Halepi: Dallime mes rishikimesh
[Redaktim i kontrolluar] | [Redaktim i kontrolluar] |
Content deleted Content added
vNo edit summary |
|||
Rreshti 131:
=== Periudha mesjetare ===
[[Skeda:Bab_Qinnasrin2010.jpg|parapamje| Muret e vjetra të Halepit dhe Porta e Kinasrinit e cila u rindërtua në vitin 1256 nga Nasir Jusuf ]]
Persianët Sasanid pushtuan dhe kontrolluan Sirinë shumë shkurt në shekullin e 7-të. Menjëherë pas Halepi ra në duart e [[Ekspansioni islam|
Më 9 Gusht 1138, një tërmet vdekjeprurës shkatërroi qytetin dhe zonën përreth. Megjithëse vlerësimet nga kjo kohë janë shumë të pasigurta, besohet se 230.000 njerëz vdiqën, duke e bërë atë tërmetin e gjashtë më vdekjeprurës në histori.
Në 1128 Halepi u bë kryeqyteti i dinastisë të zgjeruar[[Zengid dynasty|Zengide]], e cila përfundimisht pushtoi Damaskun në vitin 1154. Në 1183 Halepi hyri nën kontrollin e [[Seladini|Salahudinit]] dhe pastaj Dinastisë Ejubide . Kur Ejubidët u rrëzuan në Egjipt nga Mamlukët, emiri Ejubid i Halepit [[An-Nasir Yusuf|Nasir Jusuf]] u bë sultan i pjesës së mbetur të Perandorisë Ejubide. Ai sundoi Sirinë nga froni i tij në Halep deri më 24 Janar 1260, <ref>{{Cite journal|last=Jackson, Peter|date=July 1980|title=The Crisis in the Holy Land in 1260|journal=[[The English Historical Review]]|volume=95|issue=376|pages=481–513|doi=10.1093/ehr/XCV.CCCLXXVI.481}}</ref> kur qyteti u pushtua nga [[Mongolët]] nën Hulagun në aleancë me vasalët e tyre frëng Kalorësit e kryetarit të Antiokut [[Bohemond VI]] dhe vjehrrit të tij, Sundimtari armen Hetum I. <ref>"Histoire des Croisades", René Grousset, p. 581, {{ISBN|2-262-02569-X}}.</ref> Qyteti u mbrojtur dobët nga [[Turanshah]], dhe si rrjedhojë muret ranë pas gjashtë ditëve të rrethimit dhe kështjellë ra katër javë më vonë. Popullsia
[[Skeda:Souk_Al_Zirb_Aleppo.jpg|majtas|parapamje| Suk ez-Zirb, ku u prodhuan monedha gjatë periudhës së Mamlukëve ]]
Në shtator të vitit 1260, Mamlukët egjiptianë negociuan për një traktat me Frëngët e Akrës, i cili i lejoi ata të kalonin nëpër territorin e kryqtarëve të pashqetësuar dhe u përballën me mongolët në [[Battle of Ain Jalut|betejën e Ajn Xhalut]] më 3 shtator 1260. Mamluksët fituan në një fitore vendimtare, duke vrarë gjeneralin e krishterë nestorian Mongol Kitbuka dhe pesë ditë më vonë ata e rimorën Damaskun. Halepi u rimor nga
[[Skeda:Al-Atroush_Mosque,_Aleppo.jpg|parapamje| [[Xhamia el-Atrush]] e periudhës Mamluke ]]
Guvernatori i Mamlukëve u bë i padëgjueshëm ndaj autoritetit qendror të Mamlukëve në [[Kajro]] dhe në vjeshtë 1261 udhëheqësi Mamluk Baibar dërgoi një ushtri për të marrë qytetin. Në tetor të vitit 1271, mongolët morën përsëri qytetin, duke sulmuar me 10.000 kalorës nga [[Anadolli|Anatolia]] dhe duke mposhtur trupat e turke që po mbronin Halepin. Garnizonet e Mamlukëve ikën për në [[Hama]], derisa Baibar erdhi përsëri në veri me ushtrinë e tij kryesore dhe mongolët u tërhoqën. <ref>Runciman, pp. 336–337.</ref>
Më 20 tetor 1280, mongolët morën përsëri qytetin, duke plaçkitur tregjet dhe duke djegur xhamitë. Banorët
Në 1400, udhëheqësi mongol-turk [[Timuri|Tamerlane]] e mori përsëri qytetin nga Mamlukët. <ref>Runciman, p. 463.</ref> Ai masakroi shumë banorë, duke urdhëruar ndërtimin e një kullë prej 20,000 kafkash jashtë qytetit. <ref>[http://everything2.com/index.pl?node=Battle%20of%20Aleppo Battle of Aleppo@Everything2.com].</ref> Pas tërheqjes së mongolëve, gjithë popullsia
=== Periudha Osmane ===
Rreshti 149:
Halepi u bë pjesë e [[Perandoria Osmane|Perandorisë Osmane]] në 1516, kur qyteti kishte rreth 50,000 banorë, ose 11,224 familje sipas një regjistrimi osman. <ref>"Population and Revenue in the Towns of Palestine in the Sixteenth Century"</ref> Ishte qendra e Vilajetit të Halepit ; pjesa tjetër e asaj që më vonë u bë Siria ishte pjesë e vilajetit të Damaskut, Tripolit, Sidonit ose Rakës. Pas reformës provinciale otomane të vitit 1864 Halepi u bë qendra e Vilajetit të sapoformuar të Halepit në 1866.
