Perëndia: Dallime mes rishikimesh
[Redaktim i kontrolluar] | [Redaktim i kontrolluar] |
Content deleted Content added
Βατο (diskuto | kontribute) + |
Βατο (diskuto | kontribute) + |
||
Rreshti 5:
Disa [[Feja|fe]] e përshkruajnë Perëndinë pa iu referuar [[Gjinia|gjinisë]], ndërsa të tjerët ose përkthimet e tyre përdorin terminologjinë gjinore. [[Jehudizmi]], për shembull, i atribuon vetëm një gjini gramatike Perëndisë, duke përdorur terma të tillë si "Ai" ose "Atë" për lehtësi gjuhësore.<ref>"G-d has no body, no genitalia, therefore the very idea that G-d is male or female is patently absurd. Although in the Talmudic part of the Torah and especially in Kabalah G-d is referred to under the name 'Sh'chinah' – which is feminine, this is only to accentuate the fact that all the creation and nature are actually in the receiving end in reference to the creator and as no part of the creation can perceive the creator outside of nature, it is adequate to refer to the divine presence in feminine form. We refer to G-d using masculine terms simply for convenience's sake, because Hebrew has no neutral gender; G-d is no more male than a table is." [http://www.jewfaq.org/g-d.htm Judaism 101]. "The fact that we always refer to God as 'He' is also not meant to imply that the concept of sex or gender applies to God." Rabbi Aryeh Kaplan, ''The Aryeh Kaplan Reader'', Mesorah Publications (1983), p. 144</ref> Në gjuhën [[Shqip|shqipe]] emri "Perëndia" është i përveçëm dhe i përket gjinisë femërore, kurse emrat "Hyji" dhe "Zoti" i përkasin gjinisë mashkullore. Në shumë gjuhë të tjera Perëndia i përket gjinisë mashkullore, si p.sh. në gjuhën [[Gjuha latine|latine]]: ''Deus'', në gjuhën [[Gjuha angleze|angleze]]: ''God''; në gjuhën [[Gjuha franceze|franceze]]: ''Dieu''; në gjuhën [[Gjuha gjermane|gjermane]]: ''Gott''; në gjuhën [[Gjuha greke|greke]]: ''Theos''; në gjuhën [[Gjuha italiane|italiane]]: ''Dio'', në gjuhën [[Gjuha ruse|ruse]]: ''Bog'' etj. por sipas [[Teologjia|teologëve]] Perëndia nuk është qenie trupore që ka trajtë apo gjini.
Perëndia është konceptuar si personale ose jo personale. Në teizëm, Perëndia është qenia krijuese dhe mbështetëse e gjithësisë, ndërsa në deizëm, Perëndia është qenia krijuese, por jo mbështetëse e gjithësisë. Në [[Panteizmi|panteizëm]], Perëndia është vetë gjithësia. Në [[Ateizmi|ateizëm]], ekziston një mungesë besimi në Perëndi. Në [[Agnosticizmi|agnosticizëm]], ekzistenca e Perëndisë konsiderohet e panjohur ose e panjohshme. Perëndia gjithashtu është konceptuar si burim i gjithë detyrimit moral dhe "ekzistenca më e madhe e mundshme".<ref name="Swinburne" /> Shumë filozofë kanë zhvilluar argumente për dhe kundër ekzistencës së Perëndisë.<ref name=Platinga>[[Alvin Plantinga|Platinga, Alvin]]. "God, Arguments for the Existence of", ''Routledge Encyclopedia of Philosophy'', Routledge, 2000.</ref>
[[Monoteizëm|Monoteistët]] i referohen perëndive të tyre duke përdorur emra të përshkruar nga fetë e tyre përkatëse, me disa prej këtyre emrave duke iu referuar ideve të caktuara kulturore rreth identitetit dhe atributeve të perëndisë së tyre. Në periudhën e lashtë egjiptiane të Atenizmit, ndoshta feja monoteiste më e hershme e regjistruar, ky hyjni u quajt Ateni,<ref>Jan Assmann, ''Religion and Cultural Memory: Ten Studies'', Stanford University Press 2005, p. 59</ref> i paraqitur si e vetmia Qenie
