[redaktim i pashqyrtuar][redaktim i pashqyrtuar]
Content deleted Content added
U kthye versioni 1978637 i bërë nga 212.47.247.0 (diskutimet) o gallof i Zeusit
Etiketa: Undo
shtim
Etiketa: Undo
Rreshti 11:
}}
 
'''Rexhep Qosja''' ([[25 qershor]] [[1936]], [[Vuthaj]]) është historian letërsie, kritik letrar, shkrimtar, publicist dhe akademik shqiptar.<ref name="XholiVejsiu">{{Cite book|title=Fjalor enciklopedik shqiptar: N-Zh dhe një shtojcë|last=Akademia e Shkencave e Shqipërisë|first=Zija Xholi, Ylli Vejsiu|publisher=|year=2009|isbn=|location__cpLocation=|pages=2187}}</ref> Është anëtar i rregullt dhe korrespondent i [[Akademia e Shkencave dhe e Arteve e Kosovës|Akademisë së Shkencave dhe Arteve të Kosovës]],<ref name=":ashak">{{Cite web|url=http://www.ashak.org/?cid=1,24,36|title=Rexhep Qosja, anëtar i ASHAK,|website=ashak.org}}</ref> dhe ka qenë i angazhuar në politikën kosovare të pasluftës.<ref name=":Elsie">{{Cite book|url=https://books.google.al/books?id=Fnbw1wsacSAC&pg=PA147&dq=Rexhep+Qosja&hl=en&ei=xUYNTPKzKcKC8gagusWOBw&sa=X&oi=book_result&ct=book-thumbnail&redir_esc=y#v=onepage&q=Rexhep%20Qosja&f=false|title=Historical Dictionary of Kosova|last=Elsie|first=Robert|authorlink=Robert Elsie|publisher=Scarecrow Press|year=2004|isbn=9780810853096|location__cpLocation=|pages=147}}</ref>
 
Më 2006 u përfshi në një debat për identitetin shqiptar me [[Ismail Kadare|Ismail Kadarenë]], debati zgjati për muaj të tërë dhe përfshiu gati të gjithë intelektualët publikë shqiptarë në [[Shqipëria|Shqipëri]], [[Kosova|Kosovë]], [[Republika e Maqedonisë|Maqedoni]] dhe [[Diaspora shqiptare|diasporë]].<ref>{{Cite book|url=https://books.google.al/books?id=70ECBQAAQBAJ&pg=PA145&lpg=PA145&dq=%22Rexhep+Qosja+Ismail+Kadare&source=bl&ots=cWT7T2ReU0&sig=v5J3-gCnoEEy2XVVDAvVSEs7ZwE&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwj7i6Tk_4TfAhW_AxAIHWEGCbM4HhDoATAIegQIAhAB#v=onepage&q=%22Rexhep%20Qosja&f=false|title=Constructing Albanian Communist Identitety Through Literature|last=Sulstarova|first=Enis|work=History of Communism in Europe|publisher=Zeta Books|year=2012|isbn=9786068266275|editor-last=Iacob|editor-first=Bogdan|volume=3|location__cpLocation=|pages=145}}</ref>
 
