[redaktim i pashqyrtuar][redaktim i pashqyrtuar]
Content deleted Content added
Wuwjw
Etiketat: Përpunim pamor Redaktim nga celulari Redaktim në versionin web nga celulari
Krijuar nga përkthimi i faqes "Cell (biology)"
Rreshti 1:
Qelizat jane blloqet ndertuese.Shume qeliza kryejnë funksione te ndryshme dhe prandaj quhen qeliza te specializuara .Disa lloje qelizash te specializuara jane : qelizat me cilie,qelizat me qime te rrenjeve,enet e ksilemes,qelizat nervore,qelizat e kuqe te gjakut,qelizat si gardh te mezofilit,qelizat e spermatozoidit,qelizat veze etj.Qelizat ndahen ne qeliza nervore,muskulore,eshtërore,kërcit,sekretuese,yndyrore,gjakut,seksuale.Grupi i qelizave, te cilat bashkohen mes vete për te kryer nje veprim te caktuar quhet ind.Indet kryesore jane:'''Indi epitelial''' eshte i ndertuar nga qelizat epiteliale qe veshin siperfaqet e brendeshme dhe te jashtme.Ky ind mbron trupin dhe organet e brendeshme,rregullon temperaturen,etj.
 
{{Infobox anatomy|Name=Cell|Latin=|Image=Wilson1900Fig2.jpg|Caption=[[Onion]] (''[[Allium]] cepa'') root cells in different phases of the [[cell cycle]] (drawn by [[Edmund Beecher Wilson|E. B. Wilson]], 1900)|Width=|Image2=celltypes.svg|Caption2=A [[eukaryotic]] cell (left) and [[prokaryotic]] cell (right)|Precursor=|System=|Artery=|Vein=|Nerve=|Lymph=}}
Indi muskulor ndërrohet nga qelizat muskulore.Ato lidhen me eshtrat dhe mundesojne levizjen e trupit.Indi nervor perbëhet nga qelizat nervore (neuronet).Ky ind nderton trurin,palcen kurrizore dhe mundeson levizjen e trupit.
[[Skeda:Structure_of_animal_cell.JPG|parapamje| Struktura e një qelize shtazore ]]
'''Qeliza''' (nga [[Gjuha latine|latinishtja]] ''cella'', që do të thotë "dhomë e vogël" ) është njësia themelore strukturore, funksionale dhe biologjike e të gjithë organizmave të njohur. Një qelizë është njësia më e vogël e [[Jeta|jetës]] . Qelizat shpesh quhen "blloqe ndërtimi të jetës". Studimi i qelizave quhet [[Citologjia|biologjia e qelizave]], biologjia qelizore ose citologjia.
 
Qelizat përbëhen nga [[Citoplazma|citoplazma e]] mbyllur brenda një membrane, e cila përmban shumë biomolekula të tilla si [[proteina]] dhe [[Acidi nukleik|acide nukleike]] . <ref name="Alberts2002">[https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK26863/ Cell Movements and the Shaping of the Vertebrate Body] in Chapter 21 of ''[https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK21054/ Molecular Biology of the Cell]'' fourth edition, edited by Bruce Alberts (2002) published by Garland Science.<br /> The Alberts text discusses how the "cellular building blocks" move to shape developing [[Embryo|embryos]]. It is also common to describe small molecules such as [[Amino acid|amino acids]] as "[https://www.ncbi.nlm.nih.gov/entrez/query.fcgi?cmd=Search&db=books&doptcmdl=GenBookHL&term=%22all+cells%22+AND+mboc4%5Bbook%5D+AND+372023%5Buid%5D&rid=mboc4.section.4#23 molecular building blocks]".</ref> Organizmat mund të klasifikohen si njëqelizorë (të përbërë nga një qelizë e vetme; për shëmbull [[Bacteria|bakteret]] ) ose shumëqelizore (si [[bimët]] dhe [[Kafsha|kafshët]] ). <ref name="NCBI">{{NCBI-scienceprimer|article=What Is a Cell?|url=https://web.archive.org/web/20130503014839/http://www.ncbi.nlm.nih.gov/About/primer/genetics_cell.html|access-date=3 May 2013}} 30 March 2004.</ref> Numri i qelizave në bimë dhe kafshë ndryshon nga specia në specie, mendohet se [[Homo sapiens|njerëzit]] përmbajnë diku rreth 40 trilion (4 &#xD7; 10 <sup>13</sup> ) qeliza. {{Efn|An approximation made for someone who is 30 years old, weighs {{convert|70|kg|lbs}}, and is {{convert|172|cm|ft}} tall.<ref name=cellcount/> The approximation is not exact, this study estimated that the number of cells was 3.72&plusmn;0.81&times;10<sup>13</sup>.<ref name=cellcount/>}} <ref name="cellcount">{{Cite journal|last=Bianconi|first=Eva|last2=Piovesan|first2=Allison|last3=Facchin|first3=Federica|last4=Beraudi|first4=Alina|last5=Casadei|first5=Raffaella|last6=Frabetti|first6=Flavia|last7=Vitale|first7=Lorenza|last8=Pelleri|first8=Maria Chiara|last9=Tassani|first9=Simone|date=November 2013|title=An estimation of the number of cells in the human body|url=https://www.researchgate.net/publication/248399628_An_estimation_of_the_number_of_cells_in_the_human_body|journal=Annals of Human Biology|language=en|volume=40|issue=6|pages=463–471|doi=10.3109/03014460.2013.807878|issn=0301-4460|quote=These partial data correspond to a total number of 3.72&plusmn;0.81&times;10<sup>13</sup> [cells].|via=}}</ref> Shumica e qelizave bimore dhe shtazore janë të dukshme vetëm nën një [[Mikroskopi|mikroskop]], me dimensione midis 1 dhe 100 &nbsp; [[Mikrometri|mikrometra]] . <ref>{{Cite book|last=Campbell|first=Neil A.|last2=Brad Williamson|last3=Robin J. Heyden|title=Biology: Exploring Life|publisher=Pearson Prentice Hall|year=2006|location=Boston, Massachusetts|pages=|url=http://www.phschool.com/el_marketing.html|doi=|id=|isbn=9780132508827}}</ref>
Indi lidhor, lidh qelizat dhe organet e tjera te trupit me veten.Mbron organizmin (qelizat e bardha te gjakut),sherben per mbeshtetje dhe mban se bashku pjeset e tjera te trupit (eshtrat),transporton gazet (qelizat e kuqe te gjakut) etj.
 
Qelizat u zbuluan nga [[Robert Huk|Robert Hook]] në 1665, i cili i quajti ato për ngjashmërinë e tyre me qelizat e banuara nga [[Kallogjeri|murgjit e krishterë]] në një [[Manastiri (Feja)|manastir]] . <ref name="Karp2009">{{Cite book|last=Karp|first=Gerald|title=Cell and Molecular Biology: Concepts and Experiments|date=19 October 2009|publisher=John Wiley & Sons|isbn=9780470483374|page=2|quote=Hooke called the pores cells because they reminded him of the cells inhabited by monks living in a monastery.}}</ref> <ref>{{Cite book|title=Achiever's Biology|date=1990|publisher=Allied Publishers|isbn=9788184243697|page=36|quote=In 1665, an Englishman, Robert Hooke observed a thin slice of" cork under a simple microscope. (A simple microscope is a microscope with only one biconvex lens, rather like a magnifying glass). He saw many small box like structures. These reminded him of small rooms called "cells" in which Christian monks lived and meditated.|first=Alan Chong|last=Tero}}</ref> [[Teoria e qelizës|Teoria e qelizave]], e zhvilluar për herë të parë në 1839 nga Matthias Jakob Schleiden dhe Theodor Schwann, thotë se të gjithë organizmat janë të përbërë nga një ose më shumë qeliza, që qelizat janë njësia themelore e strukturës dhe funksionit në të gjithë organizmat e gjallë dhe se të gjitha qelizat vijnë nga para qelizat ekzistuese. <ref>{{Cite book|last=Maton|first=Anthea|title=Cells Building Blocks of Life|publisher=Prentice Hall|year=1997|location=New Jersey|pages=|url=https://archive.org/details/cellsbuildingblo00mato|doi=|id=|isbn=9780134234762}}</ref> Qelizat u shfaqën në Tokë të paktën 3.5 miliardë vjet më parë. <ref name="Origin1">{{Cite journal|vauthors=Schopf JW, Kudryavtsev AB, Czaja AD, Tripathi AB|date=2007|title=Evidence of Archean life: Stromatolites and microfossils|journal=Precambrian Research|volume=158|issue=3–4|pages=141–55|bibcode=2007PreR..158..141S|doi=10.1016/j.precamres.2007.04.009}}</ref> <ref name="Origin2">{{Cite journal|vauthors=Schopf JW|year=2006|title=Fossil evidence of Archaean life|journal=Philos Trans R Soc Lond B Biol Sci|volume=29|issue=361(1470)|pages=869–885|doi=10.1098/rstb.2006.1834|pmc=1578735|pmid=16754604}}</ref> <ref name="RavenJohnson2002">{{Cite book|first=Peter Hamilton|last=Raven|first2=George Brooks|last2=Johnson|title=Biology|url=https://books.google.com/books?id=GtlqPwAACAAJ|accessdate=7 July 2013|year=2002|publisher=McGraw-Hill Education|isbn=9780071122610|page=68}}</ref>
Organet jane struktura trupore te perbera nga dy ose më shumë lloje te indeve te cilat punojne se bashku për ta kryer nje funksion (punë).Te njeriu organet trupore janë:Veshka,truri,zemra,mushkërite,lëkura,syri etj.
 
== Llojet e qelizave ==
Qelizat janë të dy llojeve: [[Eukarioti|eukariotike]], të cilat përmbajnë një bërthamë, dhe [[Prokariot|prokariotike]], të cilat jo. Prokariotët janë organizma njëqelizorë, ndërsa eukariotët mund të jenë ose njëqelizorë ose shumëqelizorë .
 
