Naim Frashëri: Dallime mes rishikimesh

Në vitin 1884 u shfaq revista shqiptare ''Drita'' me redaktor [[Petro Poga]] dhe më vonë [[Pandeli Sotiri]], ndërsa Naim Frashëri ishte redaktor i fshehtë pasi që në atë kohë shqiptarët muslimanë nuk lejoheshin të shkruanin shqip nga autoritetet osmane.<ref>{{harvnb|Skendi|1967|p=146.}}{{harvnb|Gawrych|2006|p=88}}</ref> Autoritetet osmane ndalonin shkrimin e shqipes, si rrjedhojë veprat publikoheshin jashtë shtetit dhe Frashëri përdorte inicialet '''N.H.F'''. <ref name="Skendi128">{{harvnb|Skendi|1967|p=128.}}</ref> Në një letër të vitit 1887, Frashëri shprehte mendimet e tij mbi gjendjen e Perandorisë Osmane në atë kohë. Sipas tij zgjidhja më e mirë për të ardhmen e shqiptarëve ishte bashkimi i Shqipërisë me Austro-Hungarinë.<ref name="Skendi268">{{harvnb|Skendi|1967|p=268.}}</ref>

Gjuhët e huaja të nxëna nga mësimet te para private dhe më tej përgjatë shkollimt në Janinë bënë që, sipas [[Robert Elsie]], Naimi ishte një shembull parësor i intelektualit osman të shekullit të XIX që ndihej njëlloj i ambientuar si me kulturën Lindore ashtu dhe Perëndimore.<ref>{{Harvnb|Elsie|2005|p=67}}</ref> Naimi është autor i gjithsej njëzetedy veprave: katër në osmanishte, dy në persishte, dy në [[Gjuha greke|greqishte]] dhe pesëmbëdhjetë në shqipe. Duke qenë se ishte në një post delikat si drejtor i këshillit të censurës në Ministrinë e Arsimit të Perandorisë, me mundësi në disa raste për t'i bërë bisht ndalimit të librave dhe botimeve në shqipe nga ana e [[Porta e Lartë|Portës së Lartë]], Naimi e pa të arsyeshme të mos përdorte emrin e mbiemrin në shumë nga botimet e veta, por të shënonte vetëm 'nga N.H.', 'nga N.H.F.', ose 'nga N.F.'<ref name=":1" />[[Skeda:Naim Frashëri Tirana.jpg|parapamje|Busti në Tiranë]]

Vepra poetike e Naimit vuri bazat e letërsisë kombëtare dhe luajti rol të rëndësishëm në zgjimin e vetëdijes atdhetare. Me vjershat dhe poemat e tij i këndoi mallit e dashurisë për atdhe, krenarisë kombëtare dhe të kaluarës së lavdishme të shqiptarëve.<ref>{{harvnb|Akademia|2002|p=354}}</ref> Më 1880 shkroi të parën vepër shqip me përmbajtje atdhetare, poemthin "Shqipëria", ku shpalli të gjitha idetë që përbëjnë trungun e veprës së tij atdhetare.<ref>{{harvnb|Akademia|2002|p=354}}</ref> Ky poemth do të shpërndahej në dorëshkrim mes bashkëatdhetarëve të tij, meqenëse qeveria osmane nuk lejonte asnjë shkrim shqip të botohej në Perandorinë Osmane, ndërsa jashtë kufinjve kishte mundësi të kufizuara botimi.<ref>{{harvnb|Akademia|2002|p=214}}</ref> Vetëm në vitin 1886 botoi në Bukuresht 6 vepra, "Bagëti e Bujqësija", "Vjersha për mësonjëtoret e para", "E këndimit të çunave këndonjëtoreja" me dy vëllime, "Istori e përgjithshme" dhe "Dituritë".<ref>{{harvnb|Akademia|2002|p=354}}</ref> Në vitin 1898 do të botonte poemën epike Istori e Skënderbeut e cila u bë një nga veprat më të lexuara gjatë Rilindjes.<ref>{{harvnb|Akademia|2002|p=354-355}}</ref> Rëndësi të veçantë i dha botimit të librave për të cilët kishte nevojë shkolla shqipe.<ref>{{harvnb|Akademia|2002|p=354}}</ref>

