Perëndia: Dallime mes rishikimesh
| [Redaktim i kontrolluar] | [Redaktim i kontrolluar] |
Content deleted Content added
Βατο (diskuto | kontribute) + |
Βατο (diskuto | kontribute) + |
||
Rreshti 7:
Perëndia është konceptuar si personale ose jo personale. Në teizëm, Perëndia është qenia krijuese dhe mbështetëse e gjithësisë, ndërsa në deizëm, Perëndia është qenia krijuese, por jo mbështetëse e gjithësisë. Në [[Panteizmi|panteizëm]], Perëndia është vetë gjithësia. Në [[Ateizmi|ateizëm]], ekziston një mungesë besimi në Perëndi. Në [[Agnosticizmi|agnosticizëm]], ekzistenca e Perëndisë konsiderohet e panjohur ose e panjohshme. Perëndia gjithashtu është konceptuar si burim i gjithë detyrimit moral dhe "ekzistenca më e madhe e mundshme".<ref name="Swinburne" /> Shumë filozofë kanë zhvilluar argumente për dhe kundër ekzistencës së Perëndisë.<ref name=Platinga>[[Alvin Plantinga|Platinga, Alvin]]. "God, Arguments for the Existence of", ''Routledge Encyclopedia of Philosophy'', Routledge, 2000.</ref>
[[Monoteizëm|Monoteistët]] i referohen perëndive të tyre duke përdorur emra të përshkruar nga fetë e tyre përkatëse, me disa prej këtyre emrave duke iu referuar ideve të caktuara kulturore rreth identitetit dhe atributeve të perëndisë së tyre. Në periudhën e lashtë egjiptiane të Atenizmit, ndoshta feja monoteiste më e hershme e regjistruar, ky hyjni u quajt Ateni,<ref>Jan Assmann, ''Religion and Cultural Memory: Ten Studies'', Stanford University Press 2005, p. 59</ref> i paraqitur si e vetmia Qenie e Epërme e vërtetë dhe krijuesi i gjithësisë.<ref>M. Lichtheim, ''Ancient Egyptian Literature'', Vol. 2, 1980, p. 96</ref> Në [[Bibla hebraike|Biblën hebraike]] dhe [[Judaizmi|Judaizëm]], ''Elohim'', ''Adonai'', [[YHWH]] ([[Gjuha hebraike|hebraisht]]: יהוה) dhe emra të tjerë përdoren si emra të Perëndisë. ''Yahweh'' dhe ''Jehovah'', shqiptime të mundshme me zanore të YHWH, përdoren në [[Krishtërimi|krishtërim]]. Në doktrinën e krishterë të [[Trinia|Trinisë]], Perëndia, bashkëjetues në tre "persona", quhet "Ati", "Biri" dhe "[[Shpirti i Shenjtë|Fryma e Shenjtë]]". Në [[Islam]], përdoret emri ''[[Allah]]'', ndërsa myslimanët gjithashtu kanë disa [[99 emrat e All-llahut|emra përshkrimi]] për Perëndinë. Në [[Hinduizmi|hinduizëm]], ''[[Brahmani]]'' shpesh konsiderohet një koncept monist i Perëndisë.<ref>Pantheism: A Non-Theistic Concept of Deity – p. 136, Michael P. Levine – 2002</ref> Në fenë kineze, ''Shangdi'' është konceptuar si paraardhësi i parë i gjithësisë, i brendshëm ndaj tij dhe vazhdimisht duke e sjellë rendin në të. Fetë e tjera kanë emra për konceptin, për shembull, ''Baha'' në Besimin Bahá'í,<ref>A Feast for the Soul: Meditations on the Attributes of God : ... – p. x, Baháʾuʾlláh, Joyce Watanabe – 2006</ref> ''Waheguru'' në [[Sikhizmi|Sikhizëm]],<ref>Philosophy and Faith of Sikhism – p. ix, Kartar Singh Duggal – 1988</ref> ''Sang Hyang Widhi Wasa'' në Hinduizmin Balinik,<ref>Philosophy and Faith of Sikhism – p. ix, Kartar Singh Duggal – 1988</ref> dhe ''[[Ahura Mazda]]'' në [[Zoroastrizmi|Zoroastrizmin]].<ref>The Intellectual Devotional: Revive Your Mind, Complete Your Education, and Roam confidently with the cultured class, David S. Kidder, Noah D. Oppenheim, p. 364</ref>
