[Redaktim i kontrolluar][Redaktim i kontrolluar]
Content deleted Content added
Refuzoi 7 ndryshimet e fundit të tekstit (nga 93.159.199.207, Florisita Mali dhe 185.62.174.9) dhe riktheu rishikimin 1931018 nga AXRL
Rreshti 132:
 
=== Shkollat ===
Që nga çereku i fundit i shek. XIX, në lagje të ndryshme të qytetit ishin hapur 11 mejtepe.<ref>[[Ludovik Shllaku|Shllaku L]]., ''Shkollat klerikale'', Shkodër: Camaj-Pipa, 2002, f. 62.</ref>. Qeveria osmane kishte hapur gjithashtu në Shkodër një sistem shkollash shtetërore fillore katër klasëshe (iptidaije), qytetëse tri klasëshe (ruzhdije) dhe gjimnaz (idadije). I njohur ishte në Shkodër Gjimnazi apo mejtepi Idadije, katër klasësh. Kjo shkollë, e hapur që në 1909, me profesorë universitarë, të gjithë të lauruar, ardhur nga vise të ndryshme të Turqisë dhe mes tyre një apo dy mësues shqiptarë, ishte ndër më të preferuarat e kohës. Gjimnazi në fjalë arriti të kthehej në një lice 8-vjeçar, por nuk e përballoi Luftën Ballkanike.<ref>Historiku i arsimit të rrethit Shkodër (periudha para çlirimit), përgatitur nga bërthama shkencore e historisë, pranë kabinetit pedagogjik, seksioni i arsimit dhe i kulturës. Shkodër, 1980, f. 27.</ref>. Funksiononte si shkollë shtetërore turke edhe një shkollë tjetër e mesme e quajtur shkolla normale apo Darul-mual-limine (1909-1913), e drejtuar prej Mustafa Bej nga Stambolli, i shkolluar në Paris. Shkolla u mbyll pasi u grabit prej pushtuesve malazez.
 
Më 1835 u hap një shkollë fillore ortodokse. Mësimet në këtë shkollë zhvilloheshin në gjuhën serbo-kroate. Administrativisht shkolla varej nga konsullata serbe në Shkodër. Shkolla në fjalë mbeti e hapur deri në okupacionin fashist, kohë në të cilën u mbyll e nuk u hap më.<ref>Bushati H, ''Shkodra dhe motet'', Shkodër: Idromeno, vëll.II, fq. 49-50.</ref>. Më 1861 Françeskanët themeluan seminarin e tyre në të cilin mësohej edhe gjuha shqipe. Pastaj më 1877 Jezuitët themeluan në Shkodër një tjetër qendër me influencë për arsimin e lartë, [[Kolegji Saverian|Kolegja e Shën Françesk Saverit, i cili pajiste me arsim teknik e tregtar rreth 400 studentë]]. Një risi shkencore në Kolegjinkëtë e Saveritkolegj ishte Observatori Meteorologjik, i themeluar aty më 1888, si i pari Observator astronomik në Ballkan. Ai vazhdoi shërbimet e tij të vlefshme deri më 1946, kur u konfiskua nga regjimi komunist. Më 1878 motrat stigmatine themeluan shkollën femërore Françeskane për 200 vajza. Në atë kohë njoftohej se kishte 21 shkolla fillore të tjera shqipe, që zhvillonin veprimtarinë e tyre në [[Durrës]] dhe në qytete të tjera Veriore. Secila prej tyre kishte rreth tridhjetë nxënës, përveç asaj të [[Prizren|Prizrenit]] që kishte tetëdhjetë.<ref>Jacques E., ''The Albanians'', McFarland, 2009. ISBN  9780786442386</ref>.
 
=== Tradita e bibliotekave ===
Rreshti 142:
 
=== Arkitektura ===
Nisi strukturimi i arkitekturës sipas kritereve të artit islam, disa kisha u bënë xhami. Në hyrje të [[Pazari i Shkodrës|Pazarit]] ka pasë një Hamam të ndërtuar nga i quajturi Allaman begu me datë 1519, i njohur si ''Hamami i Vjetër''. [[Pjetër Bogdani]] e përmend se në hyrje të hamamit kishte të shkruar në mermer me numra romakë (1470, 5 tetor).<ref name=":2" />.
[[Skeda:Karnevalet-shkoder.jpg|parapamje|right|Parada e Karnavaleve]]
 
