Naim Frashëri: Dallime mes rishikimesh
[redaktim i pashqyrtuar] | [redaktim i pashqyrtuar] |
Content deleted Content added
No edit summary |
No edit summary |
||
Rreshti 5:
| Figura = NAIMFRASHERI.jpg
| Datëlindja = [[25 maj]], [[1846]]
| Vendlindja = [[Frashëri (Përmet)|Frashër]]
| Datëvdekja = [[20 tetor]], [[1900]]
| Vendvdekja = [[Stamboll]], [[Perandoria Osmane]] <small>tani ([[Turqia|Turqi]])</small>
| Kombësia =
| Profesioni = nëpunës, shkrimtar
}}
'''Naim [[Beu|bej]] Frashëri''' i njohur më së shumti si '''Naim Frashëri''' ([[Frashëri (Përmet)|Frashër]], [[25 maj]] [[1846]] - [[Stambolli|Stamboll,]] [[20 tetor]] [[1900]]) ka qenë
== Biografia ==
Naimi lindi në fshatin [[Frashëri (Përmet)|Frashër
Në vendlindje bëri mësimet fillore dhe nisi të mësonte [[Gjuha osmane|turqishten osmane]], [[Gjuha arabe|arabishten]] dhe [[Gjuha perse|persishten]] në [[Teqeja e Frashërit|Teqenë e Frashërit]],<ref name=":0" /> si myhib [[Bektashizmi|bektashi]].<ref>{{Cite book|title=Kuvend letrash me miqtë|last=Merlika-Kruja|first=Mustafa|authorlink=Mustafa Kruja|last2=Baba Rexhepi|authorlink2=Baba Rexhebi|publisher=Omsca-1|year=2013|isbn=9789928132321|location=Tiranë|pages=119-120}}</ref> Pas vdekjes së prindërve, me në krye vëllain e madh që ishte bërë zot shtëpie, [[Abdyl Frashëri|Abdylin]], më 1865 familja u shpërngul në [[Janina|Janinë]], ku bashkë me vëllanë më të vogël [[Sami Frashëri|Samiun]], mbaroi gjimnazin grek "[[Zosimea]]" më 1869.<ref name=":0">Kastriot Bezati (2012), ''Cili ishte fati pasardhësve të familjes së Naim Frashërit, nga vajzat deri tek Asllan Rusi: sëmundja e Naimit, vlerësimi i i Faik Konicës dhe jeta e vajzave të tij, ja trungu familjar i poetit të madh'', [[Tirana observer]]. - p. 1032, 20 shtator, 2012, p. 10 - 11.</ref> Në "Zosimea" mori një kulturë të gjërë për kohën, u njoh me kulturat dhe letërsitë klasike,<ref>{{harvnb|Qosja|1986|p=18}}</ref> mësoi greqishten e re, greqishten e vjetër, gjuhën latine dhe [[Gjuha frënge|gjuhën frënge]]. Atje ra në kontakt me idetë e iluminizmit frëng dhe veprat e [[Jean-Jacques Rousseau|Rusoit]] e [[Voltaire|Volterit]].<ref>{{harvnb|Akademia|2002|p=353}}</ref>
Line 32 ⟶ 31:
== Krijimtaria ==
Bashkë me të vëllain, Samiun, ishin tejet të interesuar për risimet filologjike. Vepra e parë e Naimit qe përpilimi i një gramatike të gjuhës perse "Rregullat e persishtes sipas metodës së re" (osman. e tejshkruar ''Kavâid-i farisiyye dar tarz-i nevîn'') më 1871, nënshkruar ''Mehmet Naim'', nëpunës i Drejtorisë së Shtypit. Duke pasur gjithsej ka 168 faqe, kjo vepër është e ndarë në dy pjesë: pjesa e parë ka 85 faqe dhe në atë jepen të dhëna rreth rregullave të gjuhës perse, sidomos për pjesën morfologjike të kësaj gjuhe, kurse pjesa e dytë e cila ka 83 faqe, përbëhet nga katër ushtrime dhe një fjalor në fund me disa fjalë persisht – osmanisht.<ref>Abdullah Rexhepi, ''Naim Frashëri & kontributi i tij në gjuhën e persëve'', Shqip. - Nr. 38, 11 shkurt, 2009, f. 29.</ref><ref>Abdullah Rexhepi, ''Mbi gramatikën e persishtes të Naim Frashërit, kumtesë e mbajtur në konferencën shkencore “Qytetërimi perso – iranian në Ballkan”'', më 11 mars, 2011, në Akademinë e Shkencave të Shqipërisë.</ref>▼
