Naim Frashëri: Dallime mes rishikimesh
| [redaktim i pashqyrtuar] | [redaktim i pashqyrtuar] |
Content deleted Content added
v →Referimet: Referenca -> Referime duke përdorur AWB |
No edit summary |
||
Rreshti 5:
| Figura = NAIMFRASHERI.jpg
| Datëlindja = [[25 maj]], [[1846]]
| Vendlindja = [[Frashëri (Përmet)|Frashër]] [[
| Datëvdekja = [[20 tetor]], [[1900]]
| Vendvdekja = [[Stamboll]], [[Perandoria Osmane]] <small>tani ([[Turqia|Turqi]])</small>
Rreshti 11:
| Profesioni = nëpunës, shkrimtar
}}
'''Naim [[Beu|bej]] Frashëri''' i njohur më së shumti si '''Naim Frashëri''' ([[Frashëri (Përmet)|Frashër]], [[25 maj]] [[1846]] - [[Stambolli|Stamboll,]] [[20 tetor]] [[1900]]) ka qenë
Vepra poetike e Naimit vuri bazat e letërsisë kombëtare dhe luajti rol të rëndësishëm në zgjimin e vetëdijes atdhetare. Naimi i këndoi mallit e dashurisë për atdhe, krenarisë kombëtare dhe të kaluarës së lavdishme të shqiptarëve.<ref>{{harvnb|Akademia|2002|p=354}}</ref>
Rreshti 31:
== Krijimtaria ==
Gjuhët e huaja të nxëna nga mësimet te para private dhe më tej përgjatë shkollimt në Janinë bënë që, sipas [[Robert Elsie]], Naimi ishte një shembull parësor i intelektualit osman të shekullit të XIX që ndihej njëlloj i ambientuar si me kulturën Lindore ashtu dhe Perëndimore.<ref>{{Harvnb|Elsie|2005|p=67}}</ref> Naimi është autor i gjithsej njëzetedy veprave: katër në osmanishte, dy në persishte, dy në [[Gjuha greke|greqishte]] dhe pesëmbëdhjetë në shqipe. Duke qenë se ishte në një post delikat si drejtor i këshillit të censurës në Ministrinë e Arsimit të Perandorisë, me mundësi në disa raste për t'i bërë bisht ndalimit të librave dhe botimeve në shqipe nga ana e [[Porta e Lartë|Portës së Lartë]], Naimi e pa të arsyeshme të mos përdorte emrin e mbiemrin në shumë nga botimet e veta, por të shënonte vetëm 'nga N.H.', 'nga N.H.F.', ose 'nga N.F.'<ref name=":1" />[[Skeda:Naim Frashëri Tirana.jpg|parapamje|Busti në Tiranë]]
Bashkë me të vëllain, Samiun, ishin tejet të interesuar për risimet filologjike. Vepra e parë e Naimit qe përpilimi i një gramatike të gjuhës perse "Rregullat e persishtes sipas metodës së re" (osman. e tejshkruar ''Kavâid-i farisiyye dar tarz-i nevîn'') më 1871, nënshkruar ''Mehmet Naim'', nëpunës i Drejtorisë së Shtypit. Duke pasur gjithsej ka 168 faqe, kjo vepër është e ndarë në dy pjesë: pjesa e parë ka 85 faqe dhe në atë jepen të dhëna rreth rregullave të gjuhës perse, sidomos për pjesën morfologjike të kësaj gjuhe, kurse pjesa e dytë e cila ka 83 faqe, përbëhet nga katër ushtrime dhe një fjalor në fund me disa fjalë persisht – osmanisht.<ref>Abdullah Rexhepi, ''Naim Frashëri & kontributi i tij në gjuhën e persëve'', Shqip. - Nr. 38, 11 shkurt, 2009, f. 29.</ref><ref>Abdullah Rexhepi, ''Mbi gramatikën e persishtes të Naim Frashërit, kumtesë e mbajtur në konferencën shkencore “Qytetërimi perso – iranian në Ballkan”'', më 11 mars, 2011, në Akademinë e Shkencave të Shqipërisë.</ref>▼