=== AnajaQelizat prokariotike ===
[[Skeda:Average_prokaryote_cell-_en.svg|parapamje| Struktura e një qelize tipike [[Prokariot|prokariotike]] ]]
Çdo qelizë ka veti të ndryshme, disa nga këto veti janë :
Prokariotët përfshijnë [[Bacteria|bakteret]] dhe [[Archaea|arkeat]], dy nga tre domenet e jetës . Qelizat prokariote ishin forma e parë e [[Jeta|jetës]] në Tokë, e karakterizuar duke pasur procese jetësore jetësore përfshirë sinjalizimin e qelizave . Ato janë më të thjeshta dhe më të vogla se qelizat eukariote, dhe kanë mungesë organelesh të lidhura me membranë siç është bërthama . [[ADN]] e një qelize prokariote përbëhet nga një kromozom rrethor i vetëm që është në kontakt të drejtpërdrejtë me [[Citoplazma|citoplazmën]] . Regjioni bërthamor në citoplazmë quhet nukleoid . Shumica e [[Prokariot|prokariotëve]] janë më të vegjlit nga të gjithë organizmat që variojnë nga 0,5 deri në 2.0 &nbsp; μm në diametër. <ref>''Microbiology : Principles and Explorations'' By Jacquelyn G. Black</ref>
: - Riprodhimi - me anë të ndarjes binare, mitozës ose mejozës
: - Metabolizmi -
: - Reagimi ndaj ngacmimeve të jashtme, si ndryshimi i temperaturës apo [[pH]]-së.
 
Një qelizë prokariotike ka tre zona ndërtuese:
== Struktura e qelizës ==
[[Skeda:biological cell.svg|thumb|350px|Qeliza e një kafshë tipike, ku tregohen përbërësit nënqelizorë. Organelet : '''(1) bërthamëza (2) bërthama (3) ribozomet (4) fshikëza (5) retikuli endoplazmatik (ER) (6) aparati i Golxhit (7) Citoskeleti (8) ER (9) mitokondria (10) vakuola (11) citoplazma (12) lisozomet (13) centriolat''']]
 
* Rrotull qelizës gjendet cipa - përgjithësisht e përbërë nga një membranë plazmatike e mbuluar nga një mur qelizor i cili, për disa baktere, mund të mbulohet më tej nga një shtresë e tretë e quajtur kapsula . Megjithëse shumica e prokariotëve kanë një membranë qelizore dhe një mur qelizor, ekzistojnë përjashtime të tilla si ''Mycoplasma'' (bakteret) dhe ''Thermoplasma'' (arkea) të cilat posedojnë vetëm shtresën e membranës qelizore.Cipa i jep ngurtësi qelizës dhe ndan brendësinë e qelizës nga ambienti i saj, duke shërbyer si një filtër mbrojtës. Muri qelizor përbëhet nga peptidoglikani në baktere, dhe vepron si një pengesë shtesë kundër forcave të jashtme. Gjithashtu parandalon që qeliza të zgjerohet dhe shpërthejë (citoliza) nga presioni osmotik për shkak të një ambienti hipotonik . Disa qeliza eukariote (qelizat bimore dhe qelizat [[Kërpudhat|kërpudhore]] ) gjithashtu kanë një mur qelizor.
* Qelizat prokariota : Qelizat prokariota nuk kanë bërthamë të krijuar, edhe pse ekziston materiali bërthamor i shpërndarë në citoplazmë. Në këtë grup bëjnë pjesë eubakteret dhe algat blu të gjelbra.
* Brenda qelizës është [[Citoplazma|zona citoplazmike]] që përmban gjenomin (ADN), ribozomet. <ref name="NCBI">{{NCBI-scienceprimer|article=What Is a Cell?|url=https://web.archive.org/web/20130503014839/http://www.ncbi.nlm.nih.gov/About/primer/genetics_cell.html|access-date=3 May 2013}} 30 March 2004.</ref> Materiali gjenetik gjendet lirshëm në citoplazmë. Prokariotët mund të mbajnë elemente të ADN-së ekstrakromozomale të quajtura plazmide, të cilat zakonisht janë rrethore. Plazmidet bakteriale lineare janë identifikuar në disa lloje të baktereve spirochete, duke përfshirë anëtarët e gjinisë ''Borrelia'' veçanërisht ''Borrelia burgdorferi'', e cila shkakton sëmundjen Lyme. <ref>European Bioinformatics Institute, [http://www.ebi.ac.uk/2can/genomes/bacteria/Borrelia_burgdorferi.html Karyn's Genomes: Borrelia burgdorferi], part of 2can on the EBI-EMBL database. Retrieved 5 August 2012</ref> Megjithëse nuk formon një bërthamë, [[ADN|ADN-ja]] kondensohet në një nukleoid . Plazmidet kodojnë gjenet shtesë, siç janë gjenet e rezistencës ndaj antibiotikëve .
* Nga ana e jashtme, flagella dhe pilus. Ka struktura (jo të pranishme në të gjitha prokariotet) të përbëra nga proteina që lehtësojnë lëvizjen dhe komunikimin midis qelizave.
 
[[Skeda:Animal_cell_structure_en.svg|parapamje| Struktura e një qelize tipike shtazore ]]
* Qelizat eukariota : Qelizat eukariota kanë bërthamë e cila përkufizohet me mbështjellësin e saj nga pjesa tjetër e citoplazmës. Ky tip i qelizave ndërton organizmat e tjerë, përveç baktereve dhe algave blu të gjelbra.
[[Skeda:Plant_cell_structure-en.svg|parapamje| Struktura e një qelize tipike bimore ]]
 
=== Qelizat eukariote ===
* Bërthama e qelizës : Pjesa qendrore e qelizës që përmban informacion gjenetik në formën e ADN-së dhe udhëheq procesin e sintezës së proteinave. Bërthama është organela kryesore e qelizës dhe kontrollon proceset e të gjitha organeleve të tjera qelizore. Ajo ka materialin trashëguar në strukturat fijezore të saj, që quhen kromozome. Secilin kromozom e ndërton molekula e ADN, segmentet e së cilës janë gjenet. Në gjene gjenden të shkruara informatat e trashëguara nga prindërit.
[[Bimët]], [[Kafsha|kafshët]], [[kërpudhat]], myku i hollë, [[ protozoa |protozoarët]] dhe [[ alga |algat]] janë të gjitha [[Eukarioti|eukariote]] . Këto qeliza janë rreth pesëmbëdhjetë herë më të gjera se një prokariote tipike dhe mund të jenë deri në një mijë herë më të mëdha në vëllim. Karakteristika kryesore dalluese e eukarioteve në krahasim me prokariotët është ndarja : prania e organeleve (ndarjeve) të lidhura me membranën, në të cilat zhvillohen aktivitete specifike. Më e rëndësishmja midis këtyre është një [[ Bërthama qelizore |bërthamë qelizore]], <ref name="NCBI">{{NCBI-scienceprimer|article=What Is a Cell?|url=https://web.archive.org/web/20130503014839/http://www.ncbi.nlm.nih.gov/About/primer/genetics_cell.html|access-date=3 May 2013}} 30 March 2004.</ref> një organelë që strehon [[ADN|ADN-në]] e qelizës. Kjo bërthamë i jep emrin eukariote, që do të thotë "kernel (bërthamë) e vërtetë". Ndryshime të tjera përfshijnë:
 
* Membrana plazmatike i ngjan asaj të prokariotëve në funksion, me ndryshime të vogla në konfigurim. Muret e qelizave mund ose nuk mund të jenë të pranishme.
* Citoplazma : Substancë e lëngshme që formon pjesën e brendshme të qelizës që rrethon bërthamën dhe në të cilën notojnë organelet e qelizës. Citoplazma është tretësirë ujore e cila 60-80% ka ujë, ndërsa gjendet në hapësirën ndërmjet membranës qelizore dhe bërthamës. Këtu zhvillohen të gjitha proceset, të cilat qelizës i sigurojnë funksionim normale të jetës.
* ADN eukariotike është e organizuar në një ose më shumë molekula lineare, të quajtura [[Kromozomi|kromozome]], të cilat shoqërohen me proteina të histonit . E gjithë ADN-ja kromozomale ruhet në bërthamën e qelizës, e ndarë nga citoplazma nga një membranë. <ref name="NCBI">{{NCBI-scienceprimer|article=What Is a Cell?|url=https://web.archive.org/web/20130503014839/http://www.ncbi.nlm.nih.gov/About/primer/genetics_cell.html|access-date=3 May 2013}} 30 March 2004.</ref> Disa organele eukariote si [[Mitokondri|mitokondria]] përmbajnë edhe disa ADN.
* Shumë qeliza eukariotike janë të cilionuara me qilar primar . Ciliet primare luajnë role të rëndësishme në kimosensimin, mekanizimin dhe termosensimin. Eachdo cilium në këtë mënyrë mund të "shikohet si një antenë qelizore shqisore që koordinon një numër të madh të rrugëve të sinjalizimit qelizor, duke bashkuar ndonjëherë sinjalizimin me lëvizshmërinë ciliare ose në mënyrë alternative me ndarjen dhe diferencimin e qelizave." <ref name="Christenson2008">{{Cite journal|last3=Søren T. Christensen|vauthors=Satir P, Christensen ST|date=June 2008|title=Structure and function of mammalian cilia|url=http://www.springerlink.com/content/x5051hq648t3152q/|journal=Histochemistry and Cell Biology|volume=129|issue=6|pages=687–93|doi=10.1007/s00418-008-0416-9|pmc=2386530|pmid=18365235|id=1432-119X}}</ref>
* Eukariotet lëvizshme mund të lëvizë duke përdorur aftësi lëvizore qerpik ose flagjelat . Qelizat lëvizëse mungojnë në halorë dhe bimë të lulëzuar . <ref name="raven">PH Raven, Evert RF, Eichhorm SE (1999) Biology of Plants, 6th edition. WH Freeman, New York</ref> Flagella eukariote është më komplekse sesa ajo e prokariotëve. <ref>{{Cite journal|last=Blair|first=David F.|last2=Dutcher|first2=Susan K.|date=1992-01-01|title=Flagella in prokaryotes and lower eukaryotes|url=|journal=Current Opinion in Genetics & Development|volume=2|issue=5|pages=756–767|doi=10.1016/S0959-437X(05)80136-4|issn=0959-437X}}</ref>
 
