Jan Kukuzeli: Dallime mes rishikimesh
| [Redaktim i kontrolluar] | [Redaktim i kontrolluar] |
Content deleted Content added
Vendosa disa lidhje te brendshme. |
v Vendosa lidhje te brendshme e te jashtme. |
||
Rreshti 1:
[[Skeda:Ioannis Koukouzelis.jpg|parapamje|Jan Kukuzeli]]
'''Shën Jan Kukuzeli''' (1280? - 1370?)<ref>[https://books.google.com/books?id=haFlGXIg8uoC&pg=PA252&lpg=PA252&dq=Robert+Elsie+Jan+Kukuzeli&source=bl&ots=dOyO4OL9PU&sig=o3NQs32SX-dCXA5lXBUmKW3YGBg&hl=sq&sa=X&ved=0ahUKEwiagJnL2cnPAhVEUhQKHSnIDbsQ6AEIMDAD#v=onepage&q=Robert%20Elsie%20Jan%20Kukuzeli&f=false Robert Elsie: Historical Dictionary of Albania.] fq. 252</ref> ose Joan ishte një murg [[Kisha ortodokse|ortodoks]] nga [[Durrësi]]. [[Shenjtor]], himnograf, mjeshtër dhe teoricien i muzikës kishtare [[Bizanti|bizantine]].
Shumë janë ata që kanë shkruar për të – historianë, filologë, muzikologë – nga Lindja e nga Perëndimi, të huaj e vendas. Për të janë shkruar shumë më tepër nga çdo kompozitor kishtar. Veprat e tij, në dorëshkrime, janë thesare të shek. XIV. Ky është një përshkrim i shkurtër biografik, duke përmendur pak edhe veprën e madhe muzikore.
[[Kisha ortodokse|Kisha Ortodokse]] në mbarë botën e nderon këtë figurë si shenjtor të saj dhe kujtimin e tij e feston çdo [[1 tetor]]. Jan Kukuzeli është pikturuar si kompozitor dhe si shenjtor në mjaft miniatura dorëshkrimesh, në [[Afresku|afreske]] dhe piktura murale kishash si edhe në [[Ikonat|ikona]] druri. Ikona më e hershme gjendet në kodikun 457 të Manastirit Kutlumusi ([[Mali i Shenjtë]]) (shek. XIV). Ikona të tij janë pikturuar në manastirin e tij në Malin e Shenjtë, në [[Shqipëria|Shqipëri]] në [[Manastiri i Ardenices|Manastirin e Ardenicës]], në [[Greqi]], [[Bullgari]], [[Serbi]], [[Moskë]], [[Mynih]] etj. ▼
▲Jan Kukuzeli është pikturuar si kompozitor dhe si shenjtor në mjaft miniatura dorëshkrimesh, në [[Afresku|afreske]] dhe piktura murale kishash si edhe në [[Ikonat|ikona]] druri. Ikona më e hershme gjendet në kodikun 457 të Manastirit Kutlumusi ([[Mali i Shenjtë]]) (shek. XIV). Ikona të tij janë pikturuar në manastirin e tij në Malin e Shenjtë, në Shqipëri në [[Manastiri i Ardenices|Manastirin e Ardenicës]], në [[Greqi]], [[Bullgari]], [[Serbi]], [[Moskë]], [[Mynih]] etj.
Gjithashtu janë ngritur mjaft kore kishtare, që mbajnë emrin e tij. Edhe qytetarët durrsakë janë krenarë për këtë figurë duke e kujtuar kontributin e madh e të çmuar dhe duke i dhënë edhe emrin e tij, “Jan Kukuzeli”, Shkollës së Mesme Artistike së qytetit të [[Durrësi]]t.
== Jeta ==
Jani, lindi në [[Durrës]], një qytet-port kozmopolitan, në atë kohë nën zotërimin bizantin, në shek. XII (sipas disa studiuesve) ose në fund shek. XIII (rreth [[1270]], sipas disa studiuesve të tjerë). I ati i vdiq kur ishte shumë i vogël, kështu që nëna e tij u mor me edukimin e tij, duke ia besuar mësuesve më të mirë të asaj kohe. Ai u dallua për një zgjuarsi të rrallë, për zërin engjëllor dhe për aftësitë e mëdha muzikore.
Duket që, për shkak të atij zëri, e dërguan në [[Kostandinopoja|Konstandinopojë]], në kryeqytetin e perandorisë, për të studiuar dhe kënduar në oborrin perandorak. Duke parë talentin e tij të madh dhe përparimin e habitshëm në muzikë, e emëruan drejtues të veprimtarive muzikore të kryeqytetit, duke i dhënë titullin Mjeshtër, titull që në atë kohë ishte shumë i rëndësishëm. Muzika luante një rol të veçantë në [[Kostandinopoja|Konstandinopojë]], kështu që Jan u bë një anëtar i oborrit perandorak dhe favorit i vetë perandorit. Për zërin e tij të mahnitshëm e quajtën “zë engjëllor”. Kur ai këndonte atje, në kishën e [[Hagia Sofia|Shën Sofisë]], mblidheshin të gjithë për ta dëgjuar dhe të prekur nga ai zë, fillonin të qanin me ngashërim.
