|
| zhanri = [[Poezia|Poezi]], fiktiv
}}
'''Emily Jane Brontë''' (lexohet Emili Xhejn Bronti, {{IPAc-en|ˈ|b|r|ɒ|n|t|i}}, <small>commonly</small>apo {{IPAc-en|-|t|eɪ}};<ref>As given by ''Merriam-Webster Encyclopedia of Literature'' (Merriam-Webster, incorporated, Publishers: Springfield, Massachusetts, 1995), p viii: "When our research shows that an author's pronunciation of his or her name differs from common usage, the author's pronunciation is listed first, and the descriptor ''commonly'' precedes the more familiar pronunciation." See also entries on Anne, Charlotte and Emily Brontë, pp 175–176.</ref> 30 korrik 1818 – 19 dhjetor 1848)<ref>{{cite book|title=The New Encyclopædia Britannica, Volume 2|publisher=Encyclopædia Britannica, Inc|year=1992|page=546}}</ref> ishte një romanciere dhe poete angleze, qënjëra njihetprej mëtre sëmotrave shumtishkrimtare përtë romaninshquara të familjes Brontë, e sajcila tënjihet vetëm,për romanin ''[[Wuthering Heights]]'', qënjë tanivepër konsiderohetklasike si një klasik ie letërsisë angleze. Emily ishte e treta më e vjetër nga katër fëmijët e mbijetuar të [[Familja Brontë|Brontës]]. Ajo publikoibotonte nën pseudonimin '''Ellis Bell'''.
==Biografia==
Emily Brontë lindi më 30 korrik 1818, nënga [[Maria Branwell]], dhee bija e një babatregtari irlandeznga [[Kornuelli]], dhe [[Patrick Brontë]], një klerik irlandez i religjionit anglikan. FamiljaKur jetontelindi nëEmily, Marketfamilja Streetjetonte në fshatinqendër të fshatit [[Thornton, West Yorkshire|Thornton]] në periferi të qytetit [[Bradford]], në Rrethin Perëndimor (West Riding) të kontesë [[West Riding të Yorkshire|Yorkshire]], nëveri i [[Anglia Veriore|Anglinë VerioreAnglisë]]. FëmijëtPor edy [[Familjavjet Brontë|familjesmë vonë, familja u zhvendos diçka rreth trembëdhjetë kilometra në veriperëndim, në Haworth, ku babai gjeti punë si klerik i përhershëm i kishës së fshatit. Gjashtë fëmijët Brontë]], pesë vajza dhe një djalë, ishin, nga më tëe moshuaritmadhja deritek më tëe rinjtëvogla, ishin [[Maria Brontë|Maria]], [[Elizabeth Brontë|Elizabeth]], [[Charlotte Brontë|Charlotte]], [[Branwell Brontë|Branwell]], Emily, dhe [[Anne Brontë|Anne]].
KurMë Emily15 ishteshtator vetëm1821, trepa vjeç,arritur dheasnjëri tënga gjashtë fëmijët nën moshënas tetë vjeç, ajo-vjetëshin dhe motratEmili eishte sajvetëm humbëntre nënën e tyrevjeç, Maria, nëBranwell kancervdiq mëe 15prekur shtatornga 1821kanceri.<ref name="Fraser 28">Fraser, ''The Brontës'', p. 28</ref> Fëmijët e vegjël u kujdesën ngaTezja, [[Elizabeth Branwell]], tezjamori epërsipër tyre dhe motrapërkujdesjen e nënës Mariatyre.
