Kanuni: Dallime mes rishikimesh
[Redaktim i kontrolluar] | [Redaktim i kontrolluar] |
Content deleted Content added
Sejko (diskuto | kontribute) |
Βατο (diskuto | kontribute) v U kthyen ndryshimet e Sejko (diskutimet) në versionin e fundit nga Βατο. Etiketa: Rollback |
||
Rreshti 1:
'''Kanuni''', ose '''Kanûja''' në malësitë e Veriut,<ref name=":0">{{Cite book|title=Fjalor i Orientalizmave në Gjuhën Shqipe|last=Dizdari|first=Tahir|publisher=AIITC|year=2005|isbn=|location=2014|pages=491-492|authorlink=Tahir Dizdari}}</ref> (në [[shqip]]en e vjetër: '''Doke''', sh. '''Doket'''<ref name="Camaj1989">{{cite book|last1=Camaj|first1=Martin|translator=Leonard Fox|title=The Code of Lekë Dukagjini|publisher=Gjonlekaj Publishing Company|year=1989|isbn=9780962214103|place=New York|url=https://books.google.com/books?id=dZ-RAAAAMAAJ&q=doke+kanun&dq=doke+kanun&hl=it&sa=X&ved=0ahUKEwigkrL0v5vlAhWDPOwKHUuYAH0Q6AEIWTAF|pages=xiii-|chapter=Foreword}}</ref>) është [[Ligji|ligjja]] apo përmbledhje e ligjeve të pashkruara zakonore, të trashëguara në mënyrë gojore. E ushtruar qëmoti në [[Shqipëria|Shqipërinë]] e tanishme [[Gegëria|Veriore]], [[Kosova|Kosovë]], pjesë të [[Maqedonia e Veriut|Maqedonisë e Veriut]] e [[Mali i Zi|Malit të Zi]],<ref name=":3">{{Cite book|title=Rechtspluralismus in der Islamischen Welt: Gewohnheitsrecht zwischen Staat und Gesellschaft.|last=Reinkowski|first=Maurus|publisher=Walter de Gruyter|year=2005|isbn=9783110184556|location=|pages=121-142|url=https://freidok.uni-freiburg.de/fedora/objects/freidok:4368/datastreams/FILE1/content|volume=16|chapter=Gewohnheitsrecht im multinationalen Staat: Die Osmanen und der albanische Kanun}}</ref> Toskëri, Labëri e Çamëri, '''e drejta
Botëkuptimi kanunor vijoi të ushtrohej ndër këto vise, si dhe në trevat e ish-[[Vilajeti i Kosovës|Vilajetit të Kosovës]] në [[Mbretëria Jugosllave|mbretërinë]] dhe [[Republika Federale e Jugosllavisë|republikën jugosllave]]. [[Republika Popullore e Shqipërisë|Shteti shqiptar]] në vitet e regjimit komunist i suprimoi me forcën e ligjit praktikat zakonore duke i mënjanuar si "zakone prapanike". Ushtrimi i normave kanunore u rikthye pas viteve '90 në viset shqiptare pas kolapsuan institucionet shtetërore;<ref name=":3" /> në Shqipëri ushtrimi i së drejtës
== Etimologjia ==
===Kanun===
Fjala ''Kanun'' është etimologjikisht e lidhur me fjalën greke "{{lang|el|κανών}}" ("canon"), që nënkupton rregull,<ref>[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0057%3Aentry%3Dkanw%2Fn κανών], Henry George Liddell, Robert Scott, ''A Greek-English Lexicon'', on Perseus</ref> i ardhur në
[[Marie Amelie von Godin|Von Godin]] është e mendimit se ligjes zakonore ia dhanë ===
Para përdorimit të fjalës ''Kanun'' përdorej fjala e vjetër ''Doke'',<ref name=VickersPettifer132>{{cite book|last=Vickers|first=Miranda|last2=Pettifer|first2=James|title=Albania: From anarchy to a Balkan identity|year=1997|location=Washington Square|publisher=New York University Press|url=https://books.google.com/books?id=mnTCPH_ZGW4C&pg|isbn=9781850652908|page=132|ref=harv}}</ref> e cila ka prejardhjen nga [[shqipja]] "dukem", "me u dukë", në kuptimin "për t'u shfaqur, për t'u sjellur".<ref>{{Harvnb|Martucci|2010|page=16.}}</ref> Shumësi ''Doket'' nënkupton "një përmbledhje i ligjeve që përcaktojnë se si njeriu të sillet me
Përpos emrit ''kanun'', janë përdorur fjalë tjera me prejardhje turke (usull, itifak, adet, sharte) apo në perifrazën shqipe ''udhë'' a ''rrugë''.<ref name=":3" /> Në Toskëri quhej ''Kanuni i Adetit'', në Çamëri thjesht ''Adeti,''<ref name=":4" /> në Labëri ''Shartet e Idriz Sulit,''<ref>{{Cite book|title=Etnografia shqiptare|last=Dojaka|first=Abaz|publisher=Akademia e Shkencave e RPSH, Instituti i Historisë, Sektori i Etnografisë|year=1979|isbn=|location=Tiranë|pages=10|chapter=Zgjidhja e martesës në Shqipëri|volume=10}}</ref><ref>{{Cite book|title=I Kanun delle montagne albanesi: fonti, fondamenti e mutazioni del diritto tradizionale albanese|last=Martucci|first=Donato|publisher=Edizioni di Pagina|year=2010|isbn=9788874701223|location=|pages=20}}</ref> ndërsa në nënkrahinën e Bregut nënvarianti i të drejtës kanunore labe njihej si ''Venomet e Himarës.''