Roma: Dallime mes rishikimesh
| [redaktim i pashqyrtuar] | [redaktim i pashqyrtuar] |
Content deleted Content added
Hasley (diskuto | kontribute) v Reverted edits by 217.73.129.72 (talk) to last version by 79.106.127.58: test edits, please use the sandbox Etiketat: Rollback SWViewer [1.3] |
|||
Rreshti 46:
== Historia ==
=== Historia e hershme ===
Nuk ka dëshmi arkeologjike e okupimit të njeriut të zonës së Romës nga të paktën 14,000 vjet më parë, por shtresa e dendura të mbeturinave shumë më të re errëson paleolitit dhe faqet neolitike. Evidenca e mjeteve gur, qeramikë dhe armë guri dëshmojnë për të paktën 10.000 vjet të pranisë njerëzore. Megjithatë, fuqia e përrallë të njohur të themelimit legjendar të Romës ka tendencë për të hequr vëmendjen nga aktual i saj, dhe shumë më tepër i lashtë, origjina.
Line 55 ⟶ 54:
Historia e hershme Romës është fshehur në legjendë. Sipas traditës romake, qyteti u themelua nga Romulus më 21 prill 753 BC. Origjina legjendare e qytetit tregon se Romulus dhe Remus vendosën për të ndërtuar një qytet. Pas një argumenti , Romulus vrau Remusin vëllai i tij. Poeti romak Virgjili i referohet këtij besimi, kur ai përshkruan Enean si ikjen rënien e Trojës duke ardhur në Latium për të gjetur një linjë të zbriste tek Romulus, i pari mbret i Romës. Dëshmi arkeologjike mbështet pikëpamjen se Roma u rrit nga vendbanimet baritore mbi Hill palatinale ndërtuar në zonën e Forumit ardhshëm romak. Ndërsa disa Arkeologët thonë se Roma u themelua me të vërtetë në mes të shek 8 pes, data është objekt polemikash. Zgjidhje origjinale zhvilluar në kryeqytetin e Mbretërisë Roman (sundohej nga një suksesion të shtatë mbretërve, sipas traditës), dhe pastaj Republikës Romake (nga 510 BC, i qeverisur nga Senati), dhe në fund të Perandorisë romake (nga 27 pes , vendosi nga një perandor). Ky sukses varet nga pushtimit ushtarak, mbizoterimin komerciale, si dhe asimilimit selektiv të qytetërimeve fqinje, sidomos më të etruskëve dhe grekët. Nga Roma themelimi i saj, edhe pse humbur betejat rastit, kishte qenë i pamposhtur në luftë deri në 386 pes, kur ajo u zënë pak nga Gauls. Sipas legjendës, Gauls ofrohet për të dhënë shpinën e Romës të popullit të saj për një mijë paund prej ari, por romakët refuzoi, duke preferuar të marrë përsëri qytetin e tyre me forcën e armëve sesa kurrë duke pranuar humbjen, pas së cilës romakët gjetën në qytet në të njëjtin vit.
Republika ishte e pasur, të fuqishëm dhe të qëndrueshëm para se ajo u bë një perandori. Sipas traditës, Roma u bë një republikë në 509 pes. Megjithatë, ajo mori disa shekuj për Romë, për t'u bërë qyteti i madh i imagjinatës popullore, dhe kjo u bë vetëm një perandori e madhe pas sundimit të Augustit simbolit Oktavian). Nga pes 3 shekullit, Roma ishte bërë para-shquar qyteti i gadishullit italian, duke pushtuar dhe mundi Sabines, të etruskëve, Samnites dhe shumica e kolonive greke në Sicili, Campania dhe Jugore Italia në përgjithësi. Gjatë luftërave kartagjenas midis Romës dhe perandori të madhe mesdhetare të Carthage, shtat Romës u rrit më tej, pasi ajo u bë kryeqyteti i një perandorie jashtë shtetit për herë të parë. Duke filluar në shekullin e 2, Roma shkoi nëpër një zgjerim të konsiderueshëm të popullsisë si fermerëve italianë, të drejtuar nga farmlands të etërve të tyre me ardhjen e masive, rob-operuar fermat, të quajtur rimekembjen dyndën në qytet në një numër të madh. Fitorja mbi Carthage në i pabesë Luftës së Parë solli para dy krahinave jashtë gadishullit italian, Sicili dhe Korsika et Sardinia. Pjesët e Spanjë (Hispania) ndjekur, dhe në fillim të shekullit të 2-romakët u përfshirë në punët e botës greke. Deri atëherë të gjitha mbretërive helenike dhe greke qytet-shtetet ishin në rënie, i rraskapitur nga luftërat e pafundme civile dhe duke u mbështetur mbi trupat mercenare. Kjo pa rënien e Greqisë pas Betejës së Korinthit (146 pes) dhe vendosjen e kontrollit romak mbi Greqi.[[Skeda:Rome panorama sb1.jpg|950x950px|thumb|Një pamje panoramike e Romës nga kupola e Shën Pjetrit|alt=|qendër]]Perandoria Romake kishte filluar më zyrtarisht kur Perandori Augustus (63 BC-14 AD, i njohur si Oktavian para hyrjes së tij fron) të themeluar në Principate në 27 pes. Ky ishte një sistem monarki e cila u kryesua nga një fuqi perandori mbajnë për jetën, në vend se duke e bërë vetë diktatori si Julius Cezari kishte bërë, e cila kishte rezultuar në vrasjen e tij më 15 mars, 44 BC. Në shtëpi, Perandori Augustus filloi një program të madh të reformës sociale, politike dhe ekonomike dhe i madh në shkallë rindërtimin e qytetit të Romës. Qyteti u bë i pasur me ndërtesa mbresëlënëse dhe madhështore të reja, pallateve, forume dhe basilicae. Augustus u bë një mbrojtës i madh dhe i ditur e artit, dhe gjykata e tij u ndoq nga poetë të tillë si Virgil, Horace dhe Propertius. Sundimi i tij gjithashtu ka themeluar Romana Pax, një periudhë e gjatë e paqes relative e cila zgjati rreth 200 vjet. Pas sundimit të tij ishin perandorë të tilla si Caligula, të Nero, Trajanit, dhe Hadrian, për të përmendur disa. Romake perandori Nero ishte i njohur edhe për ekstravagancë e tij, mjerimi tiranisë, dhe mitin se ai ishte perandori i cili "fiddled ndërsa Roma djegur" gjatë natës së 18 në 19 korrik AD 64. Murtaja Antonine e 165-180 besohet të ketë vrarë sa më shumë që një të tretën e popullsisë.
Dominimi Roman zgjeruar mbi shumicën e Evropës Perëndimore dhe në brigjet e Mesdheut, megjithëse ndikimi i saj përmes shteteve të klientit dhe fuqinë absolut e pranisë së saj ishte më i gjerë se sa kufijtë e saj formale. Popullsia e saj kaloi një milion banorë. Për gati shtatëqind vjet, Roma ishte më e rëndësishme politikisht, qyteti më i pasur, dhe më e madhe në botën perëndimore. Pasi Perandoria filloi të bjerë dhe u nda, ajo ka humbur statusin e saj kapitale në Milano dhe pastaj të Ravenës, dhe u tejkalua në prestigj nga kryeqyteti i Perandorisë Romake të Lindjes, të Stambollit, të cilit grek banorët vazhdoi nëpër shekuj për të thirrur vetë romake.
| |||