Por, ndërsa ishte favorit i perandorit dhe i nderuar nga të gjithë, zemra e tij nuk ishte e gëzuar. Shpirti i tij dëshironte një jetë asketike kushtuar tërësisht [[Perëndia|Zotit]], ndërsa jeta në oborr me tërë tundimet dhe lavditë, e pengonte të bënte një jetë shpirtërore. Madje mbreti ngaqë e donte shumë donte që ta martonte me një vajzë të një fisniku. Djaloshi i ri vendosi të largohej fshehurazi. Kështu, i veshur si një bari i varfër, u largua dhe shkoi në [[Lavraja e Madhe (Mali i Shenjtë)|Manastirin e Lavrës]] së Madhe në [[Mali i Shenjtë]] (
Një ditë, kur kulloste dhitë në një vend të shkretë, duke menduar se ishte vetëm, filloi të këndonte një himn kushtuar Hyjlindëses Mari, me zë më të lartë se zakonisht. Por një asket (murg që banon në vetmi) që banonte aty pranë e dëgjoi dhe i mahnitur nga bukuria e këndimit dhe e melodisë, madje duke parë edhe kafshët që nuk kullotnin, por shijonin të magjepsura, shkoi tek igumeni i Lavrës së Madhe, i cili edhe e thirri bariun dhe e detyroi të thonte të vërtetën. Jani iu lut që të rrinte në manastir e të mos ta dorëzonte tek perandori, sepse donte më shumë jetën murgjërore, sesa jetën e oborrit.
Line 21 ⟶ 19:
Igumeni e urdhëroi që ta linte punën e bariut dhe të merrte drejtimin e korit të kishës qendrore të manastirit. Jani u bind. Por në të njëjtën kohë, igumeni i cili nuk donte të ishte në kundërshtim me urdhrat e perandorit, u nis për në Konstandinopojë për ta takuar, që t’i kërkonte falje për Janin. Monarku donte që të gjithë të përuleshin para vullnetit hyjnor dhe e urdhëroi igumenin që Jani të lihej i lirë dhe të vendoste vetë se çfarë do të bënte. Igumeni plot gëzim u kthye në manastir dhe i dha lajmin e gëzuar Janit dhe vëllezërve të manastirit.
Ai vazhdoi jetën e tij asketike (të ushtrimit shpirtëror) më shumë se më parë. U vendos në një shtëpi dedikuar Kryeengjëjve të Shenjtë, pranë manastirit, duke praktikuar agjërimin, pendimin dhe [[Lutja|lutjen]] e pandërprerë. Pjesën tjetër të jetës e kaloi duke i kënduar këngë e lavde Zotit dhe Hyjlindëses Mari, si edhe duke kompozuar shumë pjesë muzikore kishtare, që kanë lënë gjurmë të thella në traditën e krishterë ortodokse.
Tepër e njohur është mrekullia kur iu shfaq Shën Maria Hyjlindëse duke e shpërblyer me një monedhë floriri për himnet e tij të mrekullueshme, ku edhe sot në kishëzën për nder të tij, ndodhet edhe ikona “Shën Maria e Kukuzelit” (Kukuzélisa)[https://i1.wp.com/www.familylifeministry.atlanta.goarch.org/wp-content/uploads/2016/03/Koukouzelissa.jpg?w=295]. E mësoi ditën e vdekjes, shumë kohë më parë, prandaj kur iu afrua, Jani mblodhi të gjithë vëllezërit, iu kërkoi ndjesë dhe i porositi që ta varrosnin në shtëpinë e Kryeengjëjve të Shenjtë, aty ku rrinte. Ndërroi jetë më [[1 tetor]].
== Vepra muzikore ==
Jani sistemoi dhe riformoi melodi më të vjetra, kompozoi tërësi veprash origjinale të famshme, kryesisht “mësime të ngadalta për zëra të bukur” (kalifonik), në mënyrën tradicionale. Pothuajse të gjitha u përkthyen nga shkrimi i vjetër muzikor në shkrimin muzikor të kohës së tij. Shkrim muzikor, i cili do të qëndrojë në përdorim për disa shekuj deri në shkrimin e ri muzikor të Krisanthit (mitropolit i Durrësit) dhe Hurmuzit, në fillim të shek. XIX.
Aftësia dhe ofrimi i tij psaltik (i mënyrës të të kënduarit kishtar) është krejtësisht një art kishtar [[Bizanti|bizantin]] në një fazë të zhvillimit të Artit Psaltik, të cilin e nisi mësuesi i tij Protopsalt (Kënduesi i Parë) Joan Glikis. Jan Kukuzeli konsiderohet “burimi i dytë” i Muzikës Kishtare Bizantine, pas Joan Damaskinit.
Jemi në kohën kur kompozitori himnograf është zëvendësuar nga kompozitori që është njëkohësisht psalt (këndues). Është epoka e mjeshtërve të mëdhenj, përfaqësuesi më i shquar i të cilëve është vetë Kukuzeli. Në këtë periudhë, kjo muzikë arrin kulmin e artit të madh. Në të njëjtën kohë krijohen kompozimet e lira, me iso.
| |||