Vepra poetike e Naimit vuri bazat e letërsisë kombëtare dhe luajti rol të rëndësishëm në zgjimin e vetëdijes atdhetare. Me vjershat dhe poemat e tij i këndoi mallit e dashurisë për atdhe, krenarisë kombëtare dhe të kaluarës së lavdishme të shqiptarëve.<ref>{{harvnb|Akademia|2002|p=354}}</ref> Më 1880 shkroi të parën vepër shqip me përmbajtje atdhetare, poemthin "Shqipëria", ku shpalli të gjitha idetë që përbëjnë trungun e veprës së tij atdhetare.<ref>{{harvnb|Akademia|2002|p=354}}</ref> Ky poemth do të shpërndahej në dorëshkrim mes bashkëatdhetarëve të tij, meqenëse qeveria osmane nuk lejonte asnjë shkrim shqip të botohej në Perandorinë Osmane, ndërsa jashtë kufinjve kishte mundësi të kufizuara botimi.<ref>{{harvnb|Akademia|2002|p=214}}</ref> Vetëm në vitin 1886 botoi në Bukuresht 6 vepra, "Bagëti e Bujqësija", "Vjersha për mësonjëtoret e para", "E këndimit të çunave këndonjëtoreja" me dy vëllime, "Istori e përgjithshme" dhe "Dituritë".<ref>{{harvnb|Akademia|2002|p=354}}</ref> Në vitin 1898 do të botonte poemën epike Istori e Skënderbeut e cila u bë një nga veprat më të lexuara gjatë Rilindjes.<ref>{{harvnb|Akademia|2002|p=354-355}}</ref>
I përfshirë kultura perse dhe vargjet sufi të [[Saadi Shirazi|Saadiut]], [[Hafez|Hafezit]], shkroi dhe botoi qindra vargje në persisht, duke ndjekur traditën e letërsisë perse dhe modelet e poetëve të parapëlqyer më 1884 vëllimin me poezi prozaike "Katër stinët" (osmanisht e tejshkruar ''Fusuli erbea''). Më tej shkroi dhe botoi më 1885 vëllimin poetik "Ëndërrimet" (pers. ''Tehajjulat'').<ref>Nasho Jorgaqi, ''"Katër stinët" dhe fillimet romantike të Naimit'', parathënie e vëllimit "Katër stinët" (1995), përkthyer nga Vexhi Buharaja, Tiranë: Albinform. f. 5-28</ref> Sipas një studimi të Abdullah Rexhepit, me shumë gjasë Naimi kishte kënduar edhe [[Xhelaledin Rumi|Rumiun]], duke qenë se gjehen gjurmë të botëkuptimeve dhe ndikime të veprave të tij në opusin naimian.<ref>Abdullah Rexhepi, ''Naim Frashëri dhe kodi letrar persian: Gjurmë të Mevlana Rumiut në poezinë e Naim Frashërit'', ligjeratë në konferencën "The XXXIII International Seminar for Albanian Language, Literature and Culture".</ref>▼
Rëndësi të veçantë i dha botimit të librave për të cilët kishte nevojë shkolla shqipe.<ref>{{harvnb|Akademia|2002|p=354}}</ref>
=== Në gjuhë tjera ===
▲Bashkë me të vëllain, Samiun, ishin tejet të interesuar për risimet filologjike. Vepra e parë e Naimit qe përpilimi i një gramatike të gjuhës perse "Rregullat e persishtes sipas metodës së re" (osman. e tejshkruar ''Kavâid-i farisiyye dar tarz-i nevîn'') më 1871, nënshkruar ''Mehmet Naim'', nëpunës i Drejtorisë së Shtypit. Duke pasur gjithsej ka 168 faqe, kjo vepër është e ndarë në dy pjesë: pjesa e parë ka 85 faqe dhe në atë jepen të dhëna rreth rregullave të gjuhës perse, sidomos për pjesën morfologjike të kësaj gjuhe, kurse pjesa e dytë e cila ka 83 faqe, përbëhet nga katër ushtrime dhe një fjalor në fund me disa fjalë persisht – osmanisht.<ref>Abdullah Rexhepi, ''Naim Frashëri & kontributi i tij në gjuhën e persëve'', Shqip. - Nr. 38, 11 shkurt, 2009, f. 29.</ref><ref>Abdullah Rexhepi, ''Mbi gramatikën e persishtes të Naim Frashërit, kumtesë e mbajtur në konferencën shkencore “Qytetërimi perso – iranian në Ballkan”'', më 11 mars, 2011, në Akademinë e Shkencave të Shqipërisë.</ref>
▲I përfshirë kultura perse dhe vargjet sufi të [[Saadi Shirazi|Saadiut]], [[Hafez|Hafezit]], shkroi dhe botoi qindra vargje në persisht, duke ndjekur traditën e letërsisë perse dhe modelet e poetëve të parapëlqyer më 1884 vëllimin me poezi prozaike "Katër stinët" (osmanisht e tejshkruar ''Fusuli erbea''). Më tej shkroi dhe botoi më 1885 vëllimin poetik "Ëndërrimet" (pers. ''Tehajjulat'').<ref>Nasho Jorgaqi, ''"Katër stinët" dhe fillimet romantike të Naimit'', parathënie e vëllimit "Katër stinët" (1995), përkthyer nga Vexhi Buharaja, Tiranë: Albinform. f. 5-28</ref> Sipas një studimi të Abdullah Rexhepit, me shumë gjasë Naimi kishte