{| class="wikitable"
* Aparati i Golxhit : Strukturë qelizore e përbërë nga një grup qeskash qelizore. Përfshihet në punën për transportimin e proteinave në qelizë. Kompleksi i Golxhit është sistem i membranave të lëmueshme, të cilat formojnë kanale qese dhe toptha sekretues, të radhitur në formë të një harku. Ka rol sekretues.
|+ Krahasimi i veçorive të qelizave prokariote dhe eukariote
!
! [[Prokariot|Prokariotë]]
! [[Eukarioti|Eukarioteve]]
|-
! Organizmat tipikë
| [[Bacteria|baktere]], [[Archaea|arkeje]]
| protistë, [[Kërpudhat|kërpudha]], [[Bimët|bimë]], [[Kafsha|kafshë]]
|-
! Madhësia tipike
| – 1–5 &nbsp; [[Mikrometri|μm]] <ref name="CampbellBiology320">{{Cite book|title=Campbell Biology—Concepts and Connections|publisher=Pearson Education|year=2009|page=320}}</ref>
| 10–100 &nbsp; μm
|-
! Lloji i bërthamës
| zona nukleoide ; nuk ka bërthamë të vërtetë
| bërthama e vërtetë me membranë të dyfishtë
|-
! [[ADN]]
| rrethore (përgjithësisht)
| molekula lineare ( [[Kromozomi|kromozome]] ) me [[proteina]] histone
|-
! Sinteza e [[ARN]] / [[Proteina|proteinave]]
| e shoqëruar në [[Citoplazma|citoplazmë]]
| Sinteza e ARN-së në bërthamë <br /><br /><br /><br /> <nowiki></br></nowiki> sinteza e proteinave në citoplazmë
|-
! [[Ribozomi|Ribozomet]]
| 50S dhe 30S
| 60S dhe 40S
|-
! Struktura citoplazmike
| shumë pak struktura
| shumë e strukturuar nga endomembranat dhe nga një citoskelet
|-
! Lëvizja e qelizave
| flagellë e bërë nga flagellin
| flagella dhe cilia që përmbajnë mikrotubula ; lamellipodia dhe filopodia që përmbajnë [[Aktini|actin]]
|-
! [[Mitokondri|Mitokondria]]
| asnje
| një deri në disa mijëra
|-
! [[Kloroplasti|Kloroplaste]]
| asnje
| në alga dhe [[Bimët|bimë]]
|-
! Organizimi
| zakonisht qelizat e vetme
| qeliza të vetme, koloni, organizma shumëqelizorë më të lartë me qeliza të specializuara
|-
! Ndarja e qelizave
| ndarje binare (ndarje e thjeshtë)
| [[mitoza]] (çarje ose lulëzim) <br /><br /><br /><br /> <nowiki></br></nowiki> [[mejoza]]
|-
! [[Kromozomi|Kromozome]]
| kromozom i vetëm
| më shumë se një kromozom
|-
! Membranat
| membranë qelizore
| Membrana qelizore dhe organelet e lidhura me membranën
|}
 
== Përbërësit nënqelizorë ==
* Retikuli endoplazmatik : Strukturë qelizore e përbërë nga një rrjet xhepash që rrethojnë bërthamën. Përfshihet në punën për sintezën e proteinës.
Të gjitha qelizat, qoftë [[Prokariot|prokariotike]], qoftë [[Eukarioti|eukariote]], kanë një membranë që mbështjell qelizën, shërben si rregullator i atyre që hyjnë dhe dalin prej qelizës (selektivisht e përshkueshme), dhe ruan potencialin elektrik të qelizës . Brenda membranës, [[citoplazma]] merr pjesën më të madhe të vëllimit të qelizës. Të gjitha qelizat (përveç qelizave të [[Eritrociti|kuqe të gjakut]] që kanë mungesë të bërthamës qelizore dhe shumica e organeleve për të akomoduar hapësirën maksimale për [[Hemoglobina|hemoglobinë]] ) posedojnë [[ADN]], materialin trashëgimor të [[Gjeni|gjeneve]] dhe [[ARN]], që përmbajnë informacionin e nevojshëm për ndërtimin e [[Proteina|proteinave të]] ndryshme si [[Enzima|enzimat]], makineritë kryesore të qelizave . Ekzistojnë edhe lloje të tjera të biomolekulave në qeliza. Ky artikull rendit këto përbërës kryesorë qelizorë, pastaj përshkruan shkurtimisht funksionin e tyre.
 
=== Membrana ===
* Centriola : Strukturë qelizore që luan një rol të rëndësishëm gjatë mitozës.
[[Skeda:Cell_membrane_detailed_diagram_en.svg|parapamje| Diagrami i hollësishëm i membranës qelizore lipidike me shtresë të dyfishtë ]]
[[Membrana e qelizës|Membrana qelizore]], ose membrana plazmatike, është një membranë biologjike që rrethon citoplazmën e një qelize. Tek kafshët, membrana plazmatike është kufiri i jashtëm i qelizës, ndërsa tek bimët dhe prokariotët zakonisht është e mbuluar nga një [[ Muri qelizor |mur qelizor]] . Kjo membranë shërben për të ndarë dhe mbrojtur një qelizë nga mjedisi i saj përreth dhe ndërtohet kryesisht nga një shtresë e dyfishtë e fosfolipideve, të cilat janë [[ amfifilik |amfifile]] (pjesërisht [[ hidrofobik |hidrofobike]] dhe pjesërisht [[ hidrofilik |hidrofile]] ). Prandaj, shtresa quhet dyshtresori fosfolipid, ose nganjëherë një membranë mozaiku fluide. E përfshirë në këtë membranë është një shumëllojshmëri e molekulave [[Proteina|proteinike]] që veprojnë si kanale dhe pompa që lëvizin molekula të ndryshme brenda dhe jashtë qelizës. <ref name="NCBI">{{NCBI-scienceprimer|article=What Is a Cell?|url=https://web.archive.org/web/20130503014839/http://www.ncbi.nlm.nih.gov/About/primer/genetics_cell.html|access-date=3 May 2013}} 30 March 2004.</ref> Membrana është gjysmë e përshkueshme, dhe selektive e përshkueshme, pasi mund të lejojë që një substancë ( [[Molekula|molekulë]] ose [[Joni|jon]] ) të kalojë lirshëm, të kalojë në një masë të kufizuar ose të mos kalojë fare. Membranat sipërfaqësore të qelizave përmbajnë gjithashtu proteina të receptore që lejojnë qelizat të zbulojnë molekulat e sinjalizimit të jashtëm siç janë [[hormonet]] .
 
=== Citoskeleti ===
* Vakuola : Boshllëk në formë sferike ku ruhen uji, mbetjet dhe substanca të tjera të nevojshme për qelizën. Gjendet vetëm te qelizat bimore.
[[Skeda:DAPIMitoTrackerRedAlexaFluor488BPAE.jpg|parapamje| Një imazh fluoreshent i një qelize endoteliale. Bërthamat janë njolla blu, [[Mitokondri|mitokondria]] paraqitet me njolla të kuqe, dhe mikrofilamentet janë me jeshile. ]]
Citoskeletoni vepron për të organizuar dhe ruajtur formën e qelizës; mban organelet të fiksuara; ndihmon gjatë [[Endocitoza|endocitozës]], pra marrjes së materialeve të jashtme nga një qelizë, dhe citokinesis, pra ndarja e qelizës bijë pas ndarje qelizore ; dhe i drejton pjesët e qelizës në proceset e rritjes dhe lëvizshmërisë. Citoskeletoni eukariotik përbëhet nga mikrofilamente, filamente të ndërmjetëm dhe mikrotubula . Ekzistojnë një numër i madh i proteinave të lidhura me to, secila kontrollon strukturën e një qelize duke drejtuar e bashkuar filamentet. <ref name="NCBI">{{NCBI-scienceprimer|article=What Is a Cell?|url=https://web.archive.org/web/20130503014839/http://www.ncbi.nlm.nih.gov/About/primer/genetics_cell.html|access-date=3 May 2013}} 30 March 2004.</ref> Citoskeletoni prokariotik është më pak i studiuar mirëpo është i përfshirë në mirëmbajtjen e formës së qelizave, polaritetit dhe citokinesis. <ref>{{Cite journal|vauthors=Michie KA, Löwe J|year=2006|title=Dynamic filaments of the bacterial cytoskeleton|journal=Annual Review of Biochemistry|volume=75|issue=|pages=467–92|doi=10.1146/annurev.biochem.75.103004.142452|pmid=16756499}}</ref> Proteina e nënrenditur e mikrofilamenteve është një proteinë e vogël monomerike e quajtur [[Aktini|actin]] . Njësia përbërëse e mikrotubulave është një molekulë dimerike e quajtur tubulinë . Fijet e ndërmjetme janë heteropolimerë nënndarjet e të cilave ndryshojnë midis llojeve të qelizave në inde të ndryshme. Por disa nga proteina nënrenditëse të filamenteve të ndërmjetëm përfshijnë vimentin, desmin, lamin ( laminat A, B dhe C), keratin (keratin të shumta acidike dhe bazike), proteina të neurofilamentit (NF-L, NF-M).
 