Konceptet e ndryshme të Perëndisë dhe pretendimet konkurruese për karakteristikat, qëllimet dhe veprimet e Perëndisë, kanë çuar në zhvillimin e ideve të omniteizmit, pandeizmit,<ref name="Dawe">{{cite book|title= The God Franchise: A Theory of Everything|author = Alan H. Dawe|year = 2011|isbn = 978-0-473-20114-2|page = 48|quote = Pandeism: This is the belief that God created the universe, is now one with it, and so, is no longer a separate conscious entity. This is a combination of pantheism (God is identical to the universe) and deism (God created the universe and then withdrew Himself).}}</ref> ose një filozofie shumëvjeçare, e cila përcakton se ka një të vërtetë themelore teologjike, nga të cilat të gjitha fetë shprehin një mirëkuptim të pjesshëm dhe për të cilin "të devotshmit në fetë e ndryshme më të mëdha të botës po adhurojnë në të vërtetë të vetmin Perëndi, por nëpërmjet koncepteve të ndryshme që mbivendosen".<ref>''Christianity and Other Religions'', by John Hick and Brian Hebblethwaite. 1980. p. 178.</ref>
== Emrat në shqip ==
[[File:Europe a Prophecy, copy D, object 1 (Bentley 1, Erdman i, Keynes i) British Museum.jpg|thumb|[[William Blake]]: ''The Ancient of Days'' ("I Lashti i Ditëve"), 1794, bojë uji, 36 × 25.7 cm, British Museum, [[Londër]]. Pikturë që përshkruan veprën e krijimit të [[Bota|botës]] nga Perëndia nëpërmjet një [[kompasi]].]]▼
===Perëndi===
▲[[File:Europe a Prophecy, copy D, object 1 (Bentley 1, Erdman i, Keynes i) British Museum.jpg|thumb|[[William Blake]]: ''The Ancient of Days'' ("I Lashti i Ditëve"), 1794, bojë uji, 36 × 25.7 cm, British Museum, [[Londër]]. Pikturë që përshkruan veprën e krijimit të [[Bota|botës]] nga Perëndia nëpërmjet një [[kompasi]].]]
Prejardhja e fjalës "perëndi" është e paqartë, por pranohet gjerësisht nga studiuesit që ka lidhje me [[Ilirishtja|ilirishten]].<ref name=ASEES>{{cite journal |last=Dept. of Russian and Language Studies, University of Melbourne |first= |authorlink= |coauthors= |year=2003 |month= |title= Article |journal=Australian Slavonic and East European Studies |volume=17–18 |issue= |page=18 |id= |url=https://books.google.com/books?id=Jw5KAAAAYAAJ&q=perendi+sky&dq=perendi+sky&hl=en&ei=NC42TKP4JdW6jAfG7qj-Aw&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=10&ved=0CE8Q6AEwCQ |accessdate=2010-07-09 |quote=''Perëndi'', ''Perëndija'', a primitive Illyro-Thracian God of the Sky and Thunder invoked especially in songs praying for the rain.}}</ref> Janë propozuar mendime të ndryshme:
*përbëhet nga ''*perën'', e cila rrjedh nga fjala e mëparshme ''*perun'', njëllojë me ''Perkūnas'' të [[Gjuha lituane|lituanishtes]], ''*Perunъ'' të [[Gjuha proto-sllave|proto-sllavishtes]] (hyji i rrufeve) + ''*di'' nga [[gjuha proto-indo-evropiane|PIE]] ''*deywós'' ("zot, hyji"), pra me kuptimin origjinal "zoti/hyji Perën/Perun".
Line 29 ⟶ 28:
==Emrat e Perëndisë ndër fe të ndryshme==
[[File:Louvre 042010 01.jpg|thumb|Pllaka Mesha me mbishkrim mban referencën më të hershme të njohur (840 p.e.s.) të emrit Yahweh.]]
