Mbreti Zogu I: Dallime mes rishikimesh

[Redaktim i kontrolluar][Redaktim i kontrolluar]
Content deleted Content added
→‎Prejardhja dhe hapat e parë politik: ja psh, kush nuk di si te punoje me biografite mund te mesoje duke lexuar Elsie-n qe e kemi online.
Rreshti 8:
U lind Ahmet bej Zogolli në [[Kalaja e Burgajetit|kalanë e Burgajetit]], në [[Perandoria Osmane|Perandorinë Osmane]], djali i dytë i [[Xhemal Zogolli|Xhemal pashë Zogollit]], dhe djali i parë me gruan e tij të dytë, [[Sadije Toptani|Sadije hanëm Toptani]] në 1895. Nga lisi i gjakut rrjedhte nga [[Familja Zogolli|oxhaku i bejlerëve]] të Matit, të njohur prej katër shekujsh si bajraktarë të fiseve të atjeshme dhe, prej tre shekujsh, edhe si kajmekamë të trashëguar si mëkëmbës vendorë të sanxhakbeut të [[Ohri|Ohrit]] dhe pas 1840 të valiut të [[Shkodra|Shkodrës]].<ref name=":03">{{Cite book|title=[[Ndihmesë për historinë e sundimit turk në Shqipëri : skicë historike|Ndihmesë për historinë e sundimit turk në Shqipëri v. II]]|last=Vlora|first=Eqrem bej|authorlink=Eqrem bej Vlora|last2=Von Godin|first2=Amelie|publisher=55|year=2010|origyear=1955-56|isbn=978-99943-56-89-8|location=Tiranë|pages=208}}</ref> Nga ana e nënës vinte nga Toptanët e Pishës, degë e [[Toptanajt|Toptanve]], bejlerët e plotfuqishëm të [[Kruja|Krujës]] dhe [[Tirana|Tiranës]].<ref>{{Cite book|title=Nga notimet e Zogut I, mbretit të Shqiptarëve|last=Selmani|first=Hysen|publisher=Kristalina-KH|year=2008|isbn=9995665085|location=|pages=19-20}}</ref>
 
Mësimet e para i mori në vendlindje nga mësuesit privat Hysen efendi Çekën nga [[Elbasani]] [[Gjuha shqipe|gjuhën shqipe]] dhe Hafiz Muharremin nga [[Dibra]] për [[Gjuha turke|gjuhën turke]],<ref>{{Cite book|title=Diplomacia e Mbretit Zogu I-rë (1912-1939)|last=Ushtelenca|first=Ilir|publisher=Ermir|year=1995|isbn=|location=Tiranë|pages=22|oclc=654712082}}</ref> deri në moshën 13 vjeçare. Më 1903, largohet për në [[Stambolli|Stamboll]] me vetëm një shoqërues,<ref>{{Cite web|url=http://www.albanianhistory.net/1933_Zogu/index.html|title=King Zog Tells his Story to Herman Bernstein, former United States Minister to Albania.|date=1933|accessdate=9 janar 2019|website=albanianhistory.net}}</ref> [[Abdurrahman Krosi|Lalë Krosin]],<ref>{{Cite book|title=A Biographical Dictionary of Albanian History|last=Elsie|first=Robert|authorlink=Robert Elsie|publisher=I.B.Tauris|year=2013|isbn=9781780764313|location=|pages=257}}</ref> dhe filloi studimet në "Numenu Tereki", dhe më pas vazhdoi shkollën e oficerëve.<ref name="Dervishi" /> Pasi u gradua oficer, ndoqi dhe kreu gjithashtu liceun francez Gallatasaraj në kryeqytetin perandorak.<ref>{{Cite book|title=Esat pashë Toptani: njeriu, lufta, pushteti|last=Ikonomi|first=Ilir|publisher=Uet press|year=2016|isbn=978-9928-190-91-8|location=Tiranë|pages=140|ref=harvnb}}</ref><ref>{{cite book|url=https://books.google.com.au/books?id=wPOtzk-unJgC&printsec=frontcover&dq=The+crescent+and+the+eagle:+Ottoman+rule,+Islam+and+the+Albanians,+1874-1913+lexicon&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwiT94zl8ebXAhWJT7wKHYRLADEQ6AEIJjAA#v=snippet&q=Isa%20Boletin&f=false|title=The Crescent and the Eagle: Ottoman rule, Islam and the Albanians, 1874–1913|last=Gawrych|first=George|publisher=IB Tauris|year=2006|isbn=9781845112875|location=London|pages=34|ref=harv}}</ref> Kur u kthye në vendlindje më 17 gusht 1912, mënjanoi me ngadalë vëllain [[Xhelal bej Zogolli|Xhelal beun]] dhe i siguroi vetes parësinë e krahinës së Matit<ref name=":0" /> duke marrë titullin '''[[Myhtar]]'''.'''<ref name=":4">{{Cite book|title=Dokumente historike 1912-1918|last=Nosi|first=Lef|authorlink=Lef Nosi|publisher=ASH, Instituti i Historisë|year=2007|isbn=978-99956-10-04-3|location=Tiranë|pages=288|ref=harvnb}}</ref>''' Mbrojti krahinën nga ndërhyrjet serbe dhe më pas e përfaqësoi në [[Kuvendi i Vlorës|Kuvendin e Vlorës]] bashkë me kushëririn e tij [[Dervish bej Biçakçiu|Dervish bej Biçakçiun]],<ref name=":0">{{Harvnb|Vlora|2003|pages=452-453}}.</ref> ku përfaqësoi Matin me Riza Beun dhe Kurt agë Kadiun.<ref>{{Harvnb|Nosi|2007|page=185}}.</ref> Gjatë [[Lufta e Parë Ballkanike|Luftës së Parë Ballkanike]] organizoi forcat e tij në [[Kakarriq]] kundër forcave serbo-malazeze.<ref name="Dervishi">{{Cite book|title=Kryeministrat dhe ministrat e shtetit shqiptar në 100 vjet|last=Dervishi|first=Kastriot|publisher=55|year=2012|isbn=9789994356225|location=Tiranë|pages=259-260}}</ref>
 