=== Materiali gjenetik ===
* Mitokondria : Strukturë që ndihmon në frymëmarrjen qelizore. Prodhon dhe ruan energjinë e qelizës. Mitokondriet janë organele në të cilat krijohet energjia e nevojshme për të gjitha proceset biokimike (përkatësisht ATP), të cilat zhvillohen në qelizë, e të cilat mundësojnë funksionimin dhe ekzistencën e saj. Prandaj, me të drejtë këto organele shënohen si uzina energjetike të qelizës.
Ekzistojnë dy lloje të ndryshme të materialit gjenetik: [[ADN|acidi deoksiribonukleik]] (ADN) dhe [[ARN|acidi ribonukleik]] (ARN). Qelizat përdorin ADN për ruajtjen e informacionit të tyre afatgjatë. Informacioni biologjik që përmban një organizëm është i [[Kodi gjenetik|koduar]] në sekuencën e tij të ADN-së. <ref name="NCBI">{{NCBI-scienceprimer|article=What Is a Cell?|url=https://web.archive.org/web/20130503014839/http://www.ncbi.nlm.nih.gov/About/primer/genetics_cell.html|access-date=3 May 2013}} 30 March 2004.</ref> ARN përdoret për transportin e informacionit (p.sh., mRNA ) dhe funksionet [[Enzima|enzimatike]] (p.sh. ARN [[Ribozomi|ribozomale]] ). Molekulat e ARN (tRNA) transferuese përdoren për të shtuar aminoacide gjatë [[Përkthimi (biologji)|përkthimit të]] proteinave.
 
Materiali gjenetik prokariotik organizohet në një kromozom të thjeshtë bakterial rrethor në rajonin nukleoid të citoplazmës. Materiali gjenetik eukariotik është i ndarë në molekula të ndryshme lineare, <ref name="NCBI">{{NCBI-scienceprimer|article=What Is a Cell?|url=https://web.archive.org/web/20130503014839/http://www.ncbi.nlm.nih.gov/About/primer/genetics_cell.html|access-date=3 May 2013}} 30 March 2004.</ref> të quajtura [[Kromozomi|kromozome]] brenda një bërthame diskrete, zakonisht me material gjenetik shtesë në disa organelë si [[Mitokondri|mitokondria]] dhe [[Kloroplasti|kloroplastet]] (shiko [[ Teoria endosimbiotike |teorinë endosimbiotike]] ).
* Ribozomi : Organele e lirë e lidhur pas retikulit endoplazmatik. Prodhon proteinat e domosdoshme për krijimin dhe funksionimin e trupit të njeriut. Ribosomet janë organele qelizore në të cilat krijohen proteinat, të domosdoshme për funksionimin dhe rritjen e qelizës. Informatat për sintezën e proteinave janë të shkruara në kromozome. Prandaj, këto organele ndryshe quhen edhe uzina të sintezës së proteinave.
 
Një qelizë njerëzore ka material gjenetik të përmbajtur në bërthamën e qelizës ( gjenomin bërthamor ) dhe në mitokondri ( gjenomë mitokondriale ). Tek njerëzit gjenomi bërthamor është i ndarë në 46 molekula lineare të ADN-së që quhen [[Kromozomi|kromozome]], duke përfshirë 22 çifte kromozome homologe dhe një palë kromozome seksi . Gjenoma mitokondriale është një molekulë ADN-je rrethore që dallohet nga ADN-ja bërthamore. Megjithëse ADN-ja mitokondriale është shumë e vogël në krahasim me kromozomet nukleare, <ref name="NCBI">{{NCBI-scienceprimer|article=What Is a Cell?|url=https://web.archive.org/web/20130503014839/http://www.ncbi.nlm.nih.gov/About/primer/genetics_cell.html|access-date=3 May 2013}} 30 March 2004.</ref> kodon 13 proteina të përfshira në prodhimin e energjisë mitokondriale dhe tRNA të veçanta.
* Mikrotubula : Strukturë cilindrike ku mbështetet qeliza dhe lejon organelet dhe substancat që gjenden në qelizë të lëvizin brenda saj.
 
Materiali gjenetik i huaj (më së shpeshti ADN) gjithashtu mund të futet artificialisht në qelizë nga një proces i quajtur transfeksion . Kjo mund të jetë kalimtare, nëse ADN-ja nuk futet në gjenomën e qelizës, ose është e qëndrueshme, nëse është. Disa [[Virusi|viruse]] gjithashtu futin materialin e tyre gjenetik në gjenom.
* Pseudopodi : Zgjatim i citoplazmës së disa qelizave që shërben kryesisht për zhvendosjen e qelizës.
 
=== Organelet ===
* Mikrofilamenti : Strukturë në formën e shufrës ku mbështetet qeliza për të marrë formën që ka.
Organelet janë pjesë të qelizës të cilat janë të adaptuara dhe / ose të specializuara për kryerjen e një ose më shumë funksioneve jetësore, analoge me [[Organi (biologji)|organet]] e trupit të njeriut (të tilla si zemra, mushkëritë dhe veshkat, me secilin organ që kryen një funksion të ndryshëm). <ref name="NCBI">{{NCBI-scienceprimer|article=What Is a Cell?|url=https://web.archive.org/web/20130503014839/http://www.ncbi.nlm.nih.gov/About/primer/genetics_cell.html|access-date=3 May 2013}} 30 March 2004.</ref> Të dy qelizat eukariote dhe ato prokariotike kanë organele, por organelet prokariotike janë përgjithësisht më të thjeshta dhe nuk janë të lidhura me membranë.
 
Ekzistojnë disa lloje organelesh në një qelizë. Disa (të tilla si bërthama dhe [[Aparati i Golgjit|aparatet golgi]] ) janë tipike të vetmuar, ndërsa të tjerët (të tilla si [[Mitokondri|mitokondria]], [[Kloroplasti|kloroplastet]], peroksisomet dhe lizozomet ) mund të jenë të shumta (qindra deri në mijëra). [[Citosoli]] është lëngu xhelatinoz që mbush qelizën dhe rrethon organelet.
* Kloroplastet : Kloroplastet gjenden vetëm në qelizet biomore, kanë klorofil dhe në to kryhet procesi i fotosintezës-i krijimit të materieve organike prej materieve inorganike me ndihmën e energjisë së diellit.
 
==== Membrana e qelizësEukariotikët ====
[[Skeda:HeLa_Hoechst_33258.jpg|parapamje| Qelizat e kancerit të njeriut, konkretisht qelizat HeLa, me ADN të shfaqur në ngjyrë blu. Qeliza qendrore dhe e djathtë janë në interfazë, kështu që ADN-ja e tyre është e shpërndarë dhe të gjitha bërthamat etiketohen. Qeliza në të majtë po kalon në [[Mitoza|mitozë]] dhe kromozomet e saj janë kondensuar. ]]
* ''Artikull kryesor : [[Membrana e qelizës]]''
[[Skeda:Cell membrane detailed diagram 4.svg|thumb|right|Struktura e membranës qelizore]]
Membrana e qelizës është shtresë dyshe prej molekulash lipide që formon sipërfaqen e jashtme të qelizës. Përbërësit kryesorë të membranës së qelizës janë :
 
* '''Bërthama''' qelizore: Qendra e informacionit të një qelize, bërthama e qelizës është organelja më e dukshme që gjendet në një qelizë [[Eukarioti|eukariote]] . Ajo strehon [[Kromozomi|kromozomet]] e qelizës dhe është vendi ku ndodhin pothuajse të gjitha replikimet e [[ADN|ADN-]] së dhe sinteza e [[ARN|ARN-]] së ( transkriptimi ). Bërthama është sferike dhe e ndarë nga citoplazma nga një membranë e dyfishtë e quajtur zarf bërthamor . Zarfi bërthamor izolon dhe mbron ADN-në e një qelize nga molekula të ndryshme që mund të dëmtojnë aksidentalisht strukturën e saj ose të ndërhyjnë në përpunimin e saj. Gjatë përpunimit, [[ADN|ADN-ja]] transkriptohet, ose kopjohet në një [[ARN|ARN të]] veçantë, të quajtur ARN mesazher (mRNA). Kjo mRNA transportohet më pas nga bërthama, ku përkthehet në një molekulë proteine specifike. Janë mbledhur është një rajon i specializuar brenda bërthamës ku ribosomeve janë mbledhur. Në prokariotët, përpunimi i ADN-së bëhet në [[Citoplazma|citoplazmë]] . <ref name="NCBI">{{NCBI-scienceprimer|article=What Is a Cell?|url=https://web.archive.org/web/20130503014839/http://www.ncbi.nlm.nih.gov/About/primer/genetics_cell.html|access-date=3 May 2013}} 30 March 2004.</ref>
'''[[Lipidet]]''' : Molekula që përmbajnë acide yndyrore nga të cilat krijohet membrana qelizore. Lipidet (Yndyrat) përmbajnë karbon, hidrogjen dhe oksigjen. Lipidet paraqesin grupin mjaft heterogjen te komponimeve organike, të cilat nuk treten në ujë, por treten në tretës organikë. Çdo molekule lipidike përbëhet nga një molekulë alkool glicerinë dhe tri molekula acide yndyrore.
* '''Mitokondria dhe Kloroplastet''' : gjenerojnë energji për qelizën. [[Mitokondri|Mitokondritë]] janë organele vetë-zëvëndësuese që shfaqen në numra, forma dhe madhësi të ndryshme në citoplazmën e të gjitha qelizave eukariote. Frymëmarrja ndodh në mitokondrinë e qelizës, e cila gjeneron energjinë e qelizës me anë të fosforilimit oksidativ, duke përdorur [[Oksigjeni|oksigjenin]] për të lëshuar energjinë e ruajtur në lëndë ushqyese qelizore (tipike që i përkasin [[Glukoza|glukozës]] ) për të gjeneruar [[Adenozintrifosfat|ATP]] . Mitokondria shumohet me ndarje binare, si prokariotët. Kloroplastet gjenden vetëm në bimë dhe algë, dhe ata kapin energjinë e diellit për të prodhuar karbohidrate përmes [[Fotosinteza|fotosintezës]] .
Në këto bashkëdyzime organike bëjnë pjesë yndyrat e thjeshta dhe ato të përbëra.
Yndyrat e thjeshta përmbajnë vetëm acide yndyrore dhe glicerinë.
Yndyrat e përbëra, përveç acideve yndyrore dhe glicerinës, përmbajnë edhe atome te fosforit e të azotit.
Ndër lipidet e përbëra, më të përhapura janë lipoproteinat, fosolipidet, karotenoidet, steroidet etj.
Fosfolipidet marrin pjesë në ndërtimin e membranave qelizore.
Lipidet, në radhë të parë shërbejnë si burim i rëndësishëm energjetik (nga djegia e një grami yndyrë lirohen 9,5 kilokalori, pra dy herë m shumë se nga djegia e një grami karbohidrate) për qelizën dhe për organizmin.
 
