Rilindja Kombëtare Shqiptare: Dallime mes rishikimesh

Nga mesi i [[Shekulli XIX|shekullit të XIX]] -[[Turqia]] ishte në ethet e "[[Çështje Lindore|Çështjes Lindore]]", në kohën që [[Ballkan]]asit, duke përfshirë edhe [[shqiptar]]ët, kërkonin të plotësonin ëndrrën e tyre kombëtare. Për të mbrojtur dhe

përkrahur interesat e tyre kombëtare, shqiptarët u mblodhën në [[Prizreni|Prizren]], një qytet i [[Kosova|Kosovës]], në vitin [[1878]] dhe krijuan [[Lidhja Shqiptare e Prizrenit|Lidhjen Shqiptare të Prizrenit]]. Lidhja kishte dy qëllime kryesore, atë politike dhe atë kulturore. Së pari, u përpoq (pa sukses) të bashkonte të gjitha trojet shqiptare - atë kohe të ndara në katër [[Vilajeti|vilajete]], ose krahina,: ei [[Kosova|Kosovës]], ei [[Shkodra|Shkodrës]], e i[[Manastiri (Qyteti)|Manastirit]], e i[[Janina|Janinës]] - në një shtet vetëqeverisës brenda sistemit të [[Perandoria Osmane|Perandorisë Osmane]]. Së dyti, mprehi një lëvizje për zhvillimin e [[Gjuha shqipe|gjuhës shqipe]], letërsisë, arsimimit, dhe kulturës. Në vijë me programin e dytë, në vitin [[1908]] udhëheqësit shqiptarë u takuan në qytetin e Manastirit (tani [[Bitola]], [[Maqedonia|Maqedoni]]) dhe përshtatën një [[Alfabeti shqip|alfabet kombëtar]]. Ai bazohej më së shumti në [[Alfabeti latin|shkrimin latin]], ky zëvendësoi disa alfabete të tjera, duke përshirë alfabetin turk dhe [[Alfabeti grek|grek]], që ishin gjer në atë kohë në përdorim.

[[Lidhja e Prizrenit|Lidhja Shqiptare]], nën trysninë e fuqive evropiane, u shtyp nga turqitosmanet në vitin [[1881]]. Këtë e bëri Evropa për ta penguar krijimin e një shteti të ri të proveniencës myslimane në Evropë, me shumicë fetare myslië një simbol i zgjimit kombëtar të Shqipërisë, dhe idetë dhe qëllimet e saja ushqyen shtysën që kulminoi më vonë në pavarësinë kombëtare.

Kur [[Turqit e Rinj]] (GjonXhon Turqit), që kishin marrë pushtetin në [[Stambolli|Stamboll]] në vitin [[1908]] shpërfillen zotimet e tyre të bëra shqiptarëve të bëjnë reforma demokratike dhe dhënies së vetëvendosjes (autonomisë), shqiptarët u hodhën në luftë të armatosur tre vjeçare ([[1910-1912]]), e cila në fund i detyroi turqitosmanet t´u plotësonin kërkesat e tyre (edhe pse kerkesat ishin deformuar nga osmanet). Të alarmuar nga ardhmëria e [[autonomi]]së shqiptare, fqinjët ballkanas të Shqipërisë, që kishin bërë tashmë plane për copëtimin e vendit, i shpallën luftë TurqisëPerandorise Osmane në [[tetor 1912]], dhe ushtritë greke, serbe dhe malazeze përparuan në [[treva]]t shqiptare.

Përpjekjet e para (pas atyre të periudhës së Skënderbeut, në shek. XV) për shkëputjen e Shqipërisë nga sundimi osman dhe për formimin e një shteti shqiptar u bënë në vigjilje të epokës së Rilindjes, në fundin e shek. XVIII dhe në fillimin e shek. XIX, kur u formuan dy pashallëqet shqiptare, ai i Shkodrës në veri (1771-1831) dhe i Ali pashë Tepelenës në jug (1787-1822), edhe pse keto dy pashallaqe me perpara shihnin interesin personal sesa at kombetar madje nuk kishin qellime kombetare fare. Megjithatë, këto dy pashallëqe, për një varg arsyesh të brendshme e të jashtme, nuk arritën të bashkoheshin (siç bënë Principata e Moldavisë dhe ajo e Vllahisë më 1859-1861) dhe të themelohej kështu, më herët se në vendet e tjera të Ballkanit, një shtet autonom shqiptar. Shqiptarët i shfaqën përsëri prirjet e tyre për t’u shkëputur nga Stambolli dhe, kur krerët e Jugut formuan, më 1828, Lidhjen Shqiptare, deklaruan se do të luftonin kundër Greqisë vetëm po të rrezikohej Shqipëria dhe jo Turqia. Kështu ata nxorën pothuajse krejtësisht Shqipërinë e Jugut nga kontrolli i Portës së Lartë. Ata kërkuan të vendosnin në vilajetin e Janinës një administratë të tillë civile, e cila t’u njihte të drejta të barabarta gjithë banorëve të këtij vilajeti, shqiptarëve e grekëve, myslimanëve e të krishterëve. Bashkëkohësit shihnin në këto qëndrime të krerëve shqiptarë të Jugut prirjet nacionaliste, madje edhe synimin e tyre për pavarësi dhe për t’u shkëputur nga Perandoria Osmane, gjë që mund të arrihej nëse do të ishte vendosur një lidhje e ngushtë ndërmjet tyre dhe Pashallëkut të Shkodrës, i cili shtrihej në atë kohë pothuajse në gjithë Shqipërinë e Veriut. Për shkak të pavendosmërisë së vetë krerëve feudalë shqiptarë, që i trembeshin shkëputjes nga Perandoria Osmane, ky bashkim nuk u arrit dhe Shqipëria humbi atëherë mundësinë për të hedhur poshtë robërinë osmane.