Medreseja e Gjilanit: Dallime mes rishikimesh

Me reformimin e arsimit të shtetit osman, nga gjysma e dytë e shek. XIX, ë gjitha llojet e shkollave (mejtepet, medresetë, ruzhdijet[[ryzhdije]]t, idadijet etj.<ref>Dr. Jashar Rexhepagiq, Shkollat dhe arsimi në Kosovë nga fundi i shek. XVIII gjer më 1918, “Kosova”, 1, Prishtinë, f. 116-117</ref>) ishin në kompetencë të Ministrisë

së Arsimit, ndërsa me ligj ishin të caktuara kualifikimet e arsimtarëve, të ardhurat dhe obligimet e tyre. Në qendër të vilajetit të Kosovës, në Shkup, ekzistonte Kuvendi Arsimor me drejtorinë e arsimit, e cilambikëqyrte gjendjen arsimore në tërë vilajetin, pra edhe në kazanë (rrethin) e Gjilanit, dhe për këtë përgjigjej para Ministrisë së Arsimit. Ndërkaq, në kazanë e Gjilanit ekzistonte Komisioni i Arsimit prej tre vetash dhe inspektorit (mufetishit) të arsimit. Të gjitha këto mundësuan që nga fundi i shek. XIX dhe fillimi i shek. XX, shkollat të ishin forcuar në mënyrë organizative dhe nga kuadrot. Kjo vërehet edhe në shtimin e numrit të shkollave fetare dhe të numrit të nxënësve edhe në kazanë e Gjilanit. Kështu, derisa sipas Sallnamesë së Prizrenit për vitin 1874, në Gjilan ekzistonin një sibijan-mekteb dhe një medrese, si dhe medreseja në fshatin [[Dobërçan]], sallnameja e vilajetit të [[Kosova|Kosovës]] për vitin 1887 (1304H.), e botuar në [[Shkupi|Shkup]], flet për shtimin e numrit të sibijan - mektebeve, si në qytet ashtu edhe në fshatra, si dhe për shkollën “Ruzhdije”“Ryzhdije” (progjimnaz) në Gjilan, me 36 nxënës, e cila pati punuar nga viti 1877-1912. Sipas Sallnameve për vitet 1893, 1896 e 1900/1 (1318H.), në tërë Kosovën kishte gjithsej 13 medrese dhe 7 shkolla ruzhdijeryzhdije, kurse në qytetin e Gjilanit asokohe punonin 5 shkolla zyrtare iptidaije-fillore, për djem e vajza, një ruzhdijeryzhdije me rreth 70 nxënës e tre mësimdhënës, dhe medreseja në Gjilan e Adem ef. Dhe ajo në Dobërçan e Jusuf ef., me nga rreth 60 nxënës. [[Dobërçani|Medreseja e Dobërçanit]], pushoi së vepruari sapo filluan Luftërat Ballkanike. Sipas Ulema Mexhlisit të [[Shkupi]]t për vitin 1938/39, medreseja e Gjilanit shte nga medresetë më aktive në [[Kosova|Kosovë]].

Në një dokument të vitit 1913 thuhet se kjo medrese ishte hapur para 60 vjetësh dhe në të shkolloheshin fëmijët e fshatrave të afërta e të largëta. Sipas shtypit të kohës, një shkollë “ruzhdije”“ryzhdije”, nga fundi i vitit 1910, ishte hapur edhe në Bujanoc (“Zakonitost”, Shkup, nr. 53, më 19 dhjetor 1910. art. “Ruzhdija u Bujanovcu”)<ref>Dr. Skënder Rizaj: Institucionet arsimore