Gjergj Fishta: Dallime mes rishikimesh

[redaktim i pashqyrtuar][redaktim i pashqyrtuar]
Content deleted Content added
Rreshti 12:
'''Gjergj Fishta''' ([[Fishtë]], [[23 tetor]] [[1871]] - [[Shkodër]], [[30 dhjetor]] [[1940]]) ka qenë frat françeskan, arsimtar, shkrimtar, përkthyes dhe po ashtu kryetar i komisionit për hartimin e alfabetit në [[Kongresi i Manastirit|Kongresin e Manastirit]], anëtar i delegacionit të qeverisë [[Turhan pashë Përmeti|Përmeti]] në [[Konferenca e Paqes në Paris|Konferencën e Versajës]] dhe zëvendëskryetar i legjislativit shqiptar më 1921.
 
Pas dekadës së dytë të shek. XX, Fishta iu imponua kulturës shqiptare jo vetëm si shkrimtar (poet, dramaturg, prozator etj.), por edhe si kritik, historian i letërsisë dhe estet.<ref name=":1">{{Cite book|title=Fishta: Estetikë dhe Kritikë|last=Plasari|first=Aurel|publisher=Hylli i Dritës & Shtëpia e Librit|year=1999|isbn=9992764600|location=Tiranë|pages=11|chapter=Fishta meditans|authorlink=Aurel Plasari}}</ref> Për gjysmë shekulli ishte figura mbizotëruese e [[Letërsia shqipe|letërsisë shqipe]], madje që kur ishte gjallë u kurorëzua "poet kombëtar". Pas vitit 1945, kur u vendos regjimi komunist, vepra e Fishtës u ndalua dhe qëndroi e tillë derisa u përmbys diktatura komuniste.<ref name="S.Hamiti">{{cite bookHarvnb|last1=Hamiti|first1=Sabri|title=Letërsia moderne shqipe|publisher=UET press|location=Tiranë|isbn=9789995639457|year=2013|pagespage=13.}}</ref>
 
== Biografia ==
 
=== Fëminia dhe studimet ===
U lind më 23 tetor 1871 në Fishtë të Zadrimës, Zefi i biri Ndokë Simon Ndocit nga Domgjoni i Mirditës(familja Paci) dhe Prendes së Lazër Kaçit nga fshati Kotërr i Zadrimës,<ref>{{Cite book|title=Provinça Françeskane Shqiptare|last=Kurti|first=Donat|publisher=Botime Françeskane|year=2003|isbn=99927-789-1-1|location=Shkodër|pages=123|quote=Georgius (P) Josephus Fishta, f. Antonii et Venerandae Kaçi, n. Fishtae, d. Sappatensis 23 Oct. 1871 [...].|authorlink=Donat Kurti}}</ref> , më i vogli i tre vëllezërve dhe një motre. Famullitari i Troshanit, famulli në të cilënku përfshihej edhe Fishta, Atë Marian Pizzochini nga Palmanova, ua kërkoi prindërve që ta bënin frat dhe ata ia dhanë. Me shpenzimet e famullitarit, Zefi shkoi në shkollën françeskane në Shkodër deri më 1880, kur nisi veprimtarinë Kolegji i Troshanit.<ref name=":0">{{Cite book|title=Át Gjergj Fishta, O.F.M. 1871-1940|last=Bardhi|first=Pashko|publisher=Botime Françeskane|year=2010|isbn=978-99956-97-03-7|location=Shkodër|pages=21-28|chapter=A. Gjergj Fishta - me rasen e 25 Vjetorit të Meshtarís së Tij|editor-last=Dema|authorlink=Pashk Bardhi|editor-first=Benedikt|editor-link=Benedikt Dema}}</ref>
 
Më 1886 Fishta, vetë i gjashtti xhakua u nis për në [[Bosnja dhe Hercegovina|Bosnie]] nga Urdhri Françeskan.<ref name=":0" /> Vitin e parë të provës e kaloi në Guçjagorë afër [[Travniku]]t, ku sipas sharteve të urdhrit ndërroi emrin në Gjergj. I la mbresë rilindja letrare kroate tek lexonte poetët Martiç, Kaçiç, Njegosh dhe Mazuraniç. Në këtë kohë ai zë miqësi të ngushtë me poetin lirik kroat Kranjçeviç Silvije Strahimir (1865-1908).
 
Në vitin 1893 Fishta kreu me lavd këndimet në Bosnie dhe vetë i gjashtti ktheu në vendlindje, ku u bë meshtar më 25 shkurt 1894 duke çuar meshën e parë në kishën e Troshanit.<ref name=":0" />.
 