[[Skeda:Endomembrane_system_diagram_en.svg|parapamje| Diagrami i sistemit endomembran ]]
'''[[Proteina]]''' : Përbërës organik prej aminoacidesh. Në membranën e qelizës, proteinat krijojnë kanale që bëjnë të mundur shkëmbimin e lëndëve me mjedisin e jashtëm.
 
* '''Retikulumi endoplazmatik:''' (RE) është një rrjet i transportit për molekulat e synuar për ndryshime të caktuara dhe destinacione të veçanta, në krahasim me molekula që noton lirshëm në citoplazmë. RE ka dy forma: RE i ashpër, i cili ka ribozome në sipërfaqen e tij që sekretojnë proteina në RE, dhe RE të lëmuar, i cili nuk ka ribozome. <ref name="NCBI">{{NCBI-scienceprimer|article=What Is a Cell?|url=https://web.archive.org/web/20130503014839/http://www.ncbi.nlm.nih.gov/About/primer/genetics_cell.html|access-date=3 May 2013}} 30 March 2004.</ref> RE i lëmuar luan një rol në sekuestrimin dhe lëshimin e kalciumit.
=== Bërthama e qelizës ===
* '''Aparati i Golxhit''' : Funksioni parësor i aparatit Golxhi është të përpunojë dhe [[Makromolekula|paketojë makromolekulat]] siç janë [[Proteina|proteinat]] dhe [[lipidet]] që sintetizohen nga qeliza.
[[Skeda:Diagram human cell nucleus.svg|thumb|right|Diagramë bërthamës qelizore]]
* '''Lizozomet dhe Peroksizomat''' : Lizozomet përmbajnë enzima tretëse ( hidrolaza acid). Ata tretin organelet e tepërta ose të djegur, grimcat e ushqimit dhe [[Virusi|viruset e]] përfshira ose [[Bacteria|bakteret]] . Peroksizomat kanë enzima që heqin qelizën e peroksidëve toksikë. Qeliza nuk do mund të strehojë këto enzima shkatërruese nëse ato nuk do të ishin të mbështjella nga një sistem i lidhur me membranë.
'''Bërthama e qelizës''' - Pjesa qendrore e qelizës që përmban informacion gjenetik në formën e ADN-së dhe udhëheq procesin e sintezës së proteinave.
* '''Centrozomet''' : organizatori i citoskeletit: Centrozomet prodhojnë mikrotubulat e një qelize - një përbërës kryesor i citoskeletit . Drejton transportin përmes RE dhe [[Aparati i Golgjit|aparatit Golxhi]] . Centrozomet përbëhen nga dy centriole, të cilat ndahen gjatë ndarjes së qelizave dhe ndihmojnë në formimin e gishtit mitotik . Një centrozomë e vetme është e pranishme në [[Eukarioti|qelizat e kafshëve]] . Ato gjenden gjithashtu në disa qeliza kërpudhash dhe algash.
* '''Vakuolat''' : produktet e mbeturinave të [[Vakuola|sekuencave të vakumit]] dhe në qelizat bimore ruajnë ujin. Ato shpesh përshkruhen si hapësirë e mbushur me lëng dhe rrethohen nga një membranë. Disa qeliza, veçanërisht ''[[Ameba|Amoeba]]'', kanë vakuola kontraktuese, të cilat mund të pompojnë ujin jashtë qelizës nëse ka shumë ujë. Vakuolat e qelizave bimore dhe qelizave kërpudhore janë zakonisht më të mëdha se ato të qelizave shtazore.
 
==== Eukariotikët dhe Prokariotët ====
Pjesët kryesore të bërthamës qelizore janë :
 
* '''Ribozomet''' : [[ribozomi]] është një kompleks i madh i [[ARN]] dhe molekulave të [[Proteina|proteinave]] . <ref name="NCBI">{{NCBI-scienceprimer|article=What Is a Cell?|url=https://web.archive.org/web/20130503014839/http://www.ncbi.nlm.nih.gov/About/primer/genetics_cell.html|access-date=3 May 2013}} 30 March 2004.</ref> Ato përbëhen nga dy njësi, dhe veprojnë si një linjë montimi ku ARN nga bërthama përdoret për të sintetizuar proteinat nga aminoacidet. Ribozomet mund të gjenden ose që lundrojnë lirshëm ose të lidhur në një membranë (retikula e përafërt endoplazmatike në eukariotet, ose membrana qelizore në prokariotet). <ref>{{Cite journal|vauthors=Ménétret JF, Schaletzky J, Clemons WM, Osborne AR, Skånland SS, Denison C, Gygi SP, Kirkpatrick DS, Park E, Ludtke SJ, Rapoport TA, Akey CW|date=December 2007|title=Ribosome binding of a single copy of the SecY complex: implications for protein translocation|journal=Molecular Cell|volume=28|issue=6|pages=1083–92|doi=10.1016/j.molcel.2007.10.034|pmid=18158904}}</ref>
* Bërthamëza : Trup sferik brenda bërthamës që luan rol në sintezën e ribozomeve.
* Kromatina : Substancë që përbëhet nga proteinat dhe ADN-ja e qelizës. Gjatë mitozës futet në kromozome.
* Nukleoplazma : Substancë e lëngshme që krijon pjesën e brendshme të bërthamës së një qelize në të cilën lëvizin kromatina dhe bërthamëzat.
* Mbështjellja e bërthamës : Membrana që rrethon bërthamën.
 
== Strukturat jashtë membranës qelizore ==
Bërthama është më e dendur se citoplazma, e veçuar me mbështjellës bërthamor me pore. Krahas asaj merr pjesë në proceset jetësore, në bërthamë gjenden kromozomet, të cilat bartinn informatën gjenetike (trashëgiminë).
Shumë qeliza gjithashtu kanë struktura të cilat ekzistojnë tërësisht ose pjesërisht jashtë membranës qelizore. Këto struktura janë të dukshme sepse nuk mbrohen nga mjedisi i jashtëm nga membrana qelizore gjysmë e përshkueshme . Në mënyrë që të grumbullohen këto struktura, përbërësit e tyre duhet të transportohen nëpër membranën qelizore nga proceset e eksportit.
 
=== ShembujMuri qelizashqelizor ===
Shumë lloje të qelizave prokariote dhe eukariote kanë një [[ Muri qelizor |mur qelizor]] . Muri qelizor vepron për të mbrojtur qelizën në mënyrë mekanike dhe kimike nga mjedisi i tij, dhe është një shtresë shtesë e mbrojtjes ndaj membranës qelizore. Lloje të ndryshme qelizash kanë mure qelizore të përbërë nga materiale të ndryshme; muret e qelizave bimore përbëhen kryesisht nga [[celuloza]], muret e qelizave të kërpudhave përbëhen nga kitina dhe muret qelizore të baktereve përbëhen nga peptidoglikani .
Trupi i njeriut ka rreth 200 tipe qelizash të cilat kanë karakteristika dhe forma të ndryshme në varësi të funksioneve që kryejnë në organizëm.
 
=== Prokariotët ===
<gallery>
Skeda:Gray3.png|'''Veza''' - Qelizë femërore riprodhuese e pjekur që prodhohet nga vezoret. Pas farëzimit nga spermatozoidi, i jep mundësi embrionit të zhvillohet
Skeda:Sperm-egg.jpg|'''Spermatozoidi''' - Qelizë e pjekur riprodhuese mashkullore që prodhohet nga testet dhe është e lëvizshme. Spermatozoidi, përbërës kryesor i spermës, ka për qëllim të farëzojë vezën.
Skeda:Skeletal muscle.png|'''Fibra muskulore''' - Qelizë e kontraktueshme dhe element përbërës i muskujve.
Skeda:Chondrocyte- calcium stain.jpg|'''Kondrociti''' - qeliza që përbën kërcin.
Skeda:19267.jpg|'''Qeliza yndyrore''' - Qeliza që përbën komponentin kryesor të indit adipozë dhe që bën të mundur sintezën, depozitimin dhe çlirimin e lipdeve.
Skeda:Rod&Cone.jpg|'''Fotoreceptori''' - Qelizë që gjendet në retinë dhe që është e aftë të kapë rrezet e dritës e t'i përkthejë ato në sinjale nervore.
Skeda:Neuron Hand-tuned.svg|'''Neuroni''' - Qelizë e sistemit nervor që i jep mundësi informacionit të transmetohet në formën e sinjaleve elektrike dhe kimike.
Skeda:Red White Blood cells.jpg|'''Qelizat e gjakut''':'''Qelizat e bardha të gjakut''' - Qeliza e gjakut që bën pjesë në sistemin imunitar dhe që luan rol kryesor në mbrojtjen e trupit. ; '''Qelizat e kuqe të gjakut''' - Qelizë e gjakut që çon oksigjenin nga mushkëritë në inde dhe dioksidin e karbonit nga indet tek mushkëritë.
</gallery>
 
==== Jeta e qelizaveKapsula ====
Një kapsulë xhelatinoze është e pranishme në disa baktere jashtë membranës qelizore dhe murit qelizor. Kapsula mund të jetë [[Polisakaridet|polisakaride]] si në [[Streptococcus pneumoniae|pneumokokë]], [[Neisseria meningitidis|meningokokë]] ose [[Peptidet|polipeptid]] si tek ''Bacillus anthracis'' ose acid hialuronik si tek [[Streptokoket|streptokokët]] . Kapsulat nuk shënohen nga protokolet normale të ngjyrosjes dhe mund të zbulohen nga boja e Indisë ose metil blu ; i cili lejon kontrast më të lartë midis qelizave për vëzhgim. <ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/?id=N2GU-DYKkk0C&pg=PA87&lpg=PA87&dq=Prokaryotic+india+ink#v=onepage&q=india%20ink|title=Prokaryotes|publisher=Newnes|year=Apr 11, 1996|isbn=9780080984735}}</ref> {{Rp|87}}
Çdo qenie njerëzore përmban më shumë se 50 trilionë qeliza. Çdo minutë vdesin qindra milionë syresh dhe po aq lindin përmes procesit të ndarjes së qelizës. Disa prej tyre, si qelizat e bardha të gjakut, vdesin pas disa orësh jetë, ndërsa disa të tjera, si neuronet, mund të jetojnë sa vetë njeriu.
 