Rreshti 149:
=== Muzika ===
[[Skeda:Bandaparëmuzikore.jpg|thumb|left|Banda e parë muzikore qytetëse me drejtues Giovanni Canale - 1898]]
Gjatë sundimit osman, organizimet e para muzikore ishin ''taifat'', grupe instrumentistësh.<ref name=":3">{{Cite book|title=Albanian Traditional Music: An Introduction, with Sheet Music and Lyrics for 48 Songs|last=Shetuni|first=Spiro J.|publisher=McFarland|year=2014|isbn=9780786486304|location=|pages=51-52}}</ref> Në periudhën e Bushatllinjve,<ref name=":03">{{Cite book|title=Trilogia Albanica I: Albanian folk verse: Structure and genre|last=Pipa|first=Arshi|publisher=Princi|year=2013|isbn=9789928409065|location=Tiranë|pages=33-35|authorlink=Arshi Pipa|origyear=1978|trans-title=Trilogjia Albanika I: Vargu folklorik shqip: ndërtimi dhe gjinitë|ref=harvnb}}</ref> rryma poetike e [[Bejte|bejteve]] e [[Letërsia shqipe me alfabet arab|letërsisë shqipe me alfabet arab]], ndikoi [[Ahengu|ahengjet]] ku ''qiteshin bejte''.<ref name=":022">{{Cite book|title="Bejte-ja" në Fjalorin e Orientalizmave në Gjuhën Shqipe|last=Dizdari|first=Tahir|authorlink=Tahir Dizdari|publisher=Instituti Shqiptar i Mendimit dhe i Qytetërimit Islam|year=2005|isbn=|location=Tiranë|pages=89}}</ref> Vargjet e bejtexhinjve kaluan me kohën në fondin anonim të folklorit dhe ndikuan këngën qytetare.<ref>{{Cite book|title=Traditional Songs and Music of the Korçë Region of Albania|last=Koço|first=Eno|publisher=Cambridge Scholars Publishing|year=2018|isbn=9781527510401|location=|pages=10-11}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Fetiu|first=Sabri|date=2010|title=Vendi i letërsisë popullore në historinë e letërsisë shqipe|url=https://www.ashak.org/repository/docs/HISTORIA_E_LETERSISE_SHQIPE_PER_WEB_94044.pdf|journal=Historia e Letërsisë Shqipe: Materialet e Konferencës Shkencore 30-31 tetor 2009|volume=|pages=50|via=}}</ref> Karakter më vendor këngëve nisi t'ua jepte Kasëm Xhurri përgjatë shek. XIX.<ref>{{Cite journal|last=Koço|first=Eno|date=2005|title=A family of song: Reflections of Albanian urban lyric song in the Mediterrean|url=https://books.google.al/books?id=Di1KQc6-HCwC&pg=PA35&dq=Palok+Kurti&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwirnMnbiNzhAhXlsaQKHWh1BrYQ6AEIMjAC#v=onepage&q=Palok%20Kurti&f=false|journal=The Mediterranean in Music: Critical Perspectives, Common Concerns, Cultural Differences|publisher=Scarecrow Press|volume=3|pages=34-35|via=}}</ref> Kënga qytetare shkodrane e quajtur në Shkodër ''kangët e ahengut'',<ref name=":3" /> është e përngjashme me sevdalinken boshnjake dhe sanxhaklie, është përftuar nga kombinimi ndërkohor i muzikës orientale me ritmin vendas, e kënduar në të folmen qytetare.<ref name=":3" /> Përfaqësues në zë të kësaj kënge janë [[Bik Ndoja]], [[Luçie Miloti]], [[Naile Hoxha]],<ref name=":3" /> [[Xhevdet Hafizi]], [[Marie Kraja]], [[Shyqyri Alushi]] dhe [[Bujar Qamili]].
Krijimi i bandës së parë daton ne vitin 1870 dhe drejtues i parë i saj qe Giovanni Canale, e mandej nxënësi [[Palokë Kurti]], i cili shquhej për ndjenjat e një artisti popullor e atdhetari të flaktë. Më vonë, lindi banda muzikore e [[Frano Ndoja|Frano Ndojës]]. Në vitin 1901 zë fill formacioni i bandës muzikore të artizanatit, që u krijua menjëherë pas shpërndarjes së bandës së parë qytetëse. Pjesëmarrësit e saj ishin gjithsej 50 instrumentistë dhe drejtoheshin nga mjeshtri Palokë Kurti. Instrumentistët ishin nxënës zanatçinj të profesioneve të ndryshme. Nën drejtimin e Kurtit, ato arrijnë brenda një kohe relativisht të shkurtër rezultate të kënaqshme në përvetësimin e instrumenteve popullore. Repertori i saj përmbante këngë e marshe me karakter atdhetar e popullor. Merita e Palokë Kurtit me këtë bandë është se ai diti të përgatisë drejtues te ardhshëm të bandave muzikore, të cilët do ta çonin më tej punën e filluar nga vet ai. Banda pati jetë më shumë se një dekadë dhe më 1911 ajo shpërndahet. Ndër formacionet që fituan një popullaritet qe edhe banda e shkollës "Plotore e Parruces", nën drejtimin e mjeshtrit Sule Liçaj. Kjo shkollë ishte e njohur në qytetin e Shkodrës për veprimtari të dendur jashtëshkollore në drejtime te ndryshme.
 
