Wikipedia

Tarikatet e Shi'tëve: Dallime mes rishikimesh

Browse history interactively
[Redaktim i kontrolluar][Redaktim i kontrolluar]
← Redaktim më i vjetërNdryshimi më pas →
Content deleted Content added
PamorTekst wiki
Udha (diskuto | kontribute)
3.727 edits
niveli i drejtshkrimit në këtë artikull është i mjerueshëm. U përpoqa ta shpëtoj nga grisja duke e korrigjuar sadopak.
Rreshti 1:
{{Për përmirësim}}{{Dyshim}}
[[FileSkeda:Names of twelve imams.gif|thumbparapamje|12 Imamët e Njerëzimit (Islamit)]]
'''Shia''' (شيعة‎‎ ''shīʻah'' /ˈʃiːʕa/Vjen ) vjen nga fjala ndjekës; si dhe është fraza e shkurtuar e frazës historike ''shīʻatu ʻAlī'' (شيعة علي /ˈʃiːʕatu ˈʕaliː/) që do të thotë Ndjekës i [[Imam]] Aliut[[Aliu]]t. Imam Aliu ishte Prijesi i Besimtareve<ref>The New Encyclopædia Britannica, Jacob E. Safra, Chairman of the Board, 15th Edition, Encyclopædia Britannica, Inc., 1998, ISBN 0-85229-663-0, Vol 10, p. 738</ref>, dhëndrri i Profetit Muhammed dhe trashëgimtari politik e shpirtëror i Ummetit[[Ymmeti]]t Musliman[[Mysliman]]. Profeti thotë:"E drejta e Alise mbi [[Ymeti|ummetin]] eshte si e drejta e Babait mbi femijen e tij". Shia eshte sekti i dyte me i madh i Islamit me rreth 20-30% te ndjekesve mysliman anembane botes me rreth 50% te ndjekesve ne boten arabe.▼
'''Shia '''
▲شيعة‎‎ ''shīʻah'' /ˈʃiːʕa/Vjen nga fjala ndjekës; si dhe është fraza e shkurtuar e frazës historike ''shīʻatu ʻAlī'' (شيعة علي /ˈʃiːʕatu ˈʕaliː/) që do të thotë Ndjekës i Imam Aliut. Imam Aliu ishte Prijesi i Besimtareve<ref>The New Encyclopædia Britannica, Jacob E. Safra, Chairman of the Board, 15th Edition, Encyclopædia Britannica, Inc., 1998, ISBN 0-85229-663-0, Vol 10, p. 738</ref>, dhëndrri i Profetit Muhammed dhe trashëgimtari politik e shpirtëror i Ummetit Musliman. Profeti thotë:"E drejta e Alise mbi ummetin eshte si e drejta e Babait mbi femijen e tij". Shia eshte sekti i dyte me i madh i Islamit me rreth 20-30% te ndjekesve mysliman anembane botes me rreth 50% te ndjekesve ne boten arabe.
 
== Terminologjia ==
Termi për herë të parë u përdor gjatë kohës së Muhamedit[[Muhamedi]]t.<ref>[[Shia Islam#CITEREFTabataba.27i1977|Tabataba'i 1977]], p. 34</ref> Sot, kjo fjalë u referohet myslimanëve të cilët besojnë se lidershipi i komunitetit mysliman pas Muhamedit i takonte me të drejtë Alisë dhe pasardhësve të tij. Nawbakhti thekson se termi Shia i referohet nje grupi besimtarësh myslimanë të cilët në kohën e profetit dhe pas tij e shikonin Alinë si Imam dhe Kalif.<ref>[[Shia Islam#CITEREFSobhani2001|Sobhani 2001]], p. 97</ref> [[AlEl-Shahrastani]] shprehet se termi Shia i referohet atyre qe besojnë se Aliu ishte përzgjedhur si Pasardhësi, Imami dhe kalifi nga profeti<ref>[[Shia Islam#CITEREFSobhani2001|Sobhani 2001]], p. 98</ref> dhe gjithashtu se Autoriteti i Alisë kurrë nuk del nga dera e pasardhesve te tij<ref>[[Shia Islam#CITEREFVaezi2004|Vaezi 2004]], p. 54</ref>. Sipas Shijave ky besim eshte shprehur ne Kuran si dhe trashëgimine historike të Islamit. Shehlerët[[Sheh]]lerët dhe dijetarët Shiitë theksojnë nocionin e autoritetit të lidhur me familjen e profeteve ashtu siç ajeti kuranor 3:33,34 tregon: ''"Allahu i zgjodhi Ademin, Nuhun, familjen e Ibrahimit dhe familjen e Imranit mbi të gjithë njerëzit (e kohës së tyre).- (33)(Ata ishin) pasardhës të njëri - tjetrit. Allahu dëgjon dhe di çdo gjë. (34)''<ref>[[Shia Islam#CITEREFCornell2007|Cornell 2007]], p. 218</ref>''"'' ▼
 