Në sajë të vendndodhjes së tij strategjike gjeografike në rrugën tregtare ndërmjet [[Anadolli
[[Skeda:Aleppo_Khan_Shuneh.jpg|majtas|parapamje| Han el-Shuneh që daton prej 1546 ]]
Si rezultat i zhvillimit ekonomik, shumë shtete evropiane kishin hapur konsullata në Halep gjatë shekujve të 16-të dhe 17-të, si konsullata e [[Republika e Venedikut|Republikës së Venedikut]] në 1548, konsullata e [[Franca|Francës]] në 1562, konsullata e [[Anglia|Anglisë]] në 1583 dhe konsullata e [[Holanda|Hollandës]] në vitin 1613. <ref>{{Cito web|url=http://www.panoramaline.com/aleppo-arab.htm|title=Aleppo in History (in Arabic)|publisher=Panoramaline.com|accessdate=11 March 2012|deadurl=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120315181143/http://www.panoramaline.com/aleppo-arab.htm|archivedate=15 March 2012}}</ref>
Rreshti 160:
Referenca është bërë në qytet në 1606 në ''Makbeth'' e William Shakespeare. Shtrigat e mundojnë kapitenin e anijes ''Tiger'', i cili ishte drejtuar për në Halep nga Anglia dhe zgjati në një udhëtim 567 ditësh përpara se të kthehej pa sukses në port. Referenca është bërë edhe në veprën ''Otello'' të ''Shekspirit'' kur Otello flet fjalët e tij të fundit (AKT V, ii, 349f. ): "Vendosni poshtë këtë / Dhe them përveç kësaj që në Halep një herë, / Kur një turk me turban / Goditi një venecian dhe shau shtetit e këtij, / e kam kapë për fyti qenin e synetuar / Dhe e godita atë - kështu! " (Arden Shakespeare Edition, 2004). Kapelani detar britanik Henry Teonge përshkruan në ditarin e tij një vizitë që ai i bëri qytetit në vitin 1675, kur atje jetonte një koloni e tregtarëve të Europës Perëndimore.