=== Meshtar dhe mësues në Troshan ===
[[Skeda:Troshan1894.jpg|thumb|Fishta si mësues në Kolegjën e Troshanit, më 1894. ''Marubbi''|alt=|majtas]]Pasi u kthye nga Bosnia, punoi për disa vite mësues në Kolegjin e Troshanit. Të dielave mbulonte me shërbim meshtarak kishën famullitare të Dom Lleshit (Zojës Nunciatë) në [[Lezha|Lezhë]], në të cilënku shërbeu si kapelan (1896-1897).
 
Në vitin 1899 caktohetu caktua famullitar i përkohshëm në famullinë e [[Gomsiqe]]s, nën juridiksionin ekishtar të [[Preng Doçi|Abatit]]. Më [[1899]] qe një ndër anëtarët themelues të shoqërisë "Bashkimi", të prirë nga Abati [[Preng Doçi|Doçi]]. Më 1902 u emërua sekretar i Komisariatit Gjeneral të Misionit Françeskan në Shkodër dhe po atë vit u bë i pari drejtor shqiptar i Shkollës Françeskane. Porsa mori në dorë drejtimin e shkollës, ndërroi gjuhën e dhënies së mësimitmësimdhënies nga italishtja në gjuhën shqipe. Me mbarështimin e tij, iu shtuan edhe klasët që atëkohë quheshin ''qytetnore.'' Duke qenë në periudhën osmane ndoshta e vetmja shkollë kombëtare në Shkodër, duke u nderuar më pas edhe nga Xhonturqit ngaqë ishte pa ndikime të huaja si shkollë.
 
Më 15 shkurt 1907 me [[Shtjefën Gjeçovi|Gjeçovi]]n themeloi të parën bibliotekë shkollore në viset shqiptare. Në nëntor 1908 u tubua [[Kongresi i Manastirit]], ku Fishta përfaqësoi shoqërinë Bashkimi dhe mbajti ligjëratën “''Për alfabetin latin''”, që i dha udhëzgjidhje marrëveshjes për alfabetin. Me [[Kryengritja e vitit 1911|kryengritjen e MbiShkodrës më 1911]] i dërguar nga autoritetet osmane, Arqipeshkvi i Shkodrës, [[Jak Serreqi|Serreqi]] i dërguar nga autoritetet osmane, mori me vete Fishtën dhe [[Luigj Bumçi|Bumçin]] në [[Podgorica|Podgoricë]] për të ndërmjetësuar për paqe mes autoriteteve dhe prijësve të maleve.<ref name=":0" />.
 
=== Komisioni ndërkombëtar dhe politika ===
Me administrimin ndërkombëtar të Shkodrës, drejtoi të përkohshmen "''Hylli i Dritës"'', por u mbyll pas një viti prej autoriteteve të qytetit prej artikujve thumbues të vetë Fishtës.<ref name=":0" />. Për shkak të qëndrimeve të tij, autoritetet lëshuan urdhrin që të syrgjynosej në [[Malta|Maltë]], gjë për të cilën u strehua ndër famullitë e krahinës dhe krerëtkleri ei kleritlartë ndërhynëndërhyri që t'i pezullohej urdhri i mërgimit.<ref>Dodaj P., ''A. Gjergj Fishta O.F.M. në korrispondencë me nji sivllá të perzemert,'' botuar tek ''Át Gjergj Fishta, O.F.M. 1871-1940,'' përgatitur [[Benedikt Dema|B. Demës]], Shkodër: Botime Françeskane, 2010, fq. 76-108. ISBN 978-99956-97-03-7</ref> Me pushtim-administrimin austro-hungarez pas 1916, botoi fletoren [[Posta e Shqypniës|''Posta e Shqypniës'']].<ref name=":0" /> Po atë vit çoi shtypshkronjën në Shkodër, e cila do të marrë emnin ''Shtypshkroja Françeskane'', pra françeskanët që deri atëherë botonin tek shtypshkronjën “Nikaj”, tashmë do t'i botonin vetë.
 