Tre motrat emë moshuaratë mëdha të Emily-së, Maria, Elizabeth dhe Charlotte, uishin dërguançuar në [[Cowannjë Bridgeshkollë School|Clerypër arsimimin e vajzave të klerikëve (Clergy Daughters' School) në fshatin Cowan Bridge të kontesë [[Lancashire]], gjashtëdhjetepesë kilometra në verilindje. NëKur moshënu bë gjashtë vjeç, më 25 nëntor 1824, Emilypër iunjë bashkua motraveperiudhë të sajshkurtër nëfilloi shkollëaty përedhe një periudhë të shkurtërEmily.<ref name="Fraser 35">Fraser, ''The Brontës'', p. 35</ref> Sidoqoftë,Por nëajo shkollë, fëmijëtvajzash pësuanishte abuzimeabuzuese dhe privatame dhekushte kurtë njëkëqija epidemidhe tifogjatë përfshiunjë shkollënepidemie, Mariatifoja dhepreku ElizabethMarian udhe sëmurënElizabethin. Maria, e cila në të vërtetë mund të ketë pasur edhe [[Tuberkuloza|tuberkuloz]], u dërguakthye në shtëpi pa mbaruar shkolla, ku edhe vdiq. Emily,pak Charlottemë dhevonë. ElizabethPak ditë pasi u larguankthyen mënë passhtëpi ngapër shkollapushime në qershor 1825., vdes edhe Elizabeth. vdiqKjo shpejtbëri pasqë kthimiti jati të tyremerrte vendimin të mos t'i kthente tre vajzat e tjera në Cowan Bridge, por t'i shkollonte në shtëpi. Charlotte Brontë e ka përshkruar atë shkollë me emrin shkolla Lockwood në romanin e saj klasik [[Jane Eyre]], dhe pati thënë se kushtet e mjera aty patën lënë pasoja të pandreqshme në shëndetin dhe zhvillimin fizik të tyre.{{sfn|Fraser|2008|p=261}}
Të frymëzuar nga një kuti ushtarësh lodrashlodra që Branwell kishtepati marrë si dhuratë i vëllai Branwell,<ref>Richard E. Mezo, ''A Student's Guide to Wuthering Heights by Emily Brontë'' (2002), p. 1</ref> fëmijët filluan të shkruajnëkrijonin histori tëpër cilatbotë ataimagjinare vendosënmbi nëato njëlodra numërdhe tëmbi botëveheronjtë tëe shpikura imagjinaretyre të mbledhura nga ushtarët e tyrekohës, si dhe heronjtë e tyre [[Arthur Wellesley, Duka i 1-rë i Wellington| DukaDukën ie WellingtonWellingtonit]] dhe djemtë e tij, [[Lord Charles Wellesley|Charles]] dhe [[Arthur Wellesley, Duka i 5-të i Wellington|Arthur Wellesley]]. Pak ngagjëra veprakanë embijetuar prej krijimeve të Emily -së nga kjoajo periudhë mbijetojnëkohë, përveç ndonjë poezive tënë foluragojën ngae të tillëve personazhetpersonazhe.<ref>''The Brontës' Web of Childhood'', by Fannie Ratchford, 1941</ref><ref>An analysis of Emily's use of paracosm play as a response to the deaths of her sisters is found in Delmont C. Morrison's ''Memories of Loss and Dreams of Perfection'' (Baywood, 2005), {{ISBN|0-89503-309-7}}.</ref> Fillimisht, të katër fëmijët u ndanë në krijimin e tregimeve për një botë të quajtur Angria. ▼Charlotte vazhdoi që kushtet e dobëta të shkollës ndikuan përgjithmonë në shëndetin dhe zhvillimin fizik të saj dhe se ajo kishte nxituar vdekjen e Maria dhe Elizabeth, e cila vdiq në qershor 1825. Pas vdekjes së vajzave të tij më të mëdha, Patrick hoqi Charlotte dhe Emily nga shkolla.{{sfn|Fraser|2008|p=261}} Charlotte do të përdorte përvojat dhe njohuritë e saj për shkollën si bazë për Shkollën Lowood në ''[[Jane Eyre]]''.