<ref>{{Cite book|title=Krahina e Himarës në studimet albanologjike të prof. Dr. Jup Kastratit|last=Habazaj|first=Albert|publisher=|year=2015|isbn=|location=Vlorë|pages=|url=https://www.botasot.info/kultura/478304/krahina-e-himares-ne-studimet-albanologjike-te-prof-dr-jup-kastartit/}}</ref> Në Martanesh i thonë ''kanun'', ndërsa në Dibër, Kurbin, Bendë e Tamadhe i thonë ''zakon'', në Çermenikë e identifikojnë me Mustë Ballgjinin,<ref name=":Martucci" /> bajraktar i Çermenikës nga [[Gurakuq (Orenjë)|Gurakuqi]]<ref>{{Harvnb|Hasluck|2015|page=118.}}</ref> (''Kanuni i Mustë Ballgjinit'').<ref name=":Martucci" />▼
të njohurit dhe të huajt", duke treguar natyrën arkaike të këtyre rregullave.<ref name="Camaj1989" />
=== Emërtime të tjera ===
▲Përpos emrit ''kanun'', janë përdorur fjalë tjera me prejardhje turke (usull, itifak, adet, sharte) apo në perifrazën shqipe ''udhë'' a ''rrugë''.<ref name=":3" /> Në jurisprudencën Në Toskëri quhej ''Kanuni i Adetit'', në Çamëri thjesht ''Adeti,''<ref name=":4" /> në Labëri ''Shartet e Idriz Sulit,''<ref>{{Cite book|title=Etnografia shqiptare|last=Dojaka|first=Abaz|publisher=Akademia e Shkencave e RPSH, Instituti i Historisë, Sektori i Etnografisë|year=1979|isbn=|location=Tiranë|pages=10|chapter=Zgjidhja e martesës në Shqipëri|volume=10}}</ref><ref>{{Cite book|title=I Kanun delle montagne albanesi: fonti, fondamenti e mutazioni del diritto tradizionale albanese|last=Martucci|first=Donato|publisher=Edizioni di Pagina|year=2010|isbn=9788874701223|location=|pages=20}}</ref> ndërsa në nënkrahinën e Bregut nënvarianti i të drejtës kanunore labe njihej si ''Venomet e Himarës.''<ref>{{Cite book|title=Krahina e Himarës në studimet albanologjike të prof. Dr. Jup Kastratit|last=Habazaj|first=Albert|publisher=|year=2015|isbn=|location=Vlorë|pages=|url=https://www.botasot.info/kultura/478304/krahina-e-himares-ne-studimet-albanologjike-te-prof-dr-jup-kastartit/}}</ref> Në Martanesh i thonë ''kanun'', ndërsa në Dibër, Kurbin, Bendë e Tamadhe i thonë ''zakon'', në Çermenikë e identifikojnë me Mustë Ballgjinin,<ref name=":Martucci" /> bajraktar i Çermenikës nga [[Gurakuq (Orenjë)|Gurakuqi]]<ref>{{Harvnb|Hasluck|2015|page=118.}}</ref> (''Kanuni i Mustë Ballgjinit'').<ref name=":Martucci" />
== Prejardhja ==
Line 25 ⟶ 28:
=== Komisioni i Maleve të Shkodrës ===
Në kuadër të [[Tanzimati|Tanzimatit]] dhe zbatimit të reformave, administrata osmane për t'u raportuar me
=== Vitet 1945-1990 ===
Line 41 ⟶ 44:
Kodifikimi që i bëri [[Shtjefën Gjeçovi|Gjeçovit]] variantit të kanunit që u emërtua "''i Lekë Dukagjinit''" çoi drejt përfytyrimit kolektiv të një kodi ligjor mesjetar të lidhur dhe madje të krijuar nga vetë fisniku arbëror<ref name=":2" /> të shek. XV sipas disa studjuesve.<ref>{{Cite book|title=The Crescent and the Eagle: Ottoman rule, Islam and the Albanians, 1874–1913|last=Gawrych|first=George|publisher=IB Tauris|year=2006|isbn=9781845112875|location=London|pages=30}}</ref> Gjeçovi vetë e titulloi ashtu, por po ashtu në shumë raste në tekst përdor ''Kanuni i Maleve''.<ref name=":2" /> Gabimisht mendohet se ky variant praktikimi i të drejtës kanunore ka qenë i vetmi, dhe autorësia vetëm besohet se është e fisnikut arbër.<ref>{{Cite book|title=The Case for Kosova: Passage to Independence|last=Di Lellio|first=Anna|publisher=Anthem Press|year=2006|isbn=978-0-85728-712-0|location=|pages=181}}</ref> [[Eqrem bej Vlora|Vlora]] mendon se mveshja është bërë krejt arbitrare, pa asnjë bazë historike.<ref>{{Harvnb|Vlora|2010|page=62.}}</ref> [[Zef Valentini|Valentini]] përcjell se termin ''Kanuni i Lekës'' nuk e ka hasur në asnjë burim përpara shek. XIX<ref>{{Cite book|title=Studime historike|last=|first=|publisher=Akademia e Shkencave e RPSH., Instituti i Historisë|year=1972|isbn=|location=Tiranë|pages=110|volume=9}}</ref> dhe mendohet të jetë (si dhe Zakoni i Kurbinit që quajt ''i Skënderbeut'') thjesht konstrukt letrar.<ref name=":Martucci" />
=== Në Labëri ===
|