Më 6 qershor 1921 u zgjodh deputet i prefekturës së Shkodrës. Fishta në fillim zgjidhetu zgjodh anëtar e më vonë kryetar i komisionit të buxhetit, anëtar i komisionit të arsimit dhe në gusht të atij viti zgjidhetu zgjodh nënkryetar i Parlamentit. Kur iu desht ta linte, propozoi [[Ambroz Marlaskaj|Marlaskajn]] si zëvendësues. Në tetor sivëllaun [[Pal Dodaj|Dodajn]], shkuan në Romë për të takuar Kryetarin e Urdhnit dhe u pritën nga [[Papa Benedikti XV]], ku morën ndihma për hapjen e shkollës publike me emrin "''[[Illyricum (shkollë)|Illyricum]]''".<ref>Sirdani M., ''Jeta e vepra fetare e At Fishtës,'' botuar tek ''Át Gjergj Fishta, O.F.M. 1871-1940,'' përgatitur [[Benedikt Dema|B. Demës]], Shkodër: Botime Françeskane, 2010, fq. 29-45. ISBN 978-99956-97-03-7</ref>.
Me pushtim-administrimin austro-hungarez pas 1916, botoi fletoren "[[Posta e Shqypniës]]"<ref name=":0" />. Po atë vit çoi shtypshkronjën në Shkodër, e cila do të marrë emnin ''Shtypshkroja Françeskane'', pra françeskanët që deri atëherë botonin tek shtypshkronjën “Nikaj”, tashmë do t'i botonin vetë.
 
Në fillim të 1922 nisetu përnis në Mbretërinë e Bashkuar, në shkurt 1922 nga Liverpool, pas 12 ditëve mbërrin në Amerikë. Takoi senatorë katolikë, të cilët ndikuan tek [[Henry Cabot Lodge]], i [[Partia Republikane (ShBA)|Partisë Republikane]], duke bërë kësodore të mundur hapjen e dyerve për njohjen diplomatike Shqipërisë së pavarur.<ref>Dodaj P., ''A. Gjergj Fishta deputat në parlament e udhtimi i tij per Amerikë,'' botuar tek ''Át Gjergj Fishta, O.F.M. 1871-1940,'' përgatitur [[Benedikt Dema|B. Demës]], Shkodër: Botime Françeskane, 2010, fq. 119-127. ISBN 978-99956-97-03-7</ref>.
 
Më 6 qershor 1921 u zgjodh deputet i prefekturës së Shkodrës. Fishta në fillim zgjidhet anëtar e më vonë kryetar i komisionit të buxhetit, anëtar i komisionit të arsimit dhe në gusht të atij viti zgjidhet nënkryetar i Parlamentit. Kur iu desht ta linte, propozoi [[Ambroz Marlaskaj|Marlaskajn]] si zëvendësues. Në tetor sivëllaun [[Pal Dodaj|Dodajn]], shkuan në Romë për të takuar Kryetarin e Urdhnit dhe u pritën nga Papa Benedikti XV, ku morën ndihma për hapjen e shkollës publike me emrin "''[[Illyricum (shkollë)|Illyricum]]''"<ref>Sirdani M., ''Jeta e vepra fetare e At Fishtës,'' botuar tek ''Át Gjergj Fishta, O.F.M. 1871-1940,'' përgatitur [[Benedikt Dema|B. Demës]], Shkodër: Botime Françeskane, 2010, fq. 29-45. ISBN 978-99956-97-03-7</ref>.
 
Në fillim të 1922 niset për në Mbretërinë e Bashkuar, në shkurt 1922 nga Liverpool, pas 12 ditëve mbërrin në Amerikë. Takoi senatorë katolikë, të cilët ndikuan tek [[Henry Cabot Lodge]], i [[Partia Republikane (ShBA)|Partisë Republikane]], duke bërë kësodore të mundur hapjen e dyerve për njohjen diplomatike Shqipërisë së pavarur<ref>Dodaj P., ''A. Gjergj Fishta deputat në parlament e udhtimi i tij per Amerikë,'' botuar tek ''Át Gjergj Fishta, O.F.M. 1871-1940,'' përgatitur [[Benedikt Dema|B. Demës]], Shkodër: Botime Françeskane, 2010, fq. 119-127. ISBN 978-99956-97-03-7</ref>.
 