Në shtator 1838, njëzet vjeçare, Emily u bëcaktua mësuese në shkollën Law Hill Schoolpesëmbëdhjetë kilometra në jug të Haworthit, në qytezën [[Halifax, West Yorkshire|Halifax]] duke filluar në shtator 1838, kur ajo ishte njëzet vjeçe.<ref name="Vine 11">Vine, ''Emily Brontë'' (1998), p. 11</ref> Shëndeti i saj gjithnjë i brishtë u shkatërruaiu shpejtezaurua nën stresin e ditës 17-orëshe të punës dhe ajoe udetyroi kthyetë nëlinte shtëpipunën në prill 1839.<ref>Christine L. Krueger, ''Encyclopedia of British writers, 19th century'' (2009), p. 41</ref> Pas kësaj mbeti në shtëpi,shtëpinë dukefamiljare bërënë pjesënHaworth, mëduke tëu madhemarrë tëme gatimitgatim, hekurosjeshekurosje dhe pastrimit në Haworthpastrim. Ajo mësoi gjuhën gjermane nga librat dhe gjithashtu praktikoi pianon.<ref>{{cite book|author=Robert K. Wallace|title=Emily Brontë and Beethoven: Romantic Equilibrium in Fiction and Music|publisher=University of Georgia Press|year=2008|page=223}}</ref> ▼
▲Të frymëzuar nga një kuti ushtarësh lodrash që Branwell kishte marrë si dhuratë,<ref>Richard E. Mezo, ''A Student's Guide to Wuthering Heights by Emily Brontë'' (2002), p. 1</ref> fëmijët filluan të shkruajnë histori të cilat ata vendosën në një numër të botëve të shpikura imagjinare të mbledhura nga ushtarët e tyre, si dhe heronjtë e tyre [[Arthur Wellesley, Duka i 1-rë i Wellington|Duka i Wellington]] dhe djemtë e tij, [[Lord Charles Wellesley|Charles]] dhe [[Arthur Wellesley, Duka i 5-të i Wellington|Arthur Wellesley]]. Pak nga vepra e Emily nga kjo periudhë mbijetojnë, përveç poezive të folura nga personazhet.<ref>''The Brontës' Web of Childhood'', by Fannie Ratchford, 1941</ref><ref>An analysis of Emily's use of paracosm play as a response to the deaths of her sisters is found in Delmont C. Morrison's ''Memories of Loss and Dreams of Perfection'' (Baywood, 2005), {{ISBN|0-89503-309-7}}.</ref> Fillimisht, të katër fëmijët u ndanë në krijimin e tregimeve për një botë të quajtur Angria.
Në vitin 1842, Emily shoqëroi Charlotte në Héger PensionnatCharlottën në [[ Rajoni Brussels-CapitalBrukseli|Bruksel]] , të [[Belgjika| BelgjikëBelgjikës]] , kugjatë morënnjë pjesëqëndrimi në hotel-pensionin Héger (Hézhe), në akademinë e vajzave të drejtuar nga [[Constantin Héger]] me shpresën për të përsosurpërmirësuar frëngjishten dhe gjermanishten para se të hapnin shkollënnjë eshkollë të tyren në tyreAngli. PërPor dallimndryshe nga Charlotte, Emily ishte-a e pakëndshmepërjetoi nëkeq BrukselBrukselin dhe nuku pranoibë tëtip adoptojëi modën belge,vështirë duke thënëu "Dëshirojshmangur të jem ashtu siç më bëri Zoti", gjë që i bëri asaj diçka tënga larguarnjerëzit.<ref>Paddock & Rollyson ''The Brontës A to Z'' p. 21.</ref> NëntëPor esenga tëkjo gjuhësperiudhë frëngembijetojnë tënëntë Emilyese mbijetojnëtë ngasaj kjonë periudhëfrëngjisht. ▼▲Emily u bë mësuese në Law Hill School në [[Halifax, West Yorkshire|Halifax]] duke filluar në shtator 1838, kur ajo ishte njëzet vjeçe.<ref name="Vine 11">Vine, ''Emily Brontë'' (1998), p. 11</ref> Shëndeti i saj gjithnjë i brishtë u shkatërrua shpejt nën stresin e ditës 17-orëshe të punës dhe ajo u kthye në shtëpi në prill 1839.<ref>Christine L. Krueger, ''Encyclopedia of British writers, 19th century'' (2009), p. 41</ref> Pas kësaj mbeti në shtëpi, duke bërë pjesën më të madhe të gatimit, hekurosjes dhe pastrimit në Haworth. Ajo mësoi gjuhën gjermane nga librat dhe gjithashtu praktikoi pianon.<ref>{{cite book|author=Robert K. Wallace|title=Emily Brontë and Beethoven: Romantic Equilibrium in Fiction and Music|publisher=University of Georgia Press|year=2008|page=223}}</ref>