==== Shih edheFlagjelat ====
Flagella janë organelë për lëvizshmëri qelizore. Flagjela bakteriale shtrihet nga citoplazma nëpër membranën qelizore dhe ekstrudon nëpër murin e qelizës. Ato janë shtojca të gjata dhe të trasha si fijet, me përbërje proteine. Një lloj tjetër i flagelumit gjendet në arkeje dhe një lloj tjetër gjendet në eukariotet.
* [[Organelet e qelizës]]
* [[Teoria e qelizës]]
 
==== Fimbria ====
[[Kategoria:Biologji]]
Fimbria e njohur edhe si pilus është një fije e shkurtër, e hollë, si flokët, që gjendet në sipërfaqen e baktereve. Fimbria formohet nga një proteinë e quajtur pilin ( antigjenik ) dhe janë përgjegjës për ngjitjen e baktereve në receptorët specifikë të qelizave njerëzore.
[[Kategoria:Mjekësi]]
 
== Proceset qelizore ==
{{Link FA|vi}}
[[Skeda:Three_cell_growth_types.svg|parapamje| [[Prokariot|Prokariotët]] ndahen me [[Ndarja binare|ndarje binare]], ndërsa [[Eukarioti|eukariotët]] ndahen me [[Mitoza|mitozë]] ose [[Mejoza|meiozë]] . ]]
 
=== Replikimi ===
Ndarja e qelizave përfshin një qelizë të vetme (të quajtur ''qelizë nënë'' ) që ndahet në dy qeliza bijë. Kjo çon në rritjen e organizmave shumëqelizorë (rritjen e [[Indi (organ)|indeve]] ) dhe në prodhimin ( riprodhimin vegjetativ ) në organizmat njëqelizor . Qelizat [[Prokariot|prokariote]] ndahen me [[Ndarja binare|ndarje binare]], ndërsa qelizat [[Eukarioti|eukariote]] zakonisht i nënshtrohen një procesi të ndarjes bërthamore, të quajtur [[Mitoza|mitozë]], e ndjekur nga ndarja e qelizës, e quajtur citokinesis . Një qelizë diploide gjithashtu mund të pësojë [[Mejoza|meiozë]] për të prodhuar zakonisht katër qeliza haploide. Qelizat Haploide shërbejnë si gamete në organizmat shumëqelizorë, duke shkaktuar krijimin e qelizave të reja diploide.
 
Kopjimi i ADN-së, ose procesi i kopjimit të gjenomit të një qelize, <ref name="NCBI">{{NCBI-scienceprimer|article=What Is a Cell?|url=https://web.archive.org/web/20130503014839/http://www.ncbi.nlm.nih.gov/About/primer/genetics_cell.html|access-date=3 May 2013}} 30 March 2004.</ref> ndodh gjithmonë kur një qelizë ndahet përmes mitozës ose ndarjes binare. Kjo ndodh gjatë fazës S të ciklit qelizor .
 
Në meiozë, ADN-ja përsëritet vetëm një herë, ndërsa qeliza ndahet dy herë. Replikimi i ADN-së ndodh vetëm para [[Mejoza|mejozës I.]] Përsëritja e ADN-së nuk ndodh kur qelizat ndahen për herë të dytë, në [[Mejoza|mejozë II]] . <ref>{{Cite book|title=Campbell Biology—Concepts and Connections|year=2009|publisher=Pearson Education|page=138}}</ref> Replikimi, si të gjitha aktivitetet qelizore, kërkon proteina të specializuara për kryerjen e punës. <ref name="NCBI">{{NCBI-scienceprimer|article=What Is a Cell?|url=https://web.archive.org/web/20130503014839/http://www.ncbi.nlm.nih.gov/About/primer/genetics_cell.html|access-date=3 May 2013}} 30 March 2004.</ref>
[[Skeda:Catabolism_schematic.svg|majtas|parapamje| Një skicë e [[Katabolizmi|katabolizmit]] të [[Proteina|proteinave]], [[Karbohidratet|karbohidrateve]] dhe [[Yndyra|yndyrave]] ]]
 
=== Rritja dhe metabolizmi ===
[[Skeda:Proteinsynthesis.png|parapamje| Një përmbledhje e sintezës së proteinave. <br />Brenda bërthamës së qelizës ( ''blu e çelët'' ), [[Gjeni|gjenet]] (ADN, ''blu e errët'' ) transkriptohen në [[ARN]] . Kjo ARN i nënshtrohet më pas modifikimit dhe kontrollit pas transkriptimit, duke rezultuar në një mRNA të pjekur (të ''kuqe'' ) e cila më pas transportohet jashtë bërthamës drejt [[Citoplazma|citoplazmës]] (kafe), ku i nënshtrohet përkthimit gjenetik në një proteinë. mRNA përkthehet nga [[Ribozomi|ribozomet]] ( ''vjollcë'' ) që përputhen me [[Kodi gjenetik|kodonët]] tre-bazës së mRNA me antikodonët tre-bazësë të tRNA -së së përshtatshme. Proteinat e reja të sintetizuara (të ''zeza'' ) shpesh modifikohen më tej, siç janë lidhja me një molekulë efektore ( ''portokalli'' ) për t'u bërë plotësisht aktive. ]]
Midis ndarjeve të njëpasnjëshme të qelizave, qelizat rriten përmes funksionimit të metabolizmit qelizor. Metabolizmi i qelizave është procesi me të cilin qelizat individuale përpunojnë molekula ushqyese. Metabolizmi ka dy ndarje të dallueshme: [[Katabolizmi|katabolizëm]], në të cilën qeliza zbërthen molekula komplekse për të prodhuar energji dhe ul fuqi, dhe [[Anabolizmi|anabolizëm]], në të cilin qeliza përdor energji dhe zvogëlon fuqinë për të ndërtuar molekula komplekse dhe të kryejë funksione të tjera biologjike. Sheqernat komplekse të konsumuara nga organizmi mund të ndahen në molekula më të thjeshta sheqeri, të quajtura [[Monosakaridet|monosakaride]] si [[glukoza]] . Pasi ndodhet brenda qelizës, glukoza zbërthehet për të bërë adenozinë trifosfat ( [[Adenozintrifosfat|ATP]] ), <ref name="NCBI">{{NCBI-scienceprimer|article=What Is a Cell?|url=https://web.archive.org/web/20130503014839/http://www.ncbi.nlm.nih.gov/About/primer/genetics_cell.html|access-date=3 May 2013}} 30 March 2004.</ref> një molekulë që posedon energji lehtësisht të disponueshme, përmes dy rrugëve të ndryshme.
 
=== Sinteza e proteinave ===
Qelizat janë të afta të sintetizojnë proteina të reja, të cilat janë thelbësore për modulimin dhe mirëmbajtjen e aktiviteteve qelizore. Ky proces përfshin formimin e molekulave të reja të proteinave nga blloqet e ndërtimit të [[Aminoacidet|aminoacideve]] bazuar në informacionin e koduar në ADN / ARN. Sinteza e proteinave në përgjithësi përbëhet nga dy hapa kryesore: transkriptimi dhe përkthimi .
 
Transkriptimi është procesi kur informacioni gjenetik në ADN përdoret për të prodhuar një fije ARN plotësuese. Kjo fije ARN përpunohet më pas për t'i dhënë ARN-së mesazhere (mRNA), e cila është e lirë të migrojë nëpër qelizë. Molekulat e mRNA lidhen me komplekset proteinë-ARN të quajtura [[Ribozomi|ribozome të]] vendosura në citosol, ku ato përkthehen në sekuenca polipeptidike. Ribozomi ndërmjetëson formimin e një sekuence polipeptide bazuar në sekuencën e mRNA. Sekuenca e mRNA lidhet drejtpërdrejt me sekuencën e polipeptidit duke u detyruar të transferoni molekula të përshtatësit të ARN (tRNA) në xhepa lidhës brenda ribozomit. Polipeptidi i ri pastaj del në një molekulë proteine funksionale tre-dimensionale.
 
=== Lëvizshmëria ===
Organizmat njëqelizorë mund të lëvizin për të gjetur ushqim ose për t'iu shpëtuar grabitqarëve. Mekanizmat e zakonshëm të lëvizjes përfshijnë flagellën dhe [[Cilium|cilet]] .
 