Disa [[Feja|fe]] e përshkruajnë Perëndinë pa iu referuar [[Gjinia|gjinisë]], ndërsa të tjerët ose përkthimet e tyre përdorin terminologjinë gjinore. [[Jehudizmi]], për shembull, i atribuon vetëm një gjini gramatike Perëndisë, duke përdorur terma të tillë si "Ai" ose "Atë" për lehtësi gjuhësore.<ref>"G-d has no body, no genitalia, therefore the very idea that G-d is male or female is patently absurd. Although in the Talmudic part of the Torah and especially in Kabalah G-d is referred to under the name 'Sh'chinah' – which is feminine, this is only to accentuate the fact that all the creation and nature are actually in the receiving end in reference to the creator and as no part of the creation can perceive the creator outside of nature, it is adequate to refer to the divine presence in feminine form. We refer to G-d using masculine terms simply for convenience's sake, because Hebrew has no neutral gender; G-d is no more male than a table is." [http://www.jewfaq.org/g-d.htm Judaism 101]. "The fact that we always refer to God as 'He' is also not meant to imply that the concept of sex or gender applies to God." Rabbi Aryeh Kaplan, ''The Aryeh Kaplan Reader'', Mesorah Publications (1983), p. 144</ref> Në gjuhën [[Shqip|shqipe]] emri "Perëndia" është i përveçëm dhe i përket gjinisë femërore, kurse emrat "Hyji" dhe "Zoti" i përkasin gjinisë mashkullore. Në shumë gjuhë të tjera Perëndia i përket gjinisë mashkullore, si p.sh. në gjuhën [[Gjuha latine|latine]]: ''Deus'', në gjuhën [[Gjuha angleze|angleze]]: ''God''; në gjuhën [[Gjuha franceze|franceze]]: ''Dieu''; në gjuhën [[Gjuha gjermane|gjermane]]: ''Gott''; në gjuhën [[Gjuha greke|greke]]: ''Theos''; në gjuhën [[Gjuha italiane|italiane]]: ''Dio'', në gjuhën [[Gjuha ruse|ruse]]: ''Bog'' etj. por sipas [[Teologjia|teologëve]] Perëndia nuk është qenie trupore që ka trajtë apo gjini. Megjithëkëtë Perëndia paraqitet shpesh në [[Arti|arte]] si një burrë plak, i thinjur me mjekër.
[[File:Allah3.svg|thumb|right|Fjala "Allah" me [[Alfabeti arab|shkronja arabe]].]]
Perëndia njihet në tradita të ndryshme fetare me emra të ndryshëm:
Line 37 ⟶ 38:
* [[JHVH]] - Jahveh (hebraisht:'Jud-Haj-Vav-Haj', יהוה) janë disa nga emrat e përdorur për Perëndinë në përkthimet e ndryshme të Biblës (të gjitha e përkthejnë njëlloj me shkurtimin e katër shkronjave - JHVH). Katërshkronjëshi është emri me të cilin Perëndia iu bë i njohur [[Moisiu]]t (në Bibël), kur ky e pyeti për emrin dhe Perëndia iu përgjigj emri im është: "Unë Jam Ai që Jam". (''Tekstualisht, «Kur të të pyesin kush të dërgoi, thuaju "Unë Jam Ai që Jam" më ka dërguar»''.)
* [[Elohim]], "Perëndi" (me prapashtesën -''im'', që e kthen fjalën në shumës), përdoret nganjëherë me kuptimin "perënditë" ose më mirë gjykatësit e vdekatarëve.
* [[Trinia|Trinia e Shenjtë]] (një Perëndi në tri veta, Ati Perëndia, Perëndia Biri ([[Jezusi]], [[Krishti]]), dhe Perëndia [[Shpirti i Shenjtë|Fryma e Shenjtë]]) emërtim që tregon Perëndinë pothuajse në të gjithë krishterimin. Të krishterët arabë përdorin shpesh gjithashtu fjalën arabe "Allah" për të treguar Perëndinë.
==Konceptet e përgjithshme==
Nuk ka një marrëveshje të qartë mbi natyrën ose ekzistencën e Perëndisë.<ref>{{cite journal|last=Froese|first=Paul|author2=Christopher Bader|title=Does God Matter? A Social-Science Critique|journal=Harvard Divinity Bulletin|date=Fall–Winter 2004|volume=32|series=4}}</ref> Konceptet abrahamike të Perëndisë përfshijnë përkufizimin [[monoteizëm|monoteist]] të Perëndisë në [[Judaizmi|judaizëm]], pikëpamjen [[Trinia|trinitare]] të të [[Krishterimi|krishterëve]] dhe konceptin [[islam]] të Perëndisë. [[Fetë indiane|Fetë dharmike]] ndryshojnë në pikëpamjen e tyre për hyjninë: pikëpamjet e Perëndisë në [[Hinduizmi|hinduizëm]] ndryshojnë sipas rajonit, sektit dhe kastës, duke përfshirë monoteizmin dhe [[Politeizmi|politeizmin]]. Shumë fe politeiste kanë të përbashkët idenë e [[Hyjnia krijuese|hyjnisë krijuese]], megjithëse kanë një emër tjetër përveç "Perëndisë" dhe pa të gjitha rolet e tjera që i atribuohen një Perëndie të veçantë nga fetë monoteiste. [[Xhainizmi]] është fe politeiste dhe jo-kreacioniste. Në varësi të interpretimit dhe traditës së tij, [[Budizmi]] mund të konceptohet si [[Ateizmi|ateist]], [[Jo- Teizmi|jo-teist]], [[Panteizmi|panteist]], [[Panenteizmi|panenteist]] ose [[Politeizmi|politeist]].