Qyteti mbeti osman deri në rënien e perandorisë, por herë pas here u shpërbë me gjakmarrje të brendshme, si dhe sulme të [[Kolera|kolerës]] në 1823. Rreth 20-25 për qind e popullsisë vdiq nga [[murtaja]] në vitin 1827. <ref>Suraiya Faroqhi, Halil İnalcık, Donald Quataert (1997). "''[https://books.google.com/books?id=c00jmTrjzAoC&pg=PA788 An economic and social history of the Ottoman Empire]''". Cambridge University Press. p.788. {{ISBN|0-521-57455-2}}</ref> Në 1850 një turmë
Në fund të Luftës së Parë Botërore, Traktati i Sevresit ia dha shumicën e krahinës së Halepit kombit të sapoformuar të [[Siria|Sirisë]], ndërsa Kilikia u premtua nga Franca për t'u bërë një shtet armen. Megjithatë, [[Mustafa Qemal Ataturku|Kemal Ataturku]] aneksoi pjesën më të madhe të krahinës së Halepit si dhe Kilikisë në [[Turqia|Turqi]] në Luftën e Pavarësisë së tij. Banorët arabë në provincë (si edhe kurdët) i mbështetnin turqit në këtë luftë kundër francezëve, duke përfshirë udhëheqësin e Revoltës Hananu, [[Ibrahim Hananu]], koordinonte drejtpërdrejtë me Ataturkun dhe mori armë prej tij. Rezultati, megjithatë, ishte shkatërrimtar për Halepin, sepse sipas [[Traktati i Lozanës|Traktatit të Lozanës]], pjesa më e madhe e Provincës së Halepit u bë pjesë e Turqisë me përjashtim të Halepit dhe Iskënderunit ; <ref name="atak5">{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=ttYVBQAAQBAJ&pg=PT149|publisher=Knopf Doubleday Publishing Group|isbn=978-0-8041-5347-8|title=Eastward to Tartary|last=Robert D. Kaplan|page=149|year=2014}}</ref> kështu, Halepi u shkëput nga satelitët e saj veriore dhe nga qytetet e Anadollit nga të cilët Halepi varej shumë në tregti. Për më tepër, divizioni [[Sykes-Picot]] i Lindjes së Afërme ndau Halepin nga pjesa më e madhe e [[Mesopotamia|Mesopotamisë]], gjë që gjithashtu dëmtoi ekonominë e Halepit. Situata u përkeqësua edhe më tej në vitin 1939, kur Iskënderuni apo ish Aleksandreta ishte aneksuar nga Turqia, <ref name="atak">{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=cO50m62MA8AC&pg=PT55|title=Ataturk|last=Andrew Mango|page=55|year=2011}}</ref> <ref name="atak3">{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=smkXH4UwJOsC&pg=PA64|title=Negotiating for the Past: Archaeology, Nationalism, and Diplomacy in the Middle East, 1919–1941|last=James F. Goode|page=64|year=2009|publisher=University of Texas Press|isbn=978-0-292-77901-3}}</ref> <ref name="atak4">{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=3dnGAAAAQBAJ&pg=PA58|title=Turkish Foreign Policy: Islam, Nationalism, and Globalization|last=Hasan Kösebalaban|page=58|year=2011|publisher=Springer|isbn=978-0-230-11869-0}}</ref> duke privuar Halepin nga porti i saj kryesor i Iskënderunit dhe duke e lënë atë në izolim total brenda Sirisë.
Rreshti 243:
{{Historical populations|1883|99179|1901|108143|1922|156748|1925|210000|1934|249921|1944|325000|1950|362500|1960|425467|1965|500000|1983|639000|1990|1216000|1995|1500000|2000|1937858|2004|2132100|2005|2301570|2016|1800000}}
[[Skeda:Alepp0fashion.jpg|majtas|parapamje| Dy beduinë dhe një grua [[Çifutët|hebreje]] në Halep, 1873 ]]
Sipas historianit Halepas Shejh ''Kamel El-Ghazzi'' (1853-1933), popullsia e Halepit ishte rreth 400,000 para tërmetit katastrofik të vitit 1822. Ndjekur nga sulmet e kolerës dhe murtajës në 1823 dhe 1827 respektivisht, popullsia e qytetit ka rënë në 110,000 deri në fund të shekullit të 19-të. <ref>Saint Terezia Church Aleppo [http://www.terezia.org/section.php?id=1823 Christians in Aleppo at the end of the Ottoman Empire] {{Webarchive}}</ref> Në 1901, popullsia e përgjithshme e Halepit ishte 108.143 prej të cilëve
Popullsia e madhe e Halepit u rrit me fluksin e refugjatëve të krishterë armene dhe asiriane gjatë shekullit të 20-të dhe pas gjenocideve [[Gjenocidi Armen|armenë]] dhe asirianë të vitit 1915. Pas mbërritjes së grupeve të para të refugjatëve armenë (1915-1922) popullsia e Halepit në vitin 1922 numëronte 156.748 prej të cilëve