[[Skeda:TiranaFrasheriBrueder cropped.jpg|thumb|left]]
[[Skeda:NHFHistori.jpg|lidhje=https://sq.wikipedia.org/wiki/Skeda:NHFHistori.jpg|alt=|majtas|parapamje|Istori e Shqipërisë prej Naim Frashërit]]▼
=== Studime të veprës ===
Një vit pas vdekjes së Naimit, [[Faik Konica|Konica]] shkroi artikullin "Naim H. bej Frashëri" botuar tek e përkohshmja Albania në Bruksel. Po atë vit në [[Sofja|Sofie]], nipi i Naimit, [[Mid'hat bej Frashëri|Midhat bej Frashëri]] me nofkën ''Mali Kokojka'' shkroi artikullin "Naim Be Frashëri". Më 1925 në një libër të botuar nga studentët shqiptarë të [[Vjena|Vjenës]] titulluar "''Naim Frashërit, vjershëtorit dhe 'edukatorit kombëtar''", [[Norbert Jokl]] në shkrimin e tij "''Naim Be Frashëri dhe pasunimi i gjuhës shqipe"'' jep idenë e ndikimit të ideve të dijetarit gjerman, Leibniz.<ref>{{Cite book|title=Naim Frashëri, bektashizmi dhe kombëtarizmi|last=Uçi|first=Alfred|publisher=Manifestimi Letrar Ndërkombëtar "Ditët e Naimit"|year=2002|isbn=|location=Tetovë|pages=}}</ref> Për [[Eqrem Çabej]]n Naimi është përfaqësuesi i romantizmit në letrat shqipe, i ndikuar nga kultura frënge, ai lavdëron Voltaire dhe Rousseau te ''Istori e Skënderbeut'' si lajmësit e ideve të reja. Gjurmët e poezisë popullore tek ai janë fare të imta, ndonjë mënyrë të thëni popullore, imitimi i stilit të përrallave në ndonjë vend të ''Qerbelasë'' dhe te ''Istori e Skënderbeut''. Ndryshe nga Samiu që bashkëpunoi në reformën gjuhësore turke, Naimi u vu në shërbim të gjuhës amtare. Për Çabejn, Naimi duke qenë romantik është natyrë religjioze dhe e kultivoi në vepërsinë e tij tek veprat "Qerbelaja", "Fletorja e Bektashive"; por gjithashtu ai "ishte fis me Orientin; ai rron në të, është i saj", ku me ''Tehajjulat'' tregoi se sa i regjur ishte me letrat perse.<ref>{{Cite book|title=Shqiptarët midis Perëndimit dhe Lindjes|last=Çabej|first=Eqrem|publisher=Çabej|year=2006|isbn=99927-33-72-1|location=Tiranë|pages=104-111}}</ref>
Line 52 ⟶ 55:
[[Irani|Shteti iranian]] në shenjë nderimi për kontributin e tij në gjuhën perse i kushtoi një emetim special pullash postare me imazhin e poetit Frashërlli.<ref>''Albanian poet Naim Frasheri in Iranian postage stamps'', balkaneu.com, 9 korrik 2015. Marrë më 14 shkurt 2018.</ref>[[Skeda:200Lek(1997).jpg|parapamje|200-[[Leku shqiptar|Lekshi]] i vitit 1997 me figurën e Naim Frashërit]]
Frashëri është shkrimtar më përfaqësues i [[Sufizmi|mistikës islame]] në [[Gjuha shqipe|gjuhën shqipe]] përkatësisht me veprat ''Fletore e Bektashinjet'' dhe [[Qerbelaja (poemë)|''Qerbelaja'']], si veprat e para të [[Bektashi|bektashizmit]] shqiptar.<ref name="">{{Cite web|url=http://www.iemed.org/observatori/arees-danalisi/arxius-adjunts/qm-17-originals/qm17_Osmani.pdf|title=God in the Eagles’ Country: The Bektashi Order|last=Osmani|first=Edlira|website=iemed.org|publisher=Quaderns de la Mediterrània 17, 2012|pages=113}}</ref>
==Tituj të veprave==
▲[[
{{div col|3}}
* Kavâid-i fârisiyye dar tarz-i nevîn. (Mühendisynn Matbaasi, Kostandinopel 1871 [1288 A.H.]) 64 ff.
Line 99 ⟶ 103:
* {{libri|Hipi Zhdripi i Gjuhës/Kro280|Kronologjia e jetës - Naim Frashëri}}
==
{{reflist|2}}
| |||