== Biografia ==
U lind në [[Vuthaj]], në krahinën e [[Malësia|Malësisë]] asokohe nën [[Mbretëria Jugosllave|Mbretërinë Jugosllave]]. Katër klasat e para të fi­llores i kreu në Vuthaj, kurse gjysmë­maturën në [[Gucia|Guci]]. Më 1959 mbaroi Shkollën Normale në [[Prishtina|Prishtinë]], ndërsa më 1960 u regjistrua në Degën e Gju­hës dhe të Letërsisë Shqipe të Fa­kultetit Filozofik të [[Universiteti i Prishtinës|Universitetit të Prishtinës]], ku u diplomua më 1964. Në vitin 1967 u pranua asistent në Institutin Albano­logjik të Prishtinës dhe gjatë viteve 1967/68 specializoi shkencën e le­tërsisë në studimet e shkallës së tretë në Fakultetin Filologjik të Univer­sitetit të Beogradit. Më 1969 u zgjodh bashkëpunëtor shkencor i Institutit Albanologjik të Prishtinës. Në vitin 1971 mbrojti tezën e doktoratës mbi jetën dhe krijimtarinë e [[Aleksandër Stavre Drenova|Asdrenit]] me punimin "[[Asdreni, jeta dhe vepra e tij]]" në studimet e tij pasuniversitare në [[Universiteti i Beogradit|Universitetin e Beogradit]]. Pas doktorimit, më 1972, u zgjodh, një herë bashkëpunëtor i lartë e pastaj, këshilltar shkencor në Institutin Al­banologjik, si dhe profesor inordinar dhe profesor ordinar në Fakultetin Filozofik të Prishtinës. Ishte drejtor i Institutit Albanologjik prej vitit 1972 deri më 1981, shef shumëvjeçar i Degës së Letërsisë dhe të Gjuhës Shqipe të Fakultetit Filozofik dhe, gjatë viteve 1974-1975, kryeredaktor i jashtëm i revistës letrare ''Jeta e Re''.<ref name=":ashak" /> Më 1989 iu propozua që të bëhej kryetar i [[Lidhja Demokratike e Kosovës|Lidhjes Demokratike të Kosovës]], por Qosja refuzoi.<ref>{{Cite book|url=https://books.google.al/books?id=ohz2WtWRapAC&pg=PA72&dq=%22Rexhep+Qosja%22&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwiXtKim8oTfAhWSC-wKHQJUAoc4MhDoAQhRMAg#v=onepage&q=%22Rexhep%20Qosja%22&f=false|title=Kosovo: What Everyone Needs to Know|last=Judah|first=Tim|publisher=Oxford University Press|year=2008|isbn=9780199741038|location__cpLocation=|pages=72}}</ref>
 
Pas ndryshimeve politike më 1990 në Shqipëri, Qosja u bë ndër kritikët më të zëshëm të kulturës dhe elitës politike si derivat gjenealogjik i nomenklaturës komuniste.<ref>{{Cite book|url=https://books.google.al/books?id=DLlwDwAAQBAJ&pg=PA206&dq=%22Rexhep+Qosja%22&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwiXtKim8oTfAhWSC-wKHQJUAoc4MhDoAQhBMAU#v=onepage&q=%22Rexhep%20Qosja%22&f=false|title=A History of Modern Political Thought in East Central Europe|last=Trencsenyi|first=Balázs|publisher=Oxford University Press|year=2018|isbn=9780198829607|volume=2|location__cpLocation=|pages=206}}</ref>
 
Dhjetëvjeçarin para Luftës së Kosovës mori emër si figurë e realitetit kombëtar shqiptar. Politikisht organizoi ''Forumin Demokratik të Intelektualëve Shqiptarë'' si kundërpeshë ndaj LDK-së së [[Ibrahim Rugova|Ibrahim Rugovës]], më 1998 shkoi edhe më tej, duke e themeluar ''Lëvizjen Demokratike të Bashkuar'' (LDB). Në këtë cilësi mori pjesë në bisedimet në Rambouillet në shkurtin e vitit 1999 si anëtar i delegacionit shqiptar. Pas luftës Qosja mori pjesë në Këshillin Administrativ ''Interim'' vendosur më 15 dhjetor 1999. Pas një viti, më 16 dhjetor, dha dorëheqjen nga kryetarësia e LDB-së pas rezultateve të dobëta në zgjedhjet e 28 tetorit të atij viti.<ref name=":Elsie" />
Rreshti 24:
== Vepra ==
[[Skeda:Dëshmitar në kohë historike 1966-1974 - Ditar I.JPG|parapamje|'''Dëshmitar në kohë historike 1966-1974 - Ditar I''']]
Është autor i mbi tridhjetë librave me studime për letërsinë dhe kritikë letrare, prozë artistike, tregime, romane dhe drama, publicistikë e shkrime polemike. Ka botuar recensione, vështrime, artikuj, sprova, trajtesa e studime në revista shkencore e letrare, duke trajtuar në to çështje të veçanta të letërsisë shqipe dhe të krijimtarisë letrare në përgjithësi. Disa punime dhe vepra të tij janë përkthyer në gjuhë të tjera.<ref name=":ashak" />
 