Periudha e dytë e emigrimeve armenë drejt Halepit shënoi tërheqjen e trupave franceze nga [[Kilikia]] në vitin 1923. <ref>The Golden River in the History of Aleppo ({{lang-ar|ﻧﻬﺮ ﺍﻟﺬﻫﺐ ﻓﻲ ﺗﺎﺭﻳﺦ ﺣﻠﺐ}}), vol.3 (1925) pages 449–450, published in 1991, Aleppo. Author: Sheikh ''Kamel Al-Ghazzi''</ref> Pas mbërritjes së më shumë se 40,000 refugjatëve armenë midis 1923 dhe 1925, popullsia e qytetit arriti deri në 210,000 deri në fund të vitit 1925, ku armenët formuan më shumë se 25% të sajë. <ref>{{Cite book|last=Hovannisian|first=Richard G.|authorlink=Richard G. Hovannisian|title=The Armenian People From Ancient to Modern Times, Volume II: Foreign Dominion to Statehood: The Fifteenth Century to the Twentieth Century|publisher=Palgrave Macmillan|location=New York|year=2004|isbn=978-1-4039-6422-9|page=425|url=https://books.google.com/books?id=s2ByErk19DAC}}</ref>
Rreshti 257:
Halepi ishte qyteti më i populluar në Siri, me një popullsi prej 2,132,100 banorësh siç tregohet në regjistrimin e fundit zyrtar të vitit 2004 nga [[Central Bureau of Statistics (Syria)|Byroja Qendrore e Statistikave të Sirisë]] (CBS). Nënkomuna e saj ( ''[[Nahia|nahija]]'' ) përbëhej nga 23 vendbanime me një popullsi kolektive prej 2,181,061 banorë në 2004. <ref name="CBS">{{Cito web|url=http://www.cbssyr.org/new%20web%20site/General_census/census_2004/NH/TAB02-1-2004.htm|title=General Census of Population and Housing 2004|accessdate=2012-05-20|deadurl=bot: unknown|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120520173518/http://www.cbssyr.org/new%20web%20site/General_census/census_2004/NH/TAB02-1-2004.htm|archivedate=20 May 2012}}. [[Central Bureau of Statistics (Syria)|Syria Central Bureau of Statistics]] (CBS). Aleppo Governorate. Archived. {{Ar}}</ref> Sipas vlerësimeve zyrtare të njoftuara nga Këshilli i Qytetit të Halepit, popullsia e qytetit ishte 2,301,570 banorë deri në fund të vitit 2005. Si rezultat i [[Lufta civile në Siri|Luftës Civile Siriane]], popullsia e gjysmës lindore të qytetit nën kontrollin e opozitës kishte rënë në rreth 40,000 deri në vitin 2015. <ref>{{Cito web|url=https://www.theguardian.com/world/2015/mar/12/worst-place-in-world-aleppo-ruins-four-years-syria-war|title=The worst place in the world? Aleppo in ruins after four years of Syria war|publisher=theguardian.com|date=12 March 2015|accessdate=22 November 2015}}</ref>
===
Më shumë se 80% e banorëve të Halepit janë [[Myslimani|
Rrethet veriperëndimore të Halepit, në veçanti rrethi i [[Sheikh Maqsoud|Shejhut Maksud]], janë seksionet kurde të qytetit. Që nga fillimi i luftës civile në Siri, këto rrethe të Halepit janë të mbrojtura nga milicitë kurde dhe kështu janë rrethet më të sigurta të Halepit. As forcat e qeverisë qendrore dhe as ushtritë rebele nuk kanë sfiduar ushtrinë kurde dhe nuk kanë shkelur në ato rrethe kurde. Shumë jo-kurdë të Halepit kanë ikur në sigurinë e rrethit kurd për mbrojtje. Kurdët përbënin rreth 7-10% të popullsisë së qytetit para luftës.
Rreshti 268:
Popullsia e krishterë e Halepit ishte pak më shumë se 250,000 para luftës civile, duke përfaqësuar rreth 12% të popullsisë së përgjithshme të qytetit. Megjithatë, si pasojë e Luftës Civile Siriane, popullsia e krishterë e qytetit u zvogëlua në më pak se 100,000 që nga fillimi i vitit 2017, prej të cilëve rreth 30% janë armenë etnikë. <ref>{{Cito web|url=http://www.aina.org/news/20141202174517.htm|title=Christians Hold Out in Syria's Aleppo Despite Jihadist Threat|website=aina.org}}</ref>
Një numër i konsiderueshëm i asirianëve në Halep të ardhur nga qyteti i [[Shanllëurfa|Urfa]] në Turqi flasin [[Gjuha aramike|aramaisht]]
Ka gjithashtu një numër të madh të të krishterëve katolikë lindorë në qytet, duke përfshirë [[Melkite Greek Catholic Church|melkitë grekë]], [[Maronite Church|maronitë]], [[Chaldean Catholic Church|kaldeasit]], [[Syriac Catholic Church|katolikët sirianë]] dhe pasuesit e [[Katolike|ritit latin]] . Të krishterët ungjillorë të njësive të ndryshme janë një pakicë në qytet.
|