Vepra poetike e Naimit vuri bazat e letërsisë kombëtare dhe luajti rol të rëndësishëm në zgjimin e vetëdijes atdhetare. Me vjershat dhe poemat e tij i këndoi mallit e dashurisë për atdhe, krenarisë kombëtare dhe të kaluarës së lavdishme të shqiptarëve.<ref>{{harvnb|Akademia|2002|p=354}}</ref> Më 1880 shkroi të parën vepër shqip me përmbajtje atdhetare, poemthin "Shqipëria", ku shpalli të gjitha idetë që përbëjnë trungun e veprës së tij atdhetare.<ref>{{harvnb|Akademia|2002|p=354}}</ref>
Duke qenë se rreth 30 vjet të jetës do t'i kalojë në Shqipëri, Naimi do ta kuptojë mirë traditën historike, kulturore dhe kombëtare në përgjithësi kurse letërsinë popullore në veçanti.<ref>{{harvnb|Qosja|1986|p=18}}</ref> Ndikimi i poezisë popullore në veprën e Naimit është i përvetësuar dhe shtrihet edhe në fushë të mjeteve stilistike, në fushë të strukturës rrokjesore e ritmike të vargut dhe në fushë të botëpërjetimit. Një sërë figurash në veprën e tij janë me prejardhje folklorike, në radhë të parë krahasimet.<ref>{{harvnb|Qosja|1986|p=22}}</ref>▼
=== Në gjuhë tjera ===
[[Skeda:NHFHistori.jpg|lidhje=https://sq.wikipedia.org/wiki/Skeda:NHFHistori.jpg|alt=|majtas|parapamje|Istori e Shqipërisë prej Naim Frashërit]]▼
▲Bashkë me të vëllain, Samiun, ishin tejet të interesuar për risimet filologjike. Vepra e parë e Naimit qe përpilimi i një gramatike të gjuhës perse "Rregullat e persishtes sipas metodës së re" (osman. e tejshkruar ''Kavâid-i farisiyye dar tarz-i nevîn'') më 1871, nënshkruar ''Mehmet Naim'', nëpunës i Drejtorisë së Shtypit. Duke pasur gjithsej ka 168 faqe, kjo vepër është e ndarë në dy pjesë: pjesa e parë ka 85 faqe dhe në atë jepen të dhëna rreth rregullave të gjuhës perse, sidomos për pjesën morfologjike të kësaj gjuhe, kurse pjesa e dytë e cila ka 83 faqe, përbëhet nga katër ushtrime dhe një fjalor në fund me disa fjalë persisht – osmanisht.<ref>Abdullah Rexhepi, ''Naim Frashëri & kontributi i tij në gjuhën e persëve'', Shqip. - Nr. 38, 11 shkurt, 2009, f. 29.</ref><ref>Abdullah Rexhepi, ''Mbi gramatikën e persishtes të Naim Frashërit, kumtesë e mbajtur në konferencën shkencore “Qytetërimi perso – iranian në Ballkan”'', më 11 mars, 2011, në Akademinë e Shkencave të Shqipërisë.</ref>
▲Duke qenë se rreth 30 vjet të jetës do t'i kalojë në Shqipëri, Naimi do ta kuptojë mirë traditën historike, kulturore dhe kombëtare në përgjithësi kurse letërsinë popullore në veçanti.<ref>{{harvnb|Qosja|1986|p=18}}</ref> Ndikimi i poezisë popullore në veprën e Naimit është i përvetësuar dhe shtrihet edhe në fushë të mjeteve stilistike, në fushë të strukturës rrokjesore e ritmike të vargut dhe në fushë të botëpërjetimit. Një sërë figurash në veprën e tij janë me prejardhje folklorike, në radhë të parë krahasimet.<ref>{{harvnb|Qosja|1986|p=22}}</ref>