Konceptet e ndryshme të Perëndisë dhe pretendimet konkurruese për karakteristikat, qëllimet dhe veprimet e Perëndisë, kanë çuar në zhvillimin e ideve të omniteizmit, pandeizmit,<ref name="Dawe">{{cite book|title= The God Franchise: A Theory of Everything|author = Alan H. Dawe|year = 2011|isbn = 978-0-473-20114-2|page = 48|quote = Pandeism: This is the belief that God created the universe, is now one with it, and so, is no longer a separate conscious entity. This is a combination of pantheism (God is identical to the universe) and deism (God created the universe and then withdrew Himself).}}</ref> ose një filozofie shumëvjeçare, e cila përcakton se ka një të vërtetë themelore teologjike, nga të cilat të gjitha fetë shprehin një mirëkuptim të pjesshëm dhe për të cilin "të devotshmit në fetë e ndryshme më të mëdha të botës po adhurojnë në të vërtetë të vetmin Perëndi, por nëpërmjet koncepteve të ndryshme që mbivendosen".<ref>''Christianity and Other Religions'', by John Hick and Brian Hebblethwaite. 1980. p. 178.</ref>
Rreshti 22:
===Hyj===
Fjala "hyj" rrjedh nga "hyll", forma arkaike e fjalës "[[yll]]", e cila ka prejardhje nga shqipja e vjetër ''ȳll'' (Budi <yyll>, Buzuku <uill>), nga [[Gjuha proto-shqipe|proto-shqipja]] ''*usla'', nga [[Gjuha proto-indo-evropiane|PIE]] ''*h₁us-los'' (krahaso me anglishten e vjetër ''ysle'', "[[hiri]] i nxehtë"), nga ''*h₁ews-'' ("[[Djegia|djeg]]") (krahaso me [[Latinisht|latinishten]] ''ūrere'', [[Greqishtja e lashtë|greqishten e lashtë]] εὕω (''heúō'', "përcëlloj")).<ref>{{cite book|last=Demiraj|first=Bardhyl
===Zot===
Rreshti 44:
===Njësia===
[[File:Shield-Trinity-Scutum-Fidei-English.svg|thumb|[[Trinia]] është besimi se Perëndia është i përbërë nga Ati, Biri (mishëruar metafizikisht në sferën fizike nga [[Jezusi]]) dhe [[
Monoteistët pohojnë se ka vetëm një perëndi; mund të pohojnë gjithashtu se një perëndi e vërtetë adhurohet në fetë e ndryshme nën emra të ndryshëm. Pikëpamja se të gjithë teistët në të vërtetë adhurojnë të njëjtën perëndi, pavarësisht nëse e njohin apo jo, theksohet veçanërisht në fenë [[Bahá'í]], [[Hinduizmi|Hinduizëm]]<ref>See Swami Bhaskarananda, ''Essentials of Hinduism'' (Viveka Press 2002) {{ISBN|1-884852-04-1}}</ref> dhe [[
Në [[Krishterim|krishterizëm]], doktrina e [[Trinia|Trinisë]] e përshkruan Perëndinë si një Perëndi në tre Veta hyjnorë (secila prej tre Vetave është vetë Perëndia). Trinia e Shenjtë përfshin<ref>{{cite web |url=http://www.whataboutjesus.com/grace/actions-god-series/what-trinity?page=0,0 |title=What Is the Trinity? |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140219020335/http://www.whataboutjesus.com/grace/actions-god-series/what-trinity?page=0%2C0 |archivedate=19 February 2014 |df= }}</ref> "Ati Perëndia", "Perëndia Biri" ([[Jezusi]], [[Krishti]]), dhe "Perëndia [[Shpirti i Shenjtë|Fryma e Shenjtë]]". Në shekujt e kaluar, ky përcaktim themelor i besimit të krishterë u përmbledh edhe nga formula latine ''Sancta Trinitas'', ''Unus Deu''s ("Trinia e Shenjtë", "E Vetmja Perëndi"), që u raportua në ''Litaniae lauretanae''.