Shtatorin e 1914 ndihmoi kushëririn e tij, [[Esad pashë Toptani|Esad pashë Toptanin]] me 1 mijë e 500 matjanë kryesuar nga i vëllai Xhelal beu, për të shtypur [[Kryengritjen e Shqipërisë së Mesme]].<ref>{{Harvnb|Ikonomi|2016|page=367}}.</ref> Më 1916 ndërmori nismën që të organizonte një kongres kombëtar në Elbasan.<ref name="Dervishi" />
Rreshti 62:
 
=== Arratisja dhe mërgimi ===
Kur mëngjesin e 7 prillit 1939 filloi agresioni ushtarak italian kundër Shqipërisë, Zogu shpalli urdhrit që të fillojë rezistenca me armë, sapo të zbresin armiqtë në tokën shqiptare. Sulmi i pritur nga italianët bëri që Zogu me familjen mbretërore dhe një numër të pasuesve të tij, të linin Shqipërinë.<ref name=":1">{{Cite book|title=Shkodranët e 7 prillit dhe të 29 nëntorit|last=Juka|first=Gëzim H.|publisher=Reklama|year=2018|isbn=9789928440358|location=Tiranë|pages=20-21}}</ref> ZoguKaluan unga trajtuaGreqia, ku Perëndimmbërritën si emigrantFollorinë i zakonshëm8 prill dhe jondenjtën sitri kryetarjavë i njëmënyrë shteti demokratik.Mbretëresha UGeraldinë larguatë merrte veten nga Shqipërialindja. pa bërë2 asnjëmaj deklaratëia dhembajtën sapopër kaloi kufirinStamboll eme shpërndau115 qeverinëmërgimtarë, dukeku qëndruan dy muajt e lënëardhshëm. Shqipërinë pa15 qeveriqershor antifashistelajmërohet mërgim.{{sfn|Frashëri|2014|p=123-124}}i Arratisjaishte esiguruar Zogutazil krijoipolitikShqipëriBritaninë vakuume institucionalMadhe, ipër ciliku iu dhanis mundësi Musolinit30 qershor me 19 shoqërues nga Stambolli për manipuluarKonstancë. statusinNga politikKonstanca për Shqipërisë sipasVarshavë, interesaveGdinja, Rigë, ItalisëStokholm, fashisteOslo, Anversë dhe Paris ku mbërritën më 8 gusht. U 12vendosën prill njëChâteau Asamblede Kombëtarela eMaille përbërë ngaVersajë, kolaboracionistëku qëndruan rekrutuarderi ngakur qarqetshpërtheu monarkiste[[Lufta zogistee Dytë Botërore]], në shtator dhe qarqet antizogistëpas u vendosënemigracionBretanjë. shpalliMe seavancimin e Shqipëritrupave nukgjermane, kishteZogu ndodhurme okupaciontashmë ushtarak35 shoqëruesit e tij u larguan me veturë drejt Bordosë, porku vetëmu ndërrimndihmuan të iknin me anije nga komandanti [[Ian Fleming]], i kreutshërbimit sekretshtetitmarinës britanike dhe mbërritën në Britani më 26 qershor 1940.<ref>{{sfnHarvnb|FrashëriElsie|20142013|ppages=125508-509}}.</ref>
 