Në vitin 2010 Instituti Albanologjik i Prishtinës botoi kompletin e veprave në 29 vëllime.{{Cn}}
 
=== DramaProzë ===
Rexhep Qosja ka botuar disa romane: "Vdekja më vjen prej syve të tillë" (1974), "Një dashuri me shtatë faje" (2001), "Nata është dita jonë" (2007) dhe "Bijtë e askujt" (2010).
Qosja ka shkruar dramat Beselam pse po më flijojnë, Sfinga e gjallë dhe Vdekja e një mbretëreshe, botuar në vitin 1978 nën titullin e përbashkët "Mite të zhveshura". Dramën e parë, Sfinga e gjallë, e nisi po atë vit që përfundoi romanin e parë, Vdekja më vjen prej syve të tillë (1974), dhe e inskenoi në vitin 1976.<ref name="Agu">{{cite web|author=Ag Apolloni|title=Demitizimi në dramën postmoderne|url=https://zeri.info/kultura/142865/demitizimi-ne-dramen-postmoderne/|date=12 maj 2017|accessdate=27 June 2019}}</ref>
 
Përveç në [[Prishtina|Prishtinë]] romani "Vdekja më vjen prej syve të tillë" është botuar në vitin 1987 edhe në [[Tirana|Tiranë]], me inisiativë të shkrimtarit Ismail Kadare, i cili kishte lexuar botimin e shtëpisë botuese Rilindja të Prishtinës dhe e kishte pëlqyer. Më vonë Kadare e rekomandoi romanin e Qosjes edhe në [[Francë]] dhe ai u botua atje,<ref name="Cela">{{cite web|title=Si u botua në Tiranë romani i Rexhep Qosjes|author=Zija Cela|url=http://flasshqip.ca/kulture/letersi/199-si-u-botua-ne-tirane-romani-i-rexhep-qoses-vdekja-me-vjen-prej-syve-te-tille-rrefen-zija-cela|date=7 April 2018|accessdate=24 June 2019}}</ref><ref>{{cite web|title=Zija Çela: Një bashkëpunim me Kadarenë, mbi humbjet e kujtesës|author=[[Zija Çela]]|url=https://madame.gazetamapo.al/zija-cela-nje-bashkepunim-me-kadarene-mbi-humbjet-e-kujteses/|date=7 April 2018|accessdate=24 June 2019}}</ref> në vitin 1994 me parathënie të Kadaresë.<ref name="historical">{{cite book|last1=Elsie|first1=Robert|title=Historical Dictionary of Kosovo|date=2011|publisher=The Scarecrow Press|p=386}}</ref>
== Debate ==
 