I përfshirë kultura perse dhe vargjet sufi të [[Saadi Shirazi|Saadiut]], [[Hafez|Hafezit]], shkroi dhe botoi qindra vargje në persisht, duke ndjekur traditën e letërsisë perse dhe modelet e poetëve të parapëlqyer më 1884 vëllimin me poezi prozaike "Katër stinët" (osmanisht e tejshkruar ''Fusuli erbea''). Më tej shkroi dhe botoi më 1885 vëllimin poetik "Ëndërrimet" (pers. ''Tehajjulat'').<ref>Nasho Jorgaqi, ''"Katër stinët" dhe fillimet romantike të Naimit'', parathënie e vëllimit "Katër stinët" (1995), përkthyer nga Vexhi Buharaja, Tiranë: Albinform. f. 5-28</ref> Sipas një studimi të Abdullah Rexhepit, me shumë gjasë Naimi kishte lexuar edhe [[Xhelaledin Rumi|Rumiun]], duke qenë se gjehen gjurmë të botëkuptimeve dhe ndikime të veprave të tij në opusin naimian.<ref>Abdullah Rexhepi, ''Naim Frashëri dhe kodi letrar persian: Gjurmë të Mevlana Rumiut në poezinë e Naim Frashërit'', ligjeratë në konferencën "The XXXIII International Seminar for Albanian Language, Literature and Culture".</ref>
=== Studime të veprës ===▼
Një vit pas vdekjes së Naimit, [[Faik Konica|Konica]] shkroi artikullin "Naim H. bej Frashëri" botuar tek e përkohshmja Albania në Bruksel. Po atë vit në [[Sofja|Sofie]], nipi i Naimit, [[Mid'hat bej Frashëri|Midhat bej Frashëri]] me nofkën ''Mali Kokojka'' shkroi artikullin "Naim Be Frashëri". Më 1925 në një libër të botuar nga studentët shqiptarë të [[Vjena|Vjenës]] titulluar "''Naim Frashërit, vjershëtorit dhe 'edukatorit kombëtar''", [[Norbert Jokl]] në shkrimin e tij "''Naim Be Frashëri dhe pasunimi i gjuhës shqipe"'' jep idenë e ndikimit të ideve të dijetarit gjerman, Leibniz.<ref>{{Cite book|title=Naim Frashëri, bektashizmi dhe kombëtarizmi|last=Uçi|first=Alfred|publisher=Manifestimi Letrar Ndërkombëtar "Ditët e Naimit"|year=2002|location=Tetovë}}</ref> ▼
[[Skeda:TiranaFrasheriBrueder cropped.jpg|thumb|left]]
▲=== Studime të veprës ===
▲Një vit pas vdekjes së Naimit, [[Faik Konica|Konica]] shkroi artikullin "Naim H. bej Frashëri" botuar tek e përkohshmja Albania në Bruksel. Po atë vit në [[Sofja|Sofie]], nipi i Naimit, [[Mid'hat bej Frashëri|Midhat bej Frashëri]] me nofkën ''Mali Kokojka'' shkroi artikullin "Naim Be Frashëri". Më 1925 në një libër të botuar nga studentët shqiptarë të [[Vjena|Vjenës]] titulluar "''Naim Frashërit, vjershëtorit dhe 'edukatorit kombëtar''", [[Norbert Jokl]] në shkrimin e tij "''Naim Be Frashëri dhe pasunimi i gjuhës shqipe"'' jep idenë e ndikimit të ideve të dijetarit gjerman, Leibniz.