Në mesin e 1940 Mbreti Zog mbërriti në Britaninë e Madhe me eskortën e vet të përbërë nga 35 vetë, u vendos në hotelin "Ritz". Qe mjaftueshëm aktiv në shtypin perëndimor, në të cilin numëroheshin dhjetëra intervista dhe shkrime për të në gazetat më të njohura britanike. Në një intervistë për gazetën ''Manchester Guardian'' më 12 shtator 1942, lakoi mundësinë për një Federatë Ballkanike.<ref name="Kapri&Brits">{{cite web|last=Kapri|first=Erald|url=http://shqiptarja.com/kulture/2730/promovohet-libri-sekretet-e-luftes-i-studiuesit-erald-kapri-451519.html|title=''Sekretet e Luftës: Shqipëria tjetër në dokumentet britanike''|publisher=Instituti i Studimeve Historike "Lumo Skëndo"|date=2017|pages=491-498|isbn=978-9928-4416-3-8}}</ref> Njohja e tij si sovran në mërgim kundërshtohej nga Moska dhe Uashingtoni.{{sfn|Frashëri|2014|p=128}}
Rreshti 84:
 
==== Hebrenjtë ====
Nga 1932 u bënë përpjekje diplomatike disapalëshe për nisjen e strehimit të hebrenjve përpjestimisht me territorin dhe popullatën shqiptare. Qindra hebrenj hynë në territorin shqiptar gjatë periudhës 1932-1939 me viza të rregullta të lëshuara prej zyrave konsullore shqiptare. Politika prohebraike e administratës së Zogut vijoi edhe në mërgimin e tij përfundimtar, ku pati premtuar se, po të rikthehej në pushtet, në këmbim të mbështetjes dhe simpatisë britanike "''do të mundësonte strehimin e mbi 25 mijë familjeve hebraike në vendin e tij''".<ref name=":12">{{Cite book|title=Hebrenjtë në Shqipëri ─ Prania dhe shpëtimi|last=Sinani|first=Shaban|authorlink=Shaban Sinani|publisher=Naimi|year=2009|isbn=978-99956-800-2-2|location=Tiranë|pages=93, 96-97}}</ref>[[Skeda:Monument of Zog I of Albania in Burrel 01.jpg|parapamje|djathtas|Monumenti i Mbretit Zog në Burrel - foto nga dhjetori i vitit 2017.]]
 
==== Mërgimi ====
Në Perëndim si emigrant i zakonshëm dhe jo si kryetar i një shteti demokratik. U largua nga Shqipëria pa bërë asnjë deklaratë dhe sapo kaloi kufirin e shpërndau qeverinë duke e lënë Shqipërinë pa qeveri antifashiste në mërgim.{{sfn|Frashëri|2014|p=123-124}} Ikja e tij krijoi në Shqipëri vakuum institucional, i cili i dha mundësi Musolinit për të manipuluar statusin politik të Shqipërisë sipas interesave të Italisë fashiste. Më 12 prill një Asamble Kombëtare e përbërë nga kolaboracionistë të rekrutuar nga qarqet monarkiste zogiste dhe qarqet antizogistë në emigracion shpalli se në Shqipëri nuk kishte ndodhur okupacion ushtarak, por vetëm ndërrim i kreut të shtetit.{{sfn|Frashëri|2014|p=125}}[[Skeda:Monument of Zog I of Albania in Burrel 01.jpg|parapamje|djathtas|Monumenti i Mbretit Zog në Burrel - foto nga dhjetori i vitit 2017.]]
=== Atentatet ===
Më [[23 shkurt]] [[1924]] për shkak se Zogu me anë të një koalicioni me independentistët siguroi një shumicë të re, iu organizua një atentat brenda Kuvendit Kushtetues, ku gjatë hyrjes i bëri pritë [[Beqir Valteri]]. Dorasësi qëlloi tri herë e Zogu mori dy plumba kalimthi, njëri në kofshë dhe tjetri në baqth. Plagët iu lidhën përkohësisht nga dr. [[Simon Simonidhi|Simonidhi]].<ref>{{Harvnb|Vlora|2003|pages=503-504}}.</ref> Pasi atentatori mori garancinë personale, doli përzierja e [[Avni Rustemi|Avni Rustemit]] në atentat, komplotin e kishin organizuar 15-20 vetë dhe u burgosën ndër organizatorët Sali Hoxhë Elbasani (Hidri), [[Sejfulla Malëshova]], [[Omer Nishani]], etj.<ref name=":13">{{Cite book|title=Plumba politikës|last=Dervishi|first=Kastriot|publisher=55|year=2010|isbn=978-99943-56-43-0|location=Tiranë|pages=222-223}}</ref>