Në organizmat shumëqelizorë, qelizat mund të lëvizin gjatë proceseve të tilla si shërimi i plagëve, reagimi imunitar dhe metastazat e kancerit . Për shembull, tek kafshët, për shërimin e plagëve, qelizat e bardha të gjakut lëvizin në vendin e plagës për të vrarë mikroorganizmat që shkaktojnë infeksion. Lëvizshmëria e qelizave përfshin shumë receptorë, ndërlidhje, bashkim, lidhës, ngjitje, motorik dhe proteina të tjera. <ref>{{Cito web|first=Revathi|last=Ananthakrishnan|url=http://www.biolsci.org/v03p0303.htm|title=The Forces Behind Cell Movement|publisher=Biolsci.org|accessdate=2009-04-17}}</ref> Procesi ndahet në tre hapa - zgjatja e skajit kryesor të qelizës, ngjitja e skajit kryesor dhe bashkëngjitja në trupin e qelizës dhe pjesën e pasme, kontraktimi citoskeletal për të tërhequr qelizën përpara. Çdo hap drejtohet nga forcat fizike të krijuara nga segmente të veçanta të citoskeletit. <ref name="AlbertsB">Alberts B, Johnson A, Lewis J. et al. Molecular Biology of the Cell, 4e. Garland Science. 2002</ref> <ref name="Ananthakrishnan">{{Cite journal|vauthors=Ananthakrishnan R, Ehrlicher A|date=June 2007|title=The forces behind cell movement|url=http://www.biolsci.org/v03p0303.htm|journal=International Journal of Biological Sciences|volume=3|issue=5|pages=303–17|doi=10.7150/ijbs.3.303|pmc=1893118|pmid=17589565}}</ref>
 
== Organizimi shumëqelizor ==
 
=== Specializimi i qelizave ===
[[Skeda:C_elegans_stained.jpg|parapamje| Njollë e një ''Caenorhabditis elegans e'' cila nënvizon bërthamat e qelizave të saj. ]]
Organizmat shumëqelizorë janë organizma që përbëhen nga më shumë se një qelizë, në kontrast me organizmat njëqelizorë . <ref>{{Cite book|last=Becker|first=Wayne M.|title=The world of the cell|publisher=[[Benjamin Cummings|Pearson Benjamin Cummings]]|series=|year=2009|doi=|isbn=9780321554185|page=480|display-authors=etal}}</ref>
 
Në organizmat komplekse shumëqelizorë, qelizat specializohen në lloje të ndryshme qelizash që janë përshtatur për funksione të veçanta. Në gjitarët, llojet kryesore të qelizave përfshijnë [[Lëkura|qelizat e lëkurës]], [[Lëkura|qelizat e]] muskujve, neuronet, qelizat e gjakut, fibroblastet, qelizat burimore dhe të tjerët. Llojet e qelizave ndryshojnë si nga pamja ashtu edhe nga funksioni, megjithatë janë [[Gjenetika|gjenetikisht]] identikë. Qelizat janë në gjendje të jenë të të njëjtit gjenotip, por të llojit të qelizave të ndryshme për shkak të shprehjes diferenciale të [[Gjeni|gjeneve që]] ato përmbajnë.
 
Shumica e llojeve të qelizave të dallueshme lindin nga një qelizë e vetme totipotente, e quajtur [[Zigota|zigotë]], që diferencohet në qindra lloje të ndryshme qelizash gjatë rrjedhës së zhvillimit . Diferencimi i qelizave drejtohet nga shkaqe të ndryshme mjedisore (të tilla si ndërveprimi qelizë-qelizë) dhe ndryshime brenda saj (siç janë ato të shkaktuara nga shpërndarja e pabarabartë e [[Molekula|molekulave]] gjatë ndarjes ).
 
=== Organizimi shumëqelizor ===
Organizimi shumëqelizor është zhvilluar në mënyrë të pavarur të paktën 25 herë, <ref name="Grosberg2007">{{Cite journal|vauthors=Grosberg RK, Strathmann RR|year=2007|title=The evolution of multicellularity: A minor major transition?|url=http://www-eve.ucdavis.edu/grosberg/Grosberg%20pdf%20papers/2007%20Grosberg%20%26%20Strathmann.AREES.pdf|journal=Annu Rev Ecol Evol Syst|volume=38|pages=621–54|doi=10.1146/annurev.ecolsys.36.102403.114735}}</ref> duke përfshirë në disa prokariotë si [[Algat blu të gjelbra - Cianophyta|cyanobacteria]], myxobacteria, aktinomiceteve, ''multicellularis Magnetoglobus'' ose ''Methanosarcina'' . Sidoqoftë, organizmat komplekse shumëqelizorë kanë evoluar vetëm në gjashtë grupe eukariotike: kafshë, kërpudha, alga kafe, algat e kuqe, algat jeshile dhe bimët. <ref name="pmid21351878">{{Cite journal|vauthors=Popper ZA, Michel G, Hervé C, Domozych DS, Willats WG, Tuohy MG, Kloareg B, Stengel DB|date=2011|title=Evolution and diversity of plant cell walls: from algae to flowering plants|url=http://public.wsu.edu/~lange-m/Documnets/Teaching2011/Popper2011.pdf|journal=Annual Review of Plant Biology|volume=62|issue=|pages=567–90|doi=10.1146/annurev-arplant-042110-103809|pmid=21351878}}</ref> Ai evoluoi në mënyrë të përsëritur për bimët ( Chloroplastida ), një ose dy herë për [[Kafsha|kafshët]], një herë për algat kafe, dhe ndoshta disa herë për [[kërpudhat]], mykët e skorjeve dhe algat e kuqe . <ref>{{Cite journal|last=Bonner|first=John Tyler|author-link=John Tyler Bonner|year=1998|title=The Origins of Multicellularity|url=http://courses.cit.cornell.edu/biog1101/outlines/Bonner%20-Origin%20of%20Multicellularity.pdf|format=PDF, 0.2 MB|journal=Integrative Biology: Issues, News, and Reviews|volume=1|issue=1|pages=27–36|doi=10.1002/(SICI)1520-6602(1998)1:1<27::AID-INBI4>3.0.CO;2-6|issn=1093-4391|archive-url=https://web.archive.org/web/20120308175112/http://courses.cit.cornell.edu/biog1101/outlines/Bonner%20-Origin%20of%20Multicellularity.pdf|archive-date=March 8, 2012}}</ref> Organizimi shumëqelizor mund të ketë evoluar nga kolonitë e organizmave të ndërvarur, nga qelizat, ose nga organizmat në [[Simbioza|marrëdhënie simbiotike]] .
 
Dëshmia e parë të organizimit shumëqelizor është nga organizmat në formë [[Algat blu të gjelbra - Cianophyta|cianobaktere]] që kanë jetuar midis 3 dhe 3.5 miliardë vjet më parë. <ref name="Grosberg2007">{{Cite journal|vauthors=Grosberg RK, Strathmann RR|year=2007|title=The evolution of multicellularity: A minor major transition?|url=http://www-eve.ucdavis.edu/grosberg/Grosberg%20pdf%20papers/2007%20Grosberg%20%26%20Strathmann.AREES.pdf|journal=Annu Rev Ecol Evol Syst|volume=38|pages=621–54|doi=10.1146/annurev.ecolsys.36.102403.114735}}</ref> Fosile të tjera të hershme të organizmave shumëqelizorë përfshijnë Grypania spiralis të kontestuar dhe fosilet e argjilave të zeza të Formacionit B Fosile B Palaeoproterozoic Francevillian Group në [[Gaboni|Gabon]] . <ref>{{Cite journal|author-link=Abderrazak El Albani|vauthors=El Albani A, Bengtson S, Canfield DE, Bekker A, Macchiarelli R, Mazurier A, Hammarlund EU, Boulvais P, Dupuy JJ, Fontaine C, Fürsich FT, Gauthier-Lafaye F, Janvier P, Javaux E, Ossa FO, Pierson-Wickmann AC, Riboulleau A, Sardini P, Vachard D, Whitehouse M, Meunier A|date=July 2010|title=Large colonial organisms with coordinated growth in oxygenated environments 2.1 Gyr ago|journal=Nature|volume=466|issue=7302|pages=100–04|bibcode=2010Natur.466..100A|doi=10.1038/nature09166|pmid=20596019}}</ref>
 
Evolucioni i organizimit shumëqelizor nga paraardhësit njëqelizor është përsëritur në laborator, në [[ Evolucioni eksperimental |eksperimente evolucioni]] duke përdorur grabitqarin si presion selektiv . <ref name="Grosberg2007">{{Cite journal|vauthors=Grosberg RK, Strathmann RR|year=2007|title=The evolution of multicellularity: A minor major transition?|url=http://www-eve.ucdavis.edu/grosberg/Grosberg%20pdf%20papers/2007%20Grosberg%20%26%20Strathmann.AREES.pdf|journal=Annu Rev Ecol Evol Syst|volume=38|pages=621–54|doi=10.1146/annurev.ecolsys.36.102403.114735}}</ref>
 
== Origjina ==
Origjina e qelizave ka të bëjë me [[Abiogjeneza|origjinën e jetës]], e cila filloi historinë e jetës në Tokë.
 