<ref>{{Cite book|title=Naim Frashëri, bektashizmi dhe kombëtarizmi|last=Uçi|first=Alfred|publisher=Manifestimi Letrar Ndërkombëtar "Ditët e Naimit"|year=2002|location=Tetovë}}</ref> Për [[Eqrem Çabej]]n Naimi është përfaqësuesi i romantizmit në letrat shqipe, i ndikuar nga kultura frënge, ai lavdëron Voltaire dhe Rousseau te ''Istori e Skënderbeut'' si lajmësit e ideve të reja. Gjurmët e poezisë popullore tek ai janë fare të imta, ndonjë mënyrë të thëni popullore, imitimi i stilit të përrallave në ndonjë vend të ''Qerbelasë'' dhe te ''Istori e Skënderbeut''. Ndryshe nga Samiu që bashkëpunoi në reformën gjuhësore turke, Naimi u vu në shërbim të gjuhës amtare. Për Çabejn, Naimi duke qenë romantik është natyrë religjioze dhe e kultivoi në vepërsinë e tij tek veprat "Qerbelaja", "Fletorja e Bektashive"; por gjithashtu ai "ishte fis me Orientin; ai rron në të, është i saj", ku me ''Tehajjulat'' tregoi se sa i regjur ishte me letrat perse.<ref>{{Cite book|title=Shqiptarët midis Perëndimit dhe Lindjes|last=Çabej|first=Eqrem|publisher=Çabej|year=2006|isbn=99927-33-72-1|location=Tiranë|pages=104-111}}</ref>
Ndikimi i Naim Frashëri, gjatë jetës dhe pas vdekjes ishte i madh, jo vetëm te shkrimtarët shqiptarë të kohës, por edhe të periudhës së mëvonshme. Pas Çlirimit u vunë në pah dhe u çmuan gjerësisht meritat dhe vlerat e punës dhe të krijimtarisë së tij, përmes studimesh të ndryshme. Ribotimet e veprave të tij janë të shumta; përveç tyre janë bërë edhe disa botime kritike shkencore të veprave të Naimit.{{Cn}}
==
[[Irani|Shteti iranian]] në shenjë nderimi për kontributin e tij në gjuhën perse i kushtoi një emetim special pullash postare me imazhin e poetit Frashërlli.<ref>''Albanian poet Naim Frasheri in Iranian postage stamps'', balkaneu.com, 9 korrik 2015. Marrë më 14 shkurt 2018.</ref>[[Skeda:200Lek(1997).jpg|parapamje|200-[[Leku shqiptar|Lekshi]] i vitit 1997 me figurën e Naim Frashërit]]▼
▲[[Skeda:200Lek(1997).jpg|parapamje|200-[[Leku shqiptar|Lekshi]] i vitit 1997 me figurën e Naim Frashërit]]Emrin e Naim Frashërit e mbajnë shkolla dhe institucione të ndryshme. Për meritat kulturore në Shqipëri jepet urdhri që mban emrin e poetit kombëtar.
▲[[Irani|Shteti iranian]] në shenjë nderimi për kontributin e tij në gjuhën perse i kushtoi një emetim special pullash postare me imazhin e poetit Frashërlli.<ref>''Albanian poet Naim Frasheri in Iranian postage stamps'', balkaneu.com, 9 korrik 2015. Marrë më 14 shkurt 2018.</ref>
Frashëri është shkrimtar më përfaqësues i [[Sufizmi|mistikës islame]] në [[Gjuha shqipe|gjuhën shqipe]] përkatësisht me veprat ''Fletore e Bektashinjet'' dhe [[Qerbelaja (poemë)|''Qerbelaja'']], si veprat e para të [[Bektashi|bektashizmit]] shqiptar.<ref name="">{{Cite web|url=http://www.iemed.org/observatori/arees-danalisi/arxius-adjunts/qm-17-originals/qm17_Osmani.pdf|title=God in the Eagles’ Country: The Bektashi Order|last=Osmani|first=Edlira|website=iemed.org|publisher=Quaderns de la Mediterrània 17, 2012|pages=113}}</ref>
Line 68 ⟶ 60:
==Tituj të veprave==
▲[[
{{div col|3}}
* Ëndërrimet (Tahayyulat). (Mihran, Kostandinopel 1884 [1301 A.H.]) 66 ff.
