë disa kangë, që ia dhashë hua për nder, vetëm në përkthimin italisht. Tekstin shqip e rueja me zili për veprën time, që mendojshe ta botoj''»<ref>Giuseppe Jubani «Raccolta di canti e rapsodie di poemi albanesi» Trieste, 1871 f.4</ref>

Duhet të konsiderohet ndër të parët pararëndës të Rilindjes, personalitet i kulturuar dhe i pajisur me ide patriotike e përparimtare. Qe kurdoherë një kundërshtarë i klerit katolik të huaj.