Rreshti 52:
[[Henoteizmi]] është besimi dhe adhurimi i një perëndie të vetëme, duke pranuar ekzistencën ose ekzistencën e mundshme të [[Hyjnitë|hyjnive]] të tjera.<ref>Müller, Max. (1878) ''Lectures on the Origin and Growth of Religion: As Illustrated by the Religions of India.'' London: Longmans, Green and Co.</ref>
===Theizmi, deizmi dhe panteizmi===
[[File:Blake God Blessing.jpg|thumb|upright=0.9|William Blake: ''God blessing the seventh day'' ("Perëndia duke bekuar ditën e shtatë"), pikturë me bojëra uji që përshkruan Perëndinë.]]
[[Teizmi]] në përgjithësi thotë se Perëndia ekziston realisht, objektivisht dhe në mënyrë të pavarur nga [[mendimi]] njerëzor; se Perëndia krijoi dhe mban gjithçka; se Perëndia është qenie e gjithëfuqishme dhe e përjetshme; dhe se Perëndia është personale dhe ndërvepron me [[Gjithësia|gjithësinë]] përmes, për shembull, përvojës fetare dhe lutjeve të [[Njeriu|njerëzve]].<ref name="smart">{{cite book|last=Smart|first=Jack|author2=John Haldane|title=Atheism and Theism|publisher=Blackwell Publishing|year=2003|isbn=978-0-631-23259-9|page=8}}</ref> Teizmi pohon se Perëndia është qenie si transhendente dhe imanente; pra, është njëkohësisht e pafund dhe, në një farë mënyre, e pranishme në çështjet e [[Bota|botës]].<ref name="lemos">{{cite book|last=Lemos|first=Ramon M.|title=A Neomedieval Essay in Philosophical Theology|publisher=Lexington Books|year=2001|isbn=978-0-7391-0250-3|page=34}}</ref> Jo të gjithë teistët pranojnë të gjitha këto propozime, por secili zakonisht i nënshtrohet disa prej tyre.<ref name="smart" /> Teologjia [[Katolicizmi|katolike]] thotë se Perëndia është pafundësisht e thjeshtë dhe nuk është subjekt i padiskutueshëm në kohë. Shumica e teistëve pohonjnë se Perëndia është e gjithëfuqishme, e gjithëdijshme dhe dashamirëse, megjithëse ky besim ngre pyetje për përgjegjësinë e Perëndisë për të keqen dhe vuajtjet në botë. Disa teistë i përshkruajnë Perëndisë një kufizim vetë-ndërgjegjes ose të qëllimshëm të plotfuqishmërisë, gjithëdijshmërisë, ose dashamirësisë. Teizmi i hapur, për dallim, pohon se, për shkak të natyrës së [[Koha|kohës]], gjithëdijshmëria e Perëndisë nuk do të thotë që hyjnia mund të parashikojë të ardhmen. Teizmi nganjëherë përdoret për të referuar në përgjithësi për çdo besim në një perëndi apo hyjni, dmth [[Monoteizmi|monoteizëm]] apo [[Politeizmi|politeizëm]].<ref name="philosofrelGlossthe">{{cite web|url=http://www.philosophyofreligion.info/definitions.html|title=Philosophy of Religion.info – Glossary – Theism, Atheism, and Agonisticism|publisher=Philosophy of Religion.info|accessdate=16 July 2008|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080424071443/http://www.philosophyofreligion.info/definitions.html|archivedate=24 April 2008}}</ref><ref name="TFDtheism">{{cite web|url=http://www.thefreedictionary.com/theism|title=Theism – definition of theism by the Free Online Dictionary, Thesaurus and Encyclopedia|publisher=TheFreeDictionary.com|accessdate=16 July 2008}}</ref>
