Xhizja: Dallime mes rishikimesh

 

Vjelja e kësaj takse nga popullsia e nënshtruar jo-myslimane, kur për ta bëhej fjalë për pjesëtarë të feve të librave (''[[Ehli Kitabi|ahl al-kitab]]''), d.m.th. [[Çifutët|çifutë]] dhe [[Të krishterët|të krishterë]], bazohet në [[Kurani|kuran]]:

 

Juristët e mëvonshëm e shihnin vjeljen e ''xhizje''-s si nxitje për hyrjen në „rrugën e drejtë“ të atyre, të cilët ishin të detyruar të zgjidhnin, ose të pranonin fenë islame, ose të ngulin këmbë në "pafesinë" e tyre ([[Kufr-i|kufr]]). Në fund të fundit kjo taksë konsiderohej (pavarësisht nga kushtet në të cilat ajo vendosej) si burim i sigurt të ardhurash për shtetin islam: „Ajo është një lloj poshtërimi për ta ''(jo-myslimanët)'' dhe ndihmë ''(financiare)'' për ne“. Në konceptimin bashkëkohor të kësaj politike fiskale ''(taksash)'' të historisë islame thuhet: „Të ardhurat vetë nuk janë kryesore për legjitimimin e xhizje-s. Kryesore është shumë më tepër nënshtrimi i të mbrojturve (ahl al-dhimma) ndaj sundimit të myslimanëve, për të jetuar pranë tyre që të njohin përparësitë e fesë islame dhe drejtësinë e myslimanëve në mënyrë që këto përparësi të bëhen për ta prova bindëse për të braktisur pafesinë (kufr) dhe për të pranuar fenë islame.“<ref>''al-mausuʿa al-fiqhiyya'', Vëll. 15. f. 159-160</ref>

 

Sistemi i ''xhizje''-s ka ekzistuar në [[Perandoria Osmane|Perandorinë Osmane]] deri në kohën e [[Lufta e Krimesë|Luftës së Krimesë]] duke u zëvendësuar me anë të ''خط همايون = hatt-ı hümâyûn = dorëshkrimit kryezot'' të 18 shkurtit 1856 me taksën e lirimit ushtarak (arabisht بدل عسکری = bedel-i askerî).<ref>Halil İnalcık: ''Cizye. Osmanlılar’da Cizye.'' Në: ''Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi.'' Vëll. 8, TDV Yayını, Istanbul 1993, f. 48.</ref> Pas revolucionit të [[Mustafa Kemal Atatürk|Atatürk-ut]] ''xhizje'' u hoq përfundimisht; që atëherë kryejnë në Turqi edhe të krishterët shërbimin ushtarak.