Një vit pas vdekjes së Naimit, [[Faik Konica|Konica]] shkroi artikullin "Naim H. bej Frashëri" botuar tek e përkohshmja Albania në Bruksel. Po atë vit në [[Sofja|Sofie]], nipi i Naimit, [[Mid'hat bej Frashëri|Midhat bej Frashëri]] me nofkën ''Mali Kokojka'' shkroi artikullin "Naim Be Frashëri". Më 1925 në një libër të botuar nga studentët shqiptarë të [[Vjena|Vjenës]] titulluar "''Naim Frashërit, vjershëtorit dhe 'edukatorit kombëtar''", [[Norbert Jokl]] në shkrimin e tij "''Naim Be Frashëri dhe pasunimi i gjuhës shqipe"'' jep idenë e ndikimit të ideve të dijetarit gjerman, Leibniz.<ref>{{Cite book|title=Naim Frashëri, bektashizmi dhe kombëtarizmi|last=Uçi|first=Alfred|publisher=Manifestimi Letrar Ndërkombëtar "Ditët e Naimit"|year=2002|isbn=|location=Tetovë|pages=}}</ref> Për [[Eqrem Çabej]]n Naimi është përfaqësuesi i romantizmit në letrat shqipe, i ndikuar nga kultura frënge, ai lavdëron Voltaire dhe Rousseau te ''Istori e Skënderbeut'' si lajmësit e ideve të reja. Gjurmët e poezisë popullore tek ai janë fare të imta, ndonjë mënyrë të thëni popullore, imitimi i stilit të përrallave në ndonjë vend të ''Qerbelasë'' dhe te ''Istori e Skënderbeut''. Ndryshe nga Samiu që bashkëpunoi në reformën gjuhësore turke, Naimi u vu në shërbim të gjuhës amtare. Për Çabejn, Naimi duke qenë romantik është natyrë religjioze dhe e kultivoi në vepërsinë e tij tek veprat "Qerbelaja", "Fletorja e Bektashive"; por gjithashtu ai "ishte fis me Orientin; ai rron në të, është i saj", ku me ''Tehajjulat'' tregoi se sa i regjur ishte me letrat perse.<ref>{{Cite book|title=Shqiptarët midis Perëndimit dhe Lindjes|last=Çabej|first=Eqrem|publisher=Çabej|year=2006|isbn=99927-33-72-1|location=Tiranë|pages=104-111}}</ref>

* IhtiraatËndërrimet ve ke, sfiyat(Tahayyulat). (Mihran, Kostandinopel 1881/821884 [12981301 A.H.]) 7966 ff.

* {{cite book|last=ElsieGawrych|first=RobertGeorge|title=AlbanianThe LiteratureCrescent and the Eagle: AOttoman ShortRule, HistoryIslam and the Albanians, 1874-1913|year=20052006|publisher=I.B. Tauris|url=https://books.google.com.au/books?id=ox3Wx1Nl_2MCwPOtzk-unJgC&pg=PA67|isbnPA13&lpg= 978PA13&dq=The+crescent+and+the+eagle:+Ottoman+rule,+Islam+and+the+Albanians,+1874-11913+Saadi&source=bl&ots=AGWHSK5Fc0&sig=JBGVpFnzKAt-84511JJkvSL9d-0312oQbqc&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwiO6suMwtbNAhWEi5QKHX6DBI8Q6AEIMTAD#v=onepage&q=The%20crescent%20and%20the%20eagle%3A%20Ottoman%20rule%2C%20Islam%20and%20the%20Albanians%2C%201874-4|location1913%20Saadi&f=false|pagesisbn= 9781845112875|ref=harv}}

* {{cite book|last=Elsie|first=Robert|title=HistoriaAlbanian e popullit shqiptarLiterature: vëllimiA iShort dytëHistory|authoryear=Akademia e Shkencave e Shqipërsië 2005|publisher=ToenaI.B. Tauris|yearurl=2002 https://books.google.com/books?id=ox3Wx1Nl_2MC&pg=PA67|locationisbn=Tiranë978-1-84511-031-4|ref=harv}}