Në vitin 1844, Emily filloi tët'i kalonte nëpër përshkojëduar të gjitha poezitë që kishte shkruar, duke i ribënëkopjuar atome mjeshtërishtkujdes në dy fletore. NjëraNjërës ufletore i vuri etiketuaemrin "Poemat [[Gondal (vend fiktiv)|Gondal]]"; tjetritjetrës ishtenuk pai leje.vuri Studiuesit si Fannie Ratchford dhe Derek Roper janë përpjekur të krijojnë së bashku një histori dhe kronologji Gondal nga këto poemaetiketë. <ref>Fannie Ratchford, ed., ''Gondal's Queen''. University of Texas Press, 1955. {{ISBN|0-292-72711-9}}.</ref><ref>Derek Roper, ed., ''The Poems of Emily Brontë''. Oxford University Press, 1996. {{ISBN|0-19-812641-7}}.</ref> Në vjeshtën e 1845, Charlotte zbuloi fletoret dhe këmbënguli që poezitë të publikohen. Por Emily, e tërbuarnjohur ngasi pushtimitip i intimitetitvështirë tëdhe sajtepër e ndrojtur, fillimisht u tërbua nga ndërhyrja në fillimjetën nuke pranoisaj porprivate. uU dëshpëruazbut kurvetëm pasi motra më e vogël, Anne , i nxoritregoi dorëshkrimet e veta dhe i zbuloitha se edhe Charlotte qëshkruante ajofshehtas kishtevjersha. shkruarAnne poezidhe edheEmily nëe fshehtësi.kishin Sikrijuar bashkëautorëbotën tëe tregimeveGondalit të Gondalbashkë, Anne dhe Emilyi ishinlexonin mësuarnjëra tëtjetrës lexonin tregimettregime dhe poematvjersha embi tyreatë për Gondal njëra-tjetrësbotë, ndërsapor CharlotteCharlotten ishtee përjashtuar nga intimiteti imbanin tyrelarg.<ref name= "fr2">{{cite book |title= The Brontes of Haworth |first= David W |last= Harrison | publisher= Trafford Publishing | page = 47 |year = 2003 |isbn=978-1-55369-809-8 |url=https://books.google.com/books?id=5F_n_qxvHSYC}}</ref> Rreth kësaj kohe ajo kishte shkruar njëNjë nga poematvjershat e saj më të famshmenjohura, " No coward soul is mine," (Asnjë shpirt frikacak nuk është i imi ") është e kësaj kohe, me siguri si përgjigjereagim për shkeljenfutjen e intimitetit të sajhundës dhe shndërrimitshndërrimin tëe vetësaj në një shkrimtare të botuar. Megjithë pretendiminpretendimet e mëvonshëmmëvonshme të CharlotteCharlottes, "No coward soul is mine" nuk ishte poemavjersha e saj e fundit.<ref name= "GondalPoems ">{{cite book|title= Gondal Poems | first = Emily Jane | last = Brontë |year= 1938|publisher= The Shakespeare Head Press| location= Oxford | pages= 5–8|editor= Helen Brown and Joan Mott}}</ref> ▼▲Në vitin 1842, Emily shoqëroi Charlotte në Héger Pensionnat në [[Rajoni Brussels-Capital|Bruksel]], [[Belgjika|Belgjikë]], ku morën pjesë në akademinë e vajzave të drejtuar nga [[Constantin Héger]] me shpresën për të përsosur frëngjishten dhe gjermanishten para se të hapnin shkollën e tyre. Për dallim nga Charlotte, Emily ishte e pakëndshme në Bruksel dhe nuk pranoi të adoptojë modën belge, duke thënë "Dëshiroj të jem ashtu siç më bëri Zoti", gjë që i bëri asaj diçka të larguar.<ref>Paddock & Rollyson ''The Brontës A to Z'' p. 21.</ref> Nëntë ese të gjuhës frënge të Emily mbijetojnë nga kjo periudhë.