[[Deizmi]] pohon se Perëndia është tërësisht transhendente: Perëndia ekziston, por nuk ndërhyn në botë përtej asaj që ishte e nevojshme për ta krijuar atë.<ref name=lemos /> Në këtë pikëpamje, Perëndia nuk është [[Antropomorfizmi|antropomorfe]], as nuk u përgjigjet lutjeve as prodhon mrekulli. E zakonshme në Deizëm është besimi se Perëndia nuk ka interes për njerëzimin dhe mund të mos jetë në dijeni të njerëzimit. [[Pandeizmi]] kombinon Deizmin me besimet [[Panteizmi|panteiste]].<ref name ="Dawe"/><ref>{{cite book |title= The History of Science: A Beginner's Guide |author = Sean F. Johnston |year = 2009 |isbn = 978-1-85168-681-0 |page = 90 |quote = In its most abstract form, deism may not attempt to describe the characteristics of such a non-interventionist creator, or even that the universe is identical with God (a variant known as pandeism).}}</ref><ref>{{cite book |title= This Strange Eventful History: A Philosophy of Meaning |author = Paul Bradley |year = 2011 |isbn = 978-0-87586-876-9 |page = 156 |quote = Pandeism combines the concepts of Deism and Pantheism with a god who creates the universe and then becomes it.}}</ref> Pandeizmi është propozuar të shpjegojë si Deizmi pse Perëndia do të krijojë një [[Gjithësia|gjithësi]] dhe pastaj ta braktisë atë<ref name="Fuller">{{cite book |title= Thought: The Only Reality |author = Allan R. Fuller |year = 2010 |isbn = 978-1-60844-590-5 |page = 79 |quote = Pandeism is another belief that states that God is identical to the universe, but God no longer exists in a way where He can be contacted; therefore, this theory can only be proven to exist by reason. Pandeism views the entire universe as being from God and now the universe is the entirety of God, but the universe at some point in time will fold back into one single being which is God Himself that created all. Pandeism raises the question as to why would God create a universe and then abandon it? As this relates to pantheism, it raises the question of how did the universe come about what is its aim and purpose?}}</ref> dhe sa i përket Panteizmit, origjinën dhe qëllimin e gjithësisë.<ref name="Fuller"/><ref>{{cite book |title= Ultimate Truth, Book 1 |author = Peter C. Rogers |year = 2009 |isbn = 978-1-4389-7968-7 |page = 121 |quote = As with [[Panentheism]], [[Pantheism]] is derived from the Greek: 'pan'= all and 'theos' = God, it literally means "God is All" and "All is God." Pantheist purports that everything is part of an all-inclusive, indwelling, intangible God; or that the Universe, or nature, and God are the same. Further review helps to accentuate the idea that natural law, existence, and the Universe which is the sum total of all that is, was, and shall be, is represented in the theological principle of an abstract 'god' rather than an individual, creative Divine Being or Beings of any kind. This is the key element which distinguishes them from Panentheists and Pandeists. As such, although many religions may claim to hold [[Pantheistic]] elements, they are more commonly [[Panentheistic]] or Pandeistic in nature.}}</ref>
[[Panteizmi]] pohon se Perëndia është [[gjithësia]] dhe gjithësia është Perëndia, ndërsa [[Panenteizmi]] thotë se Perëndia përmban, por nuk është e njëjta me gjithësinë.<ref>John Culp (2013). [http://plato.stanford.edu/cgi-bin/encyclopedia/archinfo.cgi?entry=panentheism "Panentheism,"] ''Stanford Encyclopedia of Philosophy'', Spring.</ref>
== Shiko edhe ==
Line 61 ⟶ 71:
==Referencat==
{{Reflist|3}}
[[Kategoria:Perëndi]]
| |||