Qosja ashtu si shkrimtarët tjerë shqiptarë është ndikuar nga Ismail Kadare. Një rast i tillë është romani i Qosjes [[Një dashuri me shtatë faje]] i botuar më 2001, që është i ngjashëm me romanin e Kadaresë [[Krushqit janë të ngrirë]] botuar më 1986. Ngjashmëritë janë protagonisti i cili është mjek në të dy rastet, antagonisti që është [[UDB]], vendi është Spitali i Prishtinës, viti është 1981, faji i protagonistit është mjekimi ose nderimi i viktimave të demonstratës. Studiuesi Ag Apolloni pohon se ngjashmëri të tilla ka edhe te shkrimtarët e mëdhenj botërorë dhe ato nuk ua ulin vlerën veprave.<ref name="A">{{cite book|last1=Apolloni|first1=Ag|title=Paradigma e Proteut|date=2012|publisher=OM|isbn=9789951632041|p=290=291}}</ref>
=== Mbi identitetin shqiptar ===
Me botimin e vëllimit ''[[Identiteti evropian i shqiptarëve]]'' nga Ismail Kadare më 2006 u bë shkas për rrahjen e kësaj teme, Qosja iu përgjigj brenda vitit me esetë ''Idetë raciste të Kadaresë'', ''[[Ideologjia e shpërbërjes]]'' dhe ''[[Realiteti i shpërfillur]]''.<ref name=":Xhaferi">{{Cite journal|last=Xhaferi|first=Përparim|date=21 janar 2017|title=The Political Contribution of Albanian Writers in Defining Albanian Identity: the Debate between Ismail Kadare and Rexhep Qosja|url=http://journals.euser.org/files/articles/ejls_jan_apr_17/Perparim.pdf|journal=European Journal of Language and Literature|volume=3|pages=121-128|issn=2411-4103|via=}}</ref> Kundëpërgjigjja e Qosjes çoi Kadarenë drejt reagimit dhe kështu u zhvillua një debat mbi identitetin kombëtar. Qendra e mendimit të Qosjes është se identiteti mbarëshqiptar në gjerësinë e tij ngërthen elemente të të dy qytetërimeve, si atij perëndimor, si atij lindor.<ref>{{Cite book|url=https://books.google.al/books?id=1TPUAAAAQBAJ&pg=PA184&dq=Rexhep+Qosja&hl=sq&sa=X&ved=0ahUKEwix6LiP4YTfAhXCDewKHWcOCXI4MhDoAQg0MAI#v=onepage&q=Rexhep%20Qosja&f=false|title=Bittersweet Europe: Albanian and Georgian Discourses on Europe, 1878-2008|last=Brisku|first=Adrian|publisher=Berghahn Books|year=2013|isbn=9780857459855|location=|pages=184}}</ref> Mendimit të Kadaresë se shqiptarët janë më afër Evropës dhe Evropa është superiore ndaj Lindjes, Qosja ia lexon si racizëm dhe se nuk mund të injorohet identiteti i shumicës muslimane të shqiptarëve dhe e sheh [[Islami|Islamin]] si pjesë të identitetit shqiptar duke radhitur si argument kulturën e gatimit, veshjet kombëtare, këngët dhe vallet, ceremonitë e lindjeve dhe vdekjeve, kultura gjinore, ligji e morali, arti popullor që ka ngjashmëri me atë turk e arab; letërsia fetare, iluministe, pedagogjike e morale e shkruar në [[Gjuha arabe|arabisht]]; arkitektura e qyteteve shqiptare, urat, [[Xhamia|xhamitë]], [[Teqeja|teqet]] dhe [[Tyrbja|tyrbet]] Qosja i sheh të gjitha si pjesë të civilizimit islam. Përkundrejt mendimit të Kadaresë se [[Perandoria Osmane]] përfaqësonte Islamin, mbrapambetjen, jotolerancën dhe fanatizmin, Qosja është i mendimit se perandoria ka qenë edhe "fetarisht tolerante" dhe se ishte po aq barbare sa perandoritë evropiane, duke e quajtur Kadarenë "orientalist" dhe "muslimanist". Për të shqiptarët me përkatësi të ndryshme konfesionale i përbashkon identiteti kombëtar, duke u përpjekur të thurë një pamje reale të gjendjes religjioze shqiptare; ndërsa Kadare kthehet mbrapa në histori që të gjejë fenë shqiptare të krishterë "të pandryshuar". Qosja ia konsideronte raciste pikëpamjet mbi "lëkurën e bardhë" që kanë të ngjashme shqiptarët me evropianët, duke qenë se sipas tij, Evropa i kishte tejkaluar dhe ka në përbërje njerëz me ngjyra të ndryshme që gëzojnë njëjtat të drejta.<ref name=":Xhaferi" />
 
Nga proza Qosja ka botuar edhe tregimin "I ringjalluri i penduar" i cili mund të quhet edhe novelë ose roman. Ky tregim është satirë që fshikullon politikanët kosovarë të pasluftës.<ref>{{cite web|last1=Apolloni|first1=Ag|title=Shpata e satirës|url=http://www.pasqyre.al/kryesore/shpata-e-satires-te-i-ringjalluri-i-penduar-i-rexhep-qosjes/|date=6 June 2016}}</ref>
Qosja me Kadarenë së toku kritikojnë Fuqitë e Mëdha për shpërfilljen e tyre për të mbrojtur Shqipërinë dhe hezitimin e tyre për ta njohur si shtet-komb, të dy kritikojnë Evropën për neglizhencën e saj ndaj çështjes shqiptare, të dy shprehen kundër gjithë atyre shqiptarëve që punojnë kundër interesit kombëtar dhe të dy çmojnë lart shkrimtarët e Rilindjes Kombëtare. Përsiatjet e tyre sillen rreth "tjerëve fajtorëve" të njëjtë për identitetin shqiptar, me vetëm një përjashtim: turqit osmanë dhe fenë e tyre.<ref name=":Xhaferi" />
 