===Njësia===
[[File:Shield-Trinity-Scutum-Fidei-English.svg|thumb|[[Trinia]] është besimi se Perëndia është i përbërë nga Ati, Biri (mishëruar metafizikisht në sferën fizike nga [[Jezusi]]) dhe [[Shpriti i Shenjtë|Fryma e Shenjtë]].]]
Monoteistët pohojnë se ka vetëm një perëndi; mund të pohojnë gjithashtu se një perëndi e vërtetë adhurohet në fetë e ndryshme nën emra të ndryshëm. Pikëpamja se të gjithë teistët në të vërtetë adhurojnë të njëjtën perëndi, pavarësisht nëse e njohin apo jo, theksohet veçanërisht në fenë [[Bahá'í]], [[Hinduizmi|Hinduizëm]]<ref>See Swami Bhaskarananda, ''Essentials of Hinduism'' (Viveka Press 2002) {{ISBN|1-884852-04-1}}</ref> dhe [[Shikizmi|Sikhizëm]].<ref>{{cite web|url=http://www.srigranth.org/servlet/gurbani.gurbani?Action=Page&Param=1350&english=t&id=57718 |title=Sri Guru Granth Sahib |publisher=Sri Granth |accessdate=30 June 2011}}</ref>
Në [[Krishterim|krishterizëm]], doktrina e [[Trinia|Trinisë]] e përshkruan Perëndinë si një Perëndi në tre Veta hyjnorë (secila prej tre Vetave është vetë Perëndia). Trinia e Shenjtë përfshin<ref>{{cite web |url=http://www.whataboutjesus.com/grace/actions-god-series/what-trinity?page=0,0 |title=What Is the Trinity? |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140219020335/http://www.whataboutjesus.com/grace/actions-god-series/what-trinity?page=0%2C0 |archivedate=19 February 2014 |df= }}</ref> "Ati Perëndia", "Perëndia Biri" ([[Jezusi]], [[Krishti]]), dhe "Perëndia [[Shpirti i Shenjtë|Fryma e Shenjtë]]". Në shekujt e kaluar, ky përcaktim themelor i besimit të krishterë u përmbledh edhe nga formula latine ''Sancta Trinitas'', ''Unus Deu''s ("Trinia e Shenjtë", "E Vetmja Perëndi"), që u raportua në ''Litaniae lauretanae''.
Koncepti më themelor i [[Islami|Islamit është]] [[teuhidi]] (që do të thotë "unitet" ose " të qënit një"). [[Allahu]] është përshkruar në [[Kurani|Kuran]] si: ''Thuaj: "Ai është Allahu, Një dhe i Vetëm! Allahu është Absoluti, të Cilit i përgjërohet gjithçka në amshim. Ai as nuk lind, as nuk është i lindur. Dhe askush nuk është i barabartë (a i krahasueshëm) me Atë."''<ref>[[Kurani]], 112: 1–4</ref><ref>{{Cite encyclopedia | title=Allah, Tawhid | encyclopedia=Encyclopædia Britannica Online | author=D. Gimaret}}</ref> Muslimanët e hedhin poshtë doktrinën [[Krishterimi|krishterë]] të [[Trinia|Trinisë]] dhe hyjninë e [[Jezusi|Jezusit]], duke e krahasuar atë me [[Politeizmi|politeizmin]]. Në Islam, Perëndia është qenie transhendente e cila nuk i ngjanë asnjë krijimi të saj në asnjë mënyrë. Kështu, [[muslimanët]] nuk kanë ikona, dhe nuk pritet të përfytyrojnë Perëndinë.<ref name=":3">{{cite book|author = Robyn Lebron|year = 2012|title = Searching for Spiritual Unity...Can There Be Common Ground?|publisher =|isbn = 978-1-4627-1262-5|page = 117}}</ref>
[[Henoteizmi]] është besimi dhe adhurimi i një perëndie të vetëme, duke pranuar ekzistencën ose ekzistencën e mundshme të [[Hyjnitë|hyjnive]] të tjera.<ref>Müller, Max. (1878) ''Lectures on the Origin and Growth of Religion: As Illustrated by the Religions of India.'' London: Longmans, Green and Co.</ref>
== Shiko edhe ==
|