▲Termi për herë të parë u përdor gjatë kohës së Muhamedit.<ref>[[Shia Islam#CITEREFTabataba.27i1977|Tabataba'i 1977]], p. 34</ref> Sot, kjo fjalë u referohet myslimanëve të cilët besojnë se lidershipi i komunitetit mysliman pas Muhamedit i takonte me të drejtë Alisë dhe pasardhësve të tij. Nawbakhti thekson se termi Shia i referohet nje grupi besimtarësh myslimanë të cilët në kohën e profetit dhe pas tij e shikonin Alinë si Imam dhe Kalif.<ref>[[Shia Islam#CITEREFSobhani2001|Sobhani 2001]], p. 97</ref> [[Al-Shahrastani]] shprehet se termi Shia i referohet atyre qe besojnë se Aliu ishte përzgjedhur si Pasardhësi, Imami dhe kalifi nga profeti<ref>[[Shia Islam#CITEREFSobhani2001|Sobhani 2001]], p. 98</ref> dhe gjithashtu se Autoriteti i Alisë kurrë nuk del nga dera e pasardhesve te tij<ref>[[Shia Islam#CITEREFVaezi2004|Vaezi 2004]], p. 54</ref>. Sipas Shijave ky besim eshte shprehur ne Kuran si dhe trashëgimine historike të Islamit. Shehlerët dhe dijetarët Shiitë theksojnë nocionin e autoritetit të lidhur me familjen e profeteve ashtu siç ajeti kuranor 3:33,34 tregon: ''"Allahu i zgjodhi Ademin, Nuhun, familjen e Ibrahimit dhe familjen e Imranit mbi të gjithë njerëzit (e kohës së tyre).- (33)(Ata ishin) pasardhës të njëri - tjetrit. Allahu dëgjon dhe di çdo gjë. (34)''<ref>[[Shia Islam#CITEREFCornell2007|Cornell 2007]], p. 218</ref>''"'' 
 
== Fillesat e skizmës islame ==
Konflikti rreth skizmës së madhe ndërmjet [[Islami Synit|Sunnive]] dhe Shiiteve i ka fillesat e saj në ngjarjen e GhadirGadir KhomHom. Kjo ngjarje do të bëhej pas vdekjes së profetit kyç në zbërthimin e së vërtetës së cili ishte Khalifa (Imam)i drejtë që do e trashegonte ummetin mysliman pas themelimit të tij nga vula e profeteve Hz. Muhammad. Ne perfundim te haxhit[[haxhi]]t te fundit [[Xhebraili]] njofton Muhamedin te lajmerojën ummetin për lajmin e ardhur nga qiejt. U zbulua ajeti Kuranor:▼
 
▲Konflikti rreth skizmës së madhe ndërmjet Sunnive dhe Shiiteve i ka fillesat e saj në ngjarjen e Ghadir Khom. Kjo ngjarje do të bëhej pas vdekjes së profetit kyç në zbërthimin e së vërtetës së cili ishte Khalifa (Imam)i drejtë që do e trashegonte ummetin mysliman pas themelimit të tij nga vula e profeteve Hz. Muhammad. Ne perfundim te haxhit te fundit Xhebraili njofton Muhamedin te lajmerojën ummetin për lajmin e ardhur nga qiejt. U zbulua ajeti Kuranor:
 
يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنزِلَ إِلَيْكَ مِن رَّبِّكَ ۖ وَإِن لَّمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ ۚ وَاللَّـهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ ۗ إِنَّ اللَّـهَ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الْكَافِرِينَ
Line 17 ⟶ 15:
Profeti me të marrë lajmin urdhëron haxhinjtë te cilët kishin filluar te largoheshin te rikthehen, pasi duhej te bente nje lajmerim te rendesishëm. Vendi quhej Ghadir Khom, nje oaz i vogel mes Mekës e Medinës. Ai urdheron qe te ndertohet nje fare pirgu i larte, si nje lloj podiumi ku edhe do mbante fjalimin e tij para rreth 120.000 haxhilerëve. Ne kete takim raportohet nga Sahih Muslim, Tabarri, Tirmidhi etj duke thene: " Une po ju le pas dy gjera me vlere (thaqalayn) ne mesin tuaj: Librin e Allahut dhe gjakun tim (`itrah), Ehlibejtin Tim (Ahl al-Bayt), pasi me te vertete, te dy nuk do te ndahen deri sa te vijne prap tek une ne oazin (e al-­Kawthar ne diten e gjykimit)." Ne ate moment thirri Hz. Aline ti afrohej, ai morri doren e e ngriti lart dhe tha:" 'I cilëdo kujt une jam imam(lider), atehëher Ali eshte imami(lideri) i tij. Ai eshte Ali Ibn Abi Talib, vellai im, pasuesi i vullnetit tim (''Wasiyyi''), pasimi i te cilit si gardiani juaj dhe lider është lajmeruar nga Allahu, i madheruar.<ref>[http://www.al-islam.org/ghadir/incident.htm "Event of Ghadir Khumm"]. Al-islam.org. Retrieved 2011-05-04.</ref><ref>[[The Last Sermon of Muhammad by Shia Accounts]]</ref> Ky hadith raportohet ne 6 Sahihet e Ehlu Sunnas si dhe Librat e shkolles Xhaferi (Imamije/Shiite) si Al-Khafi, Bihar un Envar, etj.
 
Shijat e bazojnë mesazhin e tyre në [[Kuran]] dhe Sunën e hadithet e Profetit si dhe hadithet[[hadith]]et e Imamëve(A.S)<ref name="Esposito, John p. 40"/><ref>[http://www.oxfordislamicstudies.com/article/opr/t125/e2189?_hi=26&_pos=238 "From the article on Shii Islam in Oxford Islamic Studies Online"]. Oxfordislamicstudies.com. Retrieved 2011-05-04.</ref>. Shijat besojne se Imam Ali ishte emëruar nga Allahu si pasardhës i Muhamedit si Imami i Parë<ref>[http://www.al-islam.org/principles-shiite-creed-ayatullah-ibrahim-amini/lesson-13-imams-traits "Lesson 13: Imam's Traits"]. ''Al-Islam.org''</ref>. Shijat e zgjeroje doktrinen "Imami" edhe ne familjen e pejgameri, ''[[Ehli Bejti]]'' ("njerëzit e Shtëpisë"), te njohur si Imamë, te cilet kane pushtet dhe autoritet special mbi ummetin.
 
== Persekutimi ==
 
Historia e raporteve Sunni-Shia shpeshherë është përfshirë nga dhuna, duke pasur fillesat që në kohën me te hershem te ndarjes se ketyre sekteve. Ne periudha te ndryshme pergjate historise Shiat kane pesuar persekutim te madh dhe çnjerezor.<ref>''([[Ya'qubi]]; vol. III, pp. 91–96'', and ''[[Tarikh Abul Fida]]', vol. I, p. 212.)''
</ref><ref>[https://books.google.com/?id=PcKBtc8bymoC&pg=PA237&dq=shia+persecution ''The Psychologies in Religion, E. Thomas Dowd and Stevan Lars Nielsen, chapter 14'']. Books.google.com. 2006-02-22. [[International Standard Book Number|ISBN]] [[Speciale:BookSources/978-0-8261-2856-0|978-0-8261-2856-0]]. Retrieved 2011-05-04.</ref><ref>Maddox, Bronwen (2006-12-30). [http://www.timesonline.co.uk/article/0,,30809-2523714,00.html "Hanging will bring only more bloodshed"]. ''The Times''. London. Retrieved 2010-05-23.</ref><ref>[http://www.nmhschool.org/tthornton/mehistorydatabase/shia.php The Shia, Ted Thornton, NMH, Northfield Mount Hermon] [https://web.archive.org/web/20090813160720/http://www.nmhschool.org/tthornton/mehistorydatabase/shia.php Archived] 13 August 2009 at the [[Wayback Machine]].</ref>
 
Gjate qeverisjes se dinastise [[Kalifati Emevi|Umavije]], shume udheheqesa Sunni i konsideronin shiat si kercenim –te pushtet politik dhe shpirteror te Ummetit.<ref>[http://www.islamfortoday.com/shia.htm "The Origins of the Sunni/Shia split in Islam"]. Islamfortoday.com. Retrieved2011-05-04.</ref> Udheheqesit Sunni kerkuan te margjinalizonin elementin Shiit ne boten arabe,dhe me vone dinastia Abaside tradhëtoj aleatet e tyre Shiite dhe i burgosen, persekutuan, dhe i vrane. Persekucioni i Shijave pergjate historise sipas burimeve edhe Sunnite shpesh eshte karakterizuar nga veprime brutale dhe genocid. Duke perbere 20–30% te te gjithe popullsise Myslimane ne bote, Shijat vazhdojne te jene nje komunitet i margjinalizuar deri ne kete dite ne shume vende arabe te dominuara nga Sunnit, pa te drejta per te praktikuar te drejat e tyre fetare.
 