Në vitin 1846, poemat e tre motrave u botuan në një vëllim si ''[[Poema nga Currer, Ellis dhe Acton Bell]]''.
▲Në vitin 1844, Emily filloi të përshkojë të gjitha poezitë që kishte shkruar, duke i ribënë ato mjeshtërisht në dy fletore. Njëra u etiketua "Poemat [[Gondal (vend fiktiv)|Gondal]]"; tjetri ishte pa leje. Studiuesit si Fannie Ratchford dhe Derek Roper janë përpjekur të krijojnë së bashku një histori dhe kronologji Gondal nga këto poema.<ref>Fannie Ratchford, ed., ''Gondal's Queen''. University of Texas Press, 1955. {{ISBN|0-292-72711-9}}.</ref><ref>Derek Roper, ed., ''The Poems of Emily Brontë''. Oxford University Press, 1996. {{ISBN|0-19-812641-7}}.</ref> Në vjeshtën e 1845, Charlotte zbuloi fletoret dhe këmbënguli që poezitë të publikohen. Emily, e tërbuar nga pushtimi i intimitetit të saj, në fillim nuk pranoi por u dëshpërua kur Anne nxori dorëshkrimet e veta dhe i zbuloi Charlotte që ajo kishte shkruar poezi edhe në fshehtësi. Si bashkëautorë të tregimeve të Gondal, Anne dhe Emily ishin mësuar të lexonin tregimet dhe poemat e tyre për Gondal njëra-tjetrës, ndërsa Charlotte ishte përjashtuar nga intimiteti i tyre.<ref name= "fr2">{{cite book |title= The Brontes of Haworth |first= David W |last= Harrison | publisher= Trafford Publishing | page = 47 |year = 2003 |isbn=978-1-55369-809-8 |url=https://books.google.com/books?id=5F_n_qxvHSYC}}</ref> Rreth kësaj kohe ajo kishte shkruar një nga poemat e saj më të famshme "Asnjë shpirt frikacak nuk është i imi", me siguri si përgjigje për shkeljen e intimitetit të saj dhe shndërrimit të vetë në një shkrimtare të botuar. Megjithë pretendimin e mëvonshëm të Charlotte, nuk ishte poema e saj e fundit.<ref name= GondalPoems>{{cite book|title= Gondal Poems | first = Emily Jane | last = Brontë |year= 1938|publisher= The Shakespeare Head Press| location= Oxford | pages= 5–8|editor= Helen Brown and Joan Mott}}</ref>
NëMotrat vitin 1846Brontë, poematnë efakt, motravebotonin ume botuanpseudonimet nëe një vëllimfamiljeje si ''[[Poema nga Currer, Ellis dhe Actonimagjinare Bell]]''. Motrat Brontë kishin adoptuar pseudonime për botim, duke ruajtur inicialet e tyre:ku Charlotte ishte "Currer Bell", Emily ishte "Ellis Bell", dhe Anne ishte "Acton Bell", duke mbajtur vetëm inicialet nga emrat e tyre të vërtetë.<ref>''Encyclopedia of British writers, 19th century'' (2009), p. 41</ref>
==Wuthering Heights==
{{Main|Wuthering Heights}}
[[Skeda:Wuthering.jpg|thumb|240px|Titulli i botimit origjinal i ''[[Wuthering Heights]]'' (1847)]]
''Wuthering Heights'' u botua me pseudonimin Ellis Bell në dy vëllime në [[Londër]] në vitin 1847 nga [[Thomas Cautley Newby]], pjesë e një serie tre-vëllimesh bashkë me romanin ''[[Agnes Grey]]'' të së motrës [[Anne Brontë]].