Pas pushtimit italian, më 3 qershor 1939 Fishta emërohet akademik i Italisë. Më 1940, Papa Piu XII e priti atë në një audiencë të gjatë në Selinë e Shenjtë në Vatikan.[[Skeda:Fishta-ne-shtratin-e-vdekje.jpg|thumb|left|Fishta në shtratin e vdekjes]]''Nga fundi i vitit 1940 shkoi në Troshan, ku kishte nisë së pari jetën rregulltare dhe atë letrare. Sëmuret me 10 dhjetor ku iu gjendën pranë miku i vet Doda dhe sekretari Volaj. Më 14 dhjetor e sjellin në Shkodër, ku e shtrojnë në spital për një sëmundje zemre dhe polmoni. Më 22 dhjetor, borën e skllotën që kishte mbuluar qytetin, Fishta e kundron nga dritarja e kuvendit. Më 22 ra një borë e madhe dhe Fishta mori një polmonit që e rëndoi shëndetin e tij. Me 27 mjekët humbasin shpresat dhe Fishta bie në kllapi<ref>[http://lajme.shkodra.ws/maska-e-vdekjes-e-at-gjergj-fishtes/ Maska e vdekjes e at Gjergj Fishtes], Mentor Quku Admirina Peçi 26/12/2010</ref>.''
Rreshti 44:
 
=== Zhvarrosja ===
Në valën e [[Revolucioni Kulturor|Revolucionit Kulturor]], më 20 mars 1967 eshtrat e Fishtës me urdhër të strukturave të shtetit komunist zhvarrosen nga [[Kisha Françeskanee Shën Françeskut, Shkodër|Kisha e Gjuhadolit]]. Sipas një dëshmie, eshtrat e tij me të sivëllezërve të tjerë u hodhën pas tri ditëve në lumin Drin.<ref>{{Cite journal|last=Jubica|first=Irhan|date=5 gusht 2007|title=Një varr për të vërtetën e eshtrave të Fishtës|url=http://www.zemrashqiptare.net/news/1218/irhan-jubica-nje-varr-per-te-verteten-e-eshtrave-te-fishtes.html|journal=Gazeta shqiptare, suplementi "Milosao"|volume=3949|pages=2-5|via=}}</ref> Por dëshmi të tjera përcjellin se dikusheshtrat iu shpëtuan, u shpëtoiruajtën dhe u varrosën tinëz sërishmi në varrezat e Rrëmajit në Shkodër.{{cn}} U rivarros më 1996.<ref>{{harvnb|Hamiti|2009|p=16}}</ref>
 
== Vepra ==
Rreshti 71:
== Tituj të veprave ==
 
:1* ''LahutaAnzat e MalcíseParnasit'', satirë, Sarajevë 1907;<ref name="GjSh">[[Gjovalin shkurtaj]] dhe [[Enver Hysa]]: [[Gjuha Shqipe për të huajt dhe shqiptarët jashtë atdheut]]</ref> - poemë (Zarë, [[1925]]
:3* ''Pika voese'', më vonë ribotuar si ''Vallja e Parrizit,'' (Zarë, [[1909]]);
:2*''Anzat e Parnasit'' - satirë (Sarajevë, [[1907]]) <ref name=GjSh />
* ''Shqyptari i gjytetnuem'', melodramë, 1911;<ref name="GjSh" />
:3*''Pika voese'', më vonë ribotuar si ''Vallja e Parrizit'' (Zarë, [[1909]])
:4* ''ShqyptariShqyptarja ie gjytetnuemgjytetnueme,'' - melodramë ([[1911]]) <ref name=GjSh /> ;
:6* ''Vëllaznia apo Shën Françesku i Assisi-t'', ([[1912]]) ;<ref name="GjSh" />
:5*''Shqyptarja e gjytetnueme '' - melodramë
:8* ''Juda Makabé'' -, tragjedi, ([[1914]]);
:6*''Vëllaznia apo Shën Françesku i Assisi-t'' ([[1912]]) <ref name=GjSh />
* ''Gomari i Babatasit'', Shkodër 1923;
:7*''Hylli i Dritës'' - revistë ([[1913]]), themelues.
:10* ''Mrizi i Zânavet,'' (Shkodër, [[1924]]) ;<ref name="GjSh" />
:8*''Juda Makabé'' - tragjedi ([[1914]])
:9* ''GomariSh. iLuigji BabatasitGonzaga'', (Shkodër, [[1923]])1927;
:12* ''Lahuta e Malcís'' -, botimi kompleti plotë, ([[1937]]);
:10*''Mrizi i Zânavet'' (Shkodër, [[1924]]) <ref name=GjSh />
:11* ''Sh.Jerina Luigjiase Gonzagambretnesha e luleve'', (Shkodër, [[1927]]) 1941.
:12*''Lahuta e Malcís'' - botimi komplet ([[1937]])
:13*''Jerina ase mbretnesha e luleve'', (Shkodër, [[1941]])
 
== Shiko dhe këtë ==