=== Origjina e qelizës së parë ===
[[Skeda:Stromatolites.jpg|parapamje| Stromatolitet janë çka mbetën pas [[Algat blu të gjelbra - Cianophyta|cianobaktereve]], të quajtura edhe algat blu-jeshile. Ato janë fosilet më të vjetra të njohura të jetës në Tokë. Ky fosil një miliardë vjeçar është nga Parku Kombëtar Akullnajor në Shtetet e Bashkuara. ]]
Ekzistojnë disa teori në lidhje me origjinën e molekulave të vogla që çuan në jetë në Tokën e hershme . Ato mund të jenë transportuar në Tokë nga meteorë (shih [[Meteori Murchison|meteoritin Murchison]] ), mund të krijuar nga të çarat hidrotermale në thellësi të detit, ose të sintetizuar nga rrufeja në një atmosferë të zvogëluar (shiko [[Eksperimenti Miller-Urey|eksperimentin Miller-Urey]] ). Ka pak të dhëna eksperimentale që përcaktojnë cilat ishin format e para të vetë-përsëritjes. [[ARN]] mendohet të jetë molekula më e hershme e vetë-përsëritjes, pasi ajo është e aftë të ruajë informacionin gjenetik dhe katalizimin e reaksioneve kimike, por disa entitete të tjera me potencialin e vetë-përsëritjes mund të kishin paraprirë ARN, si p.sh. acidi nukleik argjilor ose peptidet . <ref name="OrgelLE">{{Cite journal|vauthors=Orgel LE|date=December 1998|title=The origin of life – a review of facts and speculations|journal=Trends in Biochemical Sciences|volume=23|issue=12|pages=491–95|doi=10.1016/S0968-0004(98)01300-0|pmid=9868373}}</ref>
 
Qelizat u shfaqën të paktën 3.5 miliardë vjet më parë. <ref name="Origin1">{{Cite journal|vauthors=Schopf JW, Kudryavtsev AB, Czaja AD, Tripathi AB|date=2007|title=Evidence of Archean life: Stromatolites and microfossils|journal=Precambrian Research|volume=158|issue=3–4|pages=141–55|bibcode=2007PreR..158..141S|doi=10.1016/j.precamres.2007.04.009}}</ref> <ref name="Origin2">{{Cite journal|vauthors=Schopf JW|year=2006|title=Fossil evidence of Archaean life|journal=Philos Trans R Soc Lond B Biol Sci|volume=29|issue=361(1470)|pages=869–885|doi=10.1098/rstb.2006.1834|pmc=1578735|pmid=16754604}}</ref> <ref name="RavenJohnson2002">{{Cite book|first=Peter Hamilton|last=Raven|first2=George Brooks|last2=Johnson|title=Biology|url=https://books.google.com/books?id=GtlqPwAACAAJ|accessdate=7 July 2013|year=2002|publisher=McGraw-Hill Education|isbn=9780071122610|page=68}}</ref> Aktualisht mendohet se këto qeliza ishin heterotrofe . Membranat e hershme të qelizave ishin ndoshta më të thjeshta dhe më të depërtueshme se ato moderne, me vetëm një zinxhir të vetëm të acideve yndyrore për lipidet. Lipidet dihet që formojnë spontanisht vezikulat bilaterale në ujë, dhe mund të kishin paraprirë ARN, por membranat e para qelizore gjithashtu mund të ishin prodhuar nga ARN katalitike, ose madje kanë kërkuar proteina strukturore përpara se të mund të formohen. <ref>{{Cite journal|vauthors=Griffiths G|date=December 2007|title=Cell evolution and the problem of membrane topology|journal=Nature Reviews. Molecular Cell Biology|volume=8|issue=12|pages=1018–24|doi=10.1038/nrm2287|pmid=17971839}}</ref>
 
=== Origjina e qelizave eukariote ===
Qeliza eukariote duket se ka evoluar nga një [[Simbioza|bashkësi simbiotike]] e qelizave prokariotike. Organelet që mbajnë ADN si [[Mitokondri|mitokondria]] dhe [[Kloroplasti|kloroplastet]] kanë prejardhje nga proteobakteret dhe <a href="./Algat blu të gjelbra - Cianophyta" rel="mw:WikiLink" data-linkid="723" data-cx="{&amp;quot;adapted&amp;quot;:true,&amp;quot;sourceTitle&amp;quot;:{&amp;quot;title&amp;quot;:&amp;quot;Cyanobacteria&amp;quot;,&amp;quot;thumbnail&amp;quot;:{&amp;quot;source&amp;quot;:&amp;quot;http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/15/CSIRO_ScienceImage_4203_A_bluegreen_algae_species_Cylindrospermum_sp_under_magnification.jpg/80px-CSIRO_ScienceImage_4203_A_bluegreen_algae_species_Cylindrospermum_sp_under_magnification.jpg&amp;quot;,&amp;quot;width&amp;quot;:80,&amp;quot;height&amp;quot;:52},&amp;quot;description&amp;quot;:&amp;quot;phylum of prokaryotes&amp;quot;,&amp;quot;pageprops&amp;quot;:{&amp;quot;wikibase_item&amp;quot;:&amp;quot;Q93315&amp;quot;},&amp;quot;pagelanguage&amp;quot;:&amp;quot;en&amp;quot;},&amp;quot;targetTitle&amp;quot;:{&amp;quot;title&amp;quot;:&amp;quot;Algat blu të gjelbra - Cianophyta&amp;quot;,&amp;quot;pageprops&amp;quot;:{&amp;quot;wikibase_item&amp;quot;:&amp;quot;Q93315&amp;quot;},&amp;quot;pagelanguage&amp;quot;:&amp;quot;sq&amp;quot;},&amp;quot;targetFrom&amp;quot;:&amp;quot;link&amp;quot;}" class="cx-link" id="mwAwQ" title="Algat blu të gjelbra - Cianophyta">cianobakteret</a> elashta simbiotike që thithnin oksigjen gjatë grymëmarrjes, të cilat u endosimbiozuan në një qelizë të lashtë prokariote stërgjyshore.
 
Ende ekziston një debat i konsiderueshëm nëse organelet si hidrogjenoza i paraprinë origjinës së [[Mitokondri|mitokondrive]] dhe anasjelltas.
 
== Historia e kërkimit shkencor ==
[[Skeda:RobertHookeMicrographia1665.jpg|parapamje| Vizatimi i qelizave nga Huk në tapë, 1665 ]]
 
* 1632–1723: [[Antonie van Leeuwenhoek]] u vetëmësua të bënte [[Thjerra optike|thjerrëza]], të ndërtonte mikroskopë optikë themelorë dhe të tërhiqte protozoarë, siç është ''Vorticella'' nga uji i shiut, dhe [[Bacteria|bakteret]] nga goja e tij.
* 1665: [[Robert Huk|Robert Hooke]] zbuloi qelizat në tapë, pastaj në indet e gjalla të bimëve duke përdorur një mikroskop të kompleksit të hershëm. Ai krijoi termin ''qelizë'' (nga ''cella'' [[Gjuha latine|latine]], që do të thotë "dhomë e vogël" ) në librin e tij ''Mikrografia'' (1665). <ref name="Hooke">{{Cite book|last=Hooke|first=Robert|title=Micrographia: …|date=1665|publisher=Royal Society of London|location=London, England|pages=113|url=https://archive.org/stream/mobot31753000817897#page/113/mode/2up}}" … I could exceedingly plainly perceive it to be all perforated and porous, much like a Honey-comb, but that the pores of it were not regular […] these pores, or cells, […] were indeed the first microscopical pores I ever saw, and perhaps, that were ever seen, for I had not met with any Writer or Person, that had made any mention of them before this … " – Hooke describing his observations on a thin slice of cork. See also:
[http://www.ucmp.berkeley.edu/history/hooke.html Robert Hooke]</ref>
* 1839: [[ Theodor Schwann |Theodor Schwann]] dhe [[ Matthias Jakob Schleiden |Matthias Jakob Schleiden]] sqaruan parimin që bimët dhe kafshët bëhen prej qelizave, duke arritur në përfundimin se qelizat janë një njësia bazë e ndërtimit dhe zhvillimit, dhe kështu themeluan teorinë e qelizave.
* 1855: Rudolf Virchow deklaroi se qelizat e reja vijnë nga qelizat para-ekzistuese nga [[Ndarja qelizore|ndarja e qelizave]] ( ''omnis cellula ex cellula'' ).
* 1859: Mendimi se format e jetës mund të ndodhin në mënyrë spontane ( ''generatio spontanea'' ) u kundërshtua nga [[Louis Pasteur]] (1822-1895) (megjithëse Francesco Redi kishte kryer një eksperiment në 1668 që sugjeronte të njëjtin përfundim).
* 1931: Ernst Ruska ndërtoi mikroskopin e parë të transmetimit të elektroneve (TEM) në Universitetin e Berlinit . Deri në vitin 1935, ai kishte ndërtuar një EM me dy herë rezolucionin e një mikroskopi me dritë, duke zbuluar organelet më parë të pazgjidhshme.
* 1953: Bazuar në punën e [[Rosalind Franklin]], Watson dhe [[Francis Crick|Crick]] bënë njoftimin e tyre të parë mbi strukturën spirale të dyfishtë të ADN-së.
* 1981: Lynn Margulis botoi ''Symbiosis in Cell Evolution'' duke detajuar teorinë endosimbiotike .
 
== Shiko gjithashtu ==
 
== Referencat ==
{{Reflist}}
 
== Shënime ==
{{Listë shënimesh}}
 
== Lidhje të jashtme ==
 
* [http://www.mechanobio.info/ MBInfo - Përshkrime mbi funksionet dhe proceset qelizore]
* [http://www.mechanobio.info/topics/cellular-organization MBInfo - Organizata qelizore]
* [http://publications.nigms.nih.gov/insidethecell/ Brenda qelizës] - një broshurë për edukimin shkencor nga Instituti Kombëtar i Shëndetësisë, në PDF dhe ePub .
* [http://www.cellsalive.com/ Qelizat, të gjallë!]
* [http://www.biology.arizona.edu/cell_bio/cell_bio.html Biologjia e qelizave] në "Projekti i Biologjisë" të Universitetit të Arizonës .
* [http://www.centreofthecell.org/ Qendra e Qelizës në internet]
* [http://cellimages.ascb.org/ Biblioteka e Imazheve dhe Video e Shoqërisë Amerikane për Biologjinë e Qelizave], një koleksion me imazhe, videoklipe dhe librat dixhitalë që ilustrojnë strukturën, funksionin dhe biologjinë e qelizës.
* [http://highmagblog.blogspot.com/ Blog HighMag], imazhe të qelizave nga artikujt kërkimorë të fundit.
* [http://www.hhmi.org/news/betzig20110304.html Mikroskopi i ri prodhon filma të mahnitshem 3D të qelizave të gjalla], 4 mars 2011 - Instituti Mjekësor Howard Hughes .
* [http://wormweb.org/celllineage WormWeb.org: Vizualizimi interaktiv i linjës së qelizës ''C. elegans''] - Vizualizoni tërë pemën e linjës qelizore të nematodit ''C. elegans''
* [http://www.histology-world.com/photoalbum/thumbnails.php?album=44 Fotomikografet e qelizave]
[[Kategoria:Biologjia]]
[[Kategoria:Faqe me përkthime të pashqyrtuara]]