''Wuthering Heights'' i Emily Brontë u botua së pari në [[Londër]] në vitin 1847 nga [[Thomas Cautley Newby]], duke u shfaqur si dy vëllime të para të grupit me tre vëllime përfshirë ''[[Agnes Grey]]'' të [[Anne Brontë]]. Autorët u shtypën si Ellis dhe Acton Bell; Emri i vërtetë i Emily nuk u shfaq deri në vitin 1850, kur u shtyp në faqen e titullit të një botimi komercial të redaktuar.<ref>Richard E. Mezo, ''A Student's Guide to Wuthering Heights by Emily Brontë'' (2002), p. 2</ref> Shqyrtimet e hershme të Wuthering Heights ishin të përziera në vlerësimin e tyre. Ndërsa shumica e kritikëve në atë kohë njohën fuqinë dhe imagjinatën e romanit, ata gjithashtu u mërzitën nga skenari i ngjarjes dhe gjetën personazhet e prirur ndaj egërsisë dhe egoizmit.<ref>Joudrey, Thomas J. "'Well, we must be for ourselves in the long run': Selfishness and Sociality in ''Wuthering Heights''." ''Nineteenth-Century Literature'' 70.2 (2015): 165-93.</ref>
Libri përshkruan dashurinë e ndaluar mes protagonistes së një familjeje në veri të Anglisë dhe fëmijës së adoptuar të prindërve të saj. Wuthering Heights përshkruan një vend fiksional ku zhvillohen ngjarjet kryesore të romanit. Wuthering është versioni dialektor i fjalës withering, që mund të përkthehet si ulëritëse (për erën) apo e furishme. Heights është fjalë që do të thotë Lartësitë.
Reagimet fillestare mbi romanin ishin të përziera. Kritikëve ia njohën forcën dhe imagjinatën, por kishin rezerva për amoralitetin e fabulës, ashpërsinë e pasioneve erotike në të, dhe egërsinë dhe egoizmin e personazheve.<ref>Joudrey, Thomas J. "'Well, we must be for ourselves in the long run': Selfishness and Sociality in ''Wuthering Heights''." ''Nineteenth-Century Literature'' 70.2 (2015): 165-93.</ref> Madje dhuna në libër bëri shumë njerëz të mendojnë se romani duhet të kishte qenë shkruar nga një mashkull. Emri i vërtetë i Emily-së si autore e librit nuk doli veçse dy vjet pasi vdiq, në faqen e titullit të një botimi komercial të shkurtuar.<ref>Richard E. Mezo, ''A Student's Guide to Wuthering Heights by Emily Brontë'' (2002), p. 2</ref>
Në shqip, romani është botuar në dy përkthime: i pjessshëm në vitin 2003 nga me titullin ''Shtëpia Udhëring Hajts'' sjellë në shqip nga Borana Hima, dhe i plotë në përkthimin e [[Amik Kasoruho]]<nowiki/>s me titullin ''Lartësitë e stuhishme'' në vitin 2010,
==Vdekja==
Shëndeti i Emily-së ishteduhet dobësuarta kishte ndoshtapësuar nga klima e ashpër lokalee veriut të Anglisë dhe nga kushtet jo-sanitarejohigjenike në shtëpi,:<ref name="Gaskell 47-48">Gaskell, ''The Life of Charlotte Brontë'', pp. 47–48</ref> burimiuji i ujitçesmës qëu ndotetvinte dukei u larguarndotur nga varrezat e kishës. Branwell vdiq papritur, të dielën, 24 shtator 1848. Në shërbimin e tij funeral, një javërrjedhje mëprej vonë, Emily kapi një ftohjevarrezave të rëndë e cila u zhvillua shpejt në inflamacion të mushkërive dhe çoi në tuberkulozkishës.<ref name="Benvenuto 24">Benvenuto, ''Emily Brontë'', p. 24</ref> Megjithëse gjendja e saj u përkeqësua në mënyrë të qëndrueshme, ajo refuzoi ndihmën mjekësore dhe të gjitha ofroi mjete juridike, duke thënë se nuk do të kishte "asnjë mjek helmues" pranë saj.<ref name="Fraser, 316">Fraser, "Charlotte Brontë: A Writer's Life", 316</ref>
AjoTë dielën e 24 shtatorit 1848, vëllai Branwell vdiq