Bandën e parë e krijoi Giovanni Canale-s më 1870, në krye të së cilës e pasoi nxënësi i tij [[Palokë Kurti]], mori mësimet e para përmes ahengut.<ref>{{Cite journal|last=Bushati|first=Kabil|date=7 shkurt 2015|title=Ashikë të famshëm të ahengut të vjetër shkodran|url=http://www.standard.al/2015/02/07/ashikete-famshem-te-ahengut-te-vjeter-shkodran/|journal=Standard|volume=3226|pages=18-19|via=}}</ref> Më pas u krijua banda muzikore e [[Frano Ndoja|Frano Ndojës]], më pas u shqua banda muzikore e shkollës së artizanatit, drejtuar po ashtu Palokë Kurti. Ndër formacionet që fituan shquashmëri qe edhe banda e shkollës ''plotore'' e Parrucës, drejtuar nga Sule Liçaj; për të cilën kontribuoi [[Hilë Mosi]], Mehmet Gjyli, etj.
Nisma për krijimin e saj u mor nga vet mësuesit e shkollës, të cilët duke gjetur dhe përkrahjen e prindërve hapin një fushatë për mbledhjen e te hollave për të blerë instrumentet. Në fillim, kjo bandë muzikore pati 15 vete, por me vone numri arriti në 50 vetë. Repertori i saj përbëhej kryesisht nga marshe, që gjallëronin mjaft jetën e shkollës sidomos ne raste festash apo me rastin e mbylljes së vitit shkollor. Ne historikun e saj kjo bandë muzikore ka një veprimtari të pasur sidomos për turnete që ka organizuar edhe jashtë rrethit. Nga kujtimet e mësuesit të Merituar, [[Ragip Gjylbegu]], mësojmë se për mbledhjen e ndihmave u dallua ne veçanti atdhetari i shquar [[Hilë Mosi]]. Përveç këtij mësuesi, ndihmesë të madhe dha edhe mësuesi tjetër [[Mehmet Gjyli]].
 
Nën shembullin e shkollës së Parrucës1931 u formua edhe fanfara e konviktit "Maleve tona", që filloi veprimtarinë në vitin 1931, nën drejtimin e Zef Kurtit me një efektiv prej 20 instrumentistësh. Banda Krijimipati idobi saj vlejti për gjallërimin e jetës së studentëve të gjimnazit të shtetit, kurse me këngët dhe marshet atdhetare ndihmoi në edukimin e ndjenjave të atdhedashurisë dhe frymës luftarake të saj. Kjo bandë muzikoremegjithëse pati jetë vetëm një vit. Tradita e mire e tyre ruhet dhe sot e kësaj dite. '''Në vitin 1971, pak kohepasi pasu krijimitçel shkolla shkollës see mesme artistike "PrêngPrenk Jakova", krijohetu edhethemelua orkestra frymore e shkollës, veprimtaria e cilatë cilës vazhdon edhe sot veprimtarinë e saj.''' Ndërkohë, që prej 50 vitesh vazhdon veprimtarinë e saj edhe banda e qytetit.<ref>[http://forumi.parajsa.com/muzika/banda-e-pare-muzikore-ne-shqiperi-123/ Banda e parë muzikore e Shqipërisë]</ref>.
 
Muzika e qytetit ndryshon nga ajo e fshatit, por të dyja bashkë gëzojnë popullaritet në Shkodër. Muzika e veriut është një kombinim i rafinuar i romantizmit dhe me nëntinguj të sofistikuar oriental dhe një zhdërvjelltësi në maxhor e minor. Ka një ngjashmëri me sevdalinke-n e Bosnjës dhe me Sanxhakun fqinj, por ndryshon nga ato sepse ruan cilësi tipike shqiptare në rrjedhshmërinë karakteristike të ritmit dhe tempos. Përshkrimet e para të këtyre grupeve muzikore, që datojnë nga fundi i shek. XIX dëshmojnë për përdorimin e violinës, klarinetës, sezit, dhe disa stile indiane (të përftuara duke rrarë shkopin mes dy shishesh). Të mëdhenjtë [[Lec Kurti]], [[Prêng Jakova]], [[Çesk Zadeja]] luajtën e luajnë një rol qendror si udhërrëfyes për kompozitorët e Shqipërisë. Sot, fizarmonika dhe kitarra kanë zëvendësuar instrumentet ekzotike. Ndër përfaqësuesit më të mëdhenj të muzikës shkodrane janë [[Bik Ndoja|Ludovik Ndoj Gjergji]], [[Luçie Miloti]], [[Xhevdet Hafizi]], [[Marie Kraja]], [[Shyqyri Alushi]], [[Bujar Qamili]] [[Elhaida Dani]] dhe [Branimir Agovi]].
 
== Ekonomia ==