Ne vitin 1514 sulltani [[Sultan|Osman]], [[Selim I]], urdheroi masakrimin e 40,000 Shiiteve te Anadollit.<ref name="George C. Kohn 2007. p.385">George C. Kohn (2007.) ''Dictionary of Wars''. Infobase Publishing. p.385. ISBN 0-8160-6577-2</ref> Sipas [[JalalXhalal Al-e-Ahmad]], "Sulltan Selimi e çoi situaten ne aq ekstrem sa ai lajmeroi se vrasja e nje Shiiti ka vleren e vrasjes së 70 te Krishtereve."<ref name="George C. Kohn 2007. p.385"/>
 
Në 1801 Ushtrite [[Vehabizmi|Wahabiste]] te Al Saudit sulmuan dhe plaçkiten [[Qerbelaja|Qerbelanë]], tyrben Myslimane Shiite ne Irakun[[Iraku]]n Lindor i cili eshte vendi i prehjes se Nipave te Profetit, Hysenit(A.S) dhe Abaz Aliut(A.S)
 
Nen regjimin e [[Sadam HuseinitHusein]]it(L.A), nga 1973 deri me 2003, ne Irak, Myslimanet Shiite u persekutuan ne menyre te tmerrshme.<ref>Gritten, David (25 February 2006). [http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/middle_east/4750320.stm "Long path to Iraq's sectarian split"]. ''[[BBC News]]''. Retrieved 19 April2015.</ref>
 
== Doktrina ==
 
Doktrina shiite bazohet ne 5 principe.<ref>[http://www.iranicaonline.org/articles/shiite-doctrine "Shiʿite Doctrine"]. ''iranicaonline.org''.</ref> Kto principe njihen si ''Usul ad-Din'' dhe ato vijojne si me poshte:
# '''[[Teuhidi|Monoteizmi]]''', Allahu eshte një dhe unik.
# '''[[Morali në Islam|Drejtësia]]''' koncepti i moralit bazuar në etikën, paanësinë, dhe barazinë, si dhe ndëshkim në rast te shkeljes se etikes se lart permendur.
# '''[[Nubuwwah|Pejgamerllëku]]''', instutucioni ne te cilin Allahu[[Allah]]u dergon emisaret e tij, ose profetët, per te udhezuar njerëzimin.
# '''[[ImamateImameti (doktrina Shiite)|ImamatImamet]]''', nje institucion hyjnor i cili pason institucionin e PejgaerllëkuPejgamerllëku. Emisaret e tij (imamët) jane të emëruar ne menyrë hyjnore( (nga [[Allahu]]) .
# '''Gjykimi i fundit''' Dita e Gjykimit ne të cilën Allahu do te tubojë njerëzinë.
Më specifikisht, keto parime jane te njohura si Usul [[Medhhebet|al-Madhhab]] (principtet e Sektit Shiit) sipas Xhaferive dhe Imamive te cilet dallojne nga Daruriyat al-Din (Bazat e fesë) të cilat janë parimet e te qenit mysliman. Bazat e fesë nuk përfshijnë ''Imamatin'' pasi nuk eshte kusht per myslimanin per tu njohur si i tille. Gjithsesi kjo kategori, sipas dijetareve Shiite si [[Ajetullah|Ayatollah]] [[Ebu el-Kasim el-Hoi|Abu al-Qasim al-Khoei]] (radiallahu anhu) perfshin besimin ne zot, Profet, në ditën e gjykimit si dhe nevoja te tjera (si besimi ne ëngjuj). Ne kete pikepamje Shiat bejne nje dallim ndermjet besimit ne parimet baze te Islamit ne njeren ane dhe doktrines Shiite nga ana tjeter si ImamatiImameti.
 
== Burimet ==
<references />
 
[[Kategoria:IslamIslami Shi'i| ]]
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/wiki/Tarikatet_e_Shi%27tëve"