* Bagëti e bujqësija prej N.H.F. (Dritë, Bukuresht 1886) 23 ff.
Line 83 ⟶ 76:
* Qerbelaja prej N.H.F. (Dituri, Bukuresht 1898) 352 ff.
* Kavâid-i fârisiyye dar tarz-i nevîn. (Mühendisynn Matbaasi, Kostandinopel 1871 [1288 A.H.]) 64 ff.
* Dituritë për mësonjëtoret të para pej [sic] N.H.F. (Dituri, Bukuresht 1888) 212 ff.
Line 104 ⟶ 97:
==Mirënjohje==
* Një numër i madh shkollash të niveleve të ndryshme në territoret shqiptare e mbajnë emrin "Naim Frashëri".
* Prerja e kartmonedhës 200 lekëshe.
* libra mbi dhe për krijimtarinë e Naim Frashërit.
* [[Pallati i Kulturës "Naim Frashëri" në Përmet|Pallati i Kulturës "Naim Frashëri"]] në Përmet.
* Emrin përkëdhelës i përdorur nga populli dhe intelektualët: Naimi.
Line 117 ⟶ 110:
== Literatura ==
* {{cite book|title=Porosia e madhe|
▲* {{cite book|title=Porosia e madhe|last=Qosja|first=Rexhep|publisher=Rilindja|year=1986|place=Prishtinë|ref=harv}}
* {{cite book|last=Gawrych|first=George|title=The Crescent and the Eagle: Ottoman Rule, Islam and the Albanians, 1874-1913|year=2006|publisher=I.B. Tauris|url=https://books.google.com.au/books?id=wPOtzk-unJgC&pg=PA13&lpg=PA13&dq=The+crescent+and+the+eagle:+Ottoman+rule,+Islam+and+the+Albanians,+1874-1913+Saadi&source=bl&ots=AGWHSK5Fc0&sig=JBGVpFnzKAt-JJkvSL9d-2oQbqc&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwiO6suMwtbNAhWEi5QKHX6DBI8Q6AEIMTAD#v=onepage&q=The%20crescent%20and%20the%20eagle%3A%20Ottoman%20rule%2C%20Islam%20and%20the%20Albanians%2C%201874-1913%20Saadi&f=false|isbn= 9781845112875|ref=harv}}
* {{cite book|last=Elsie|first=Robert|title=Albanian Literature: A Short History|year=2005|publisher=I.B. Tauris|url=https://books.google.com/books?id=ox3Wx1Nl_2MC&pg=PA67|isbn=978-1-84511-031-4|ref=harv}}
* {{cite book|title=Historia e popullit shqiptar: vëllimi i dytë|author=Akademia e Shkencave e Shqipërsië|publisher=Toena|year=2002 |place=Tiranë|ref=harv}}
▲{{Autorë shqiptarë|state=collapsed}}
{{DEFAULTSORT:Frashëri, Naim}}
[[Kategoria:Poetë shqiptarë]]
[[Kategoria:Poetë]]
[[Kategoria:Lindje 1846]]
[[Kategoria:Vdekje 1900]]
Line 133 ⟶ 125:
[[Kategoria:Rilindas shqiptarë]]
[[Kategoria:Njerëz nga Frashëri]]
[[Kategoria:
[[Kategoria:Leksikografë shqiptarë]]
|