=== Ese ===
Debati të cilin [[Aurel Plasari]] e ka cilësuar shumë të rëndësishëm për kombin,<ref name=":Xhaferi" /> ndërsa [[Kasëm Trebeshina]] e cilësoi temën e debatit të kthjelluar që me rilindasit dhe e sheh si abuzim demokracie kërkesën me çdo kusht të organizimit të konversioneve dhe rekonkuistave duke harruar rilindasit.<ref>{{Cite journal|last=Trebeshina|first=Kasëm|date=|title=Debati Qosja - Kadare: [identiteti i shqiptarëve]|url=https://forumivirtual.com/historia-shqiptare-62/identiteti-i-vertete-i-shqipetareve-dhe-debati-mes-kadares-dhe-qosjes-9557/|journal=Metropol ("Metropol suplement", suplement).|volume=973|pages=1-7|via=}}</ref>
Eseja "Çështja Shqiptare" e Qosjes në vitin 1995 u përkthye dhe u botua në Francë nga shtëpia botuese Fayard.<ref>https://www.fayard.fr/documents-temoignages/la-question-albanaise-9782213594118</ref>
 
Me botimin e vëllimit ''[[Identiteti evropian i shqiptarëve]]'' nga Ismail Kadare më 2006 si replikë ndaj vëllimit të Qosjes ''[[Ideologjia e shpërbërjes]]''u bë shkas për rrahjen e kësaj teme, Qosja iu përgjigj brenda vitit me esetë ''Idetë raciste të Kadaresë'', ''[[Ideologjia e shpërbërjes]]'' dhe ''[[Realiteti i shpërfillur]]''.<ref name=":Xhaferi">{{Cite journal|last=Xhaferi|first=Përparim|date=21 janar 2017|title=The Political Contribution of Albanian Writers in Defining Albanian Identity: the Debate between Ismail Kadare and Rexhep Qosja|url=http://journals.euser.org/files/articles/ejls_jan_apr_17/Perparim.pdf|journal=European Journal of Language and Literature|volume=3|pages=121-128|issn=2411-4103|via=}}</ref> Kundëpërgjigjja e Qosjes çoi Kadarenë drejt reagimit dhe kështu u zhvillua një debat mbi identitetin kombëtar. Qendra e mendimit të Qosjes është se identiteti mbarëshqiptar në gjerësinë e tij ngërthen elemente të të dy qytetërimeve, si atij perëndimor, si atij lindor.<ref>{{Cite book|url=https://books.google.al/books?id=1TPUAAAAQBAJ&pg=PA184&dq=Rexhep+Qosja&hl=sq&sa=X&ved=0ahUKEwix6LiP4YTfAhXCDewKHWcOCXI4MhDoAQg0MAI#v=onepage&q=Rexhep%20Qosja&f=false|title=Bittersweet Europe: Albanian and Georgian Discourses on Europe, 1878-2008|last=Brisku|first=Adrian|publisher=Berghahn Books|year=2013|isbn=9780857459855|location__cpLocation=|pages=184}}</ref> Mendimit veprën KadaresëIdentiteti seEvropian shqiptarëti janëShqiptarëve, Kadare afëri Evropëska dhekritikuar Evropaashpër ështëqëndrimet superioree ndajQosjes:<ref>{{cite Lindjes,book|last1=Kadare|first1=Ismail|title=Identiteti QosjaEvropian iai lexonShqiptarëve|date=2006|publisher=Onufri|p=16-17}}</ref> si racizëm dhe se<blockquote>«''Askush nuk mund të injorohetjetë identitetiaq inaiv shumicës muslimanesashqiptarëve dhemos e shehkuptojë [[Islami|Islamin]]se sinjë pjesëidentitet i identitetitndarë shqiptarështë dukenjë radhiturkomb sii argumentndarë. kulturënAskush es’mund gatimit, veshjetjetë kombëtare,aq këngëti dhengathët vallet,nga ceremonitë e lindjeve dhe vdekjeve, kultura gjinore, ligji e morali, arti popullormendjaka ngjashmëri me atë turkmos e arab;kuptojë letërsiase fetare,përjashtimi iluministe,i pedagogjikegjysmës eose moraleshumicës e shkruarkombit shqiptar [[Gjuhanga arabe|arabisht]];identiteti arkitektura e qyteteve shqiptareevropian, urat, [[Xhamia|xhamitë]], [[Teqeja|teqet]] dhe [[Tyrbja|tyrbet]] Qosja i shehdogjithathotë sipërjashtim pjesënga të civilizimit islamEvropa. PërkundrejtDhe mendimitpërjashtimi nga KadaresëEvropa senuk [[Perandoriaështë Osmane]]larg përfaqësontedëbimit Islamin,nga mbrapambetjen,Evropa. jotolerancënKy dhe fanatizmin, Qosjanuk është ias mendimitpërfundim seteorik perandoriae kaas qenëfilozofik. edheKombi "fetarishtshqiptar, tolerante" dhepërpara se ishteta polexojë aq barbarelibra sae perandoritëka evropiane,ndier në dukemishin e quajturtij Kadarenëkëtë "orientalist" dhe "muslimanist"lemeri. Për të shqiptarëtShpërnguljet me përkatësidhunë kanë ndryshmehyrë konfesionale ivetëdijen përbashkone identiteti kombëtar, duke u përpjekurtraumatizuarthurëdisa njëbrezave pamjeshqiptarë. realeKëto shpërngulje gjendjesnuk religjiozeranë shqiptare; ndërsa Kadare kthehetsi mbraparrufehistori qëqiellgjejë fenë shqiptare të krishterë "të pandryshuar"pastër. QosjaAto iaishin konsiderontepërgatitur racistepër pikëpamjetnjë mbi "lëkurën e bardhë" që kanëkohëngjashmegjatë shqiptarëtnga mezyra evropianëtkriminelësh, dukenga qenëushtarakë sesadistë, sipasnga tij,akademikë Evropa izinj kishtesi tejkaluarVasa dheÇubrulloviçi, kanga mendësia përbërjee njerëz menjë ngjyrapopullsiendryshmetërë gëzojnëdehur njëjtatprej etheve drejtashoviniste.''»<ref name=":Xhaferi" /blockquote>
 
=== Drama ===
Qosja ka shkruar dramat Beselam pse po më flijojnë, Sfinga e gjallë dhe Vdekja e një mbretëreshe, botuar në vitin 1978 nën titullin e përbashkët "Mite të zhveshura". Dramën e parë, Sfinga e gjallë, e nisi po atë vit që përfundoi romanin e parë, Vdekja më vjen prej syve të tillë (1974), dhe e inskenoi në vitin 1976.<ref name="Agu">{{cite web|author=Ag Apolloni|title=Demitizimi në dramën postmoderne|url=https://zeri.info/kultura/142865/demitizimi-ne-dramen-postmoderne/|date=12 maj 2017|accessdate=27 June 2019}}</ref>
 
== Debate ==
=== Debati mbi Enver Hoxhën. ===
Në një intervistë dhënë gazetares Rudina Xhunga me rastin e 100 vjetorit të pavarësisë së Shqipërisë, Qosja e cilësoi jonormale injorimin që i bëhej Enver Hoxhës. Sipas tij, Hoxha: <ref name="Qosja">{{cite web|last=Qosja|first=Rexhep|date=19 November 2012 |title=Rexhep Qosja: Enver Hoxha ishte diktator, por ndertoi nje shtet bashkekohor|url=http://www.shqiperianatyrale.com/index.php?option=com_content&id=5018:rexhep-qosja-enver-hoxha-ishte-diktator-por-ndertoi-nje-shtet-bashkekohor&Itemid=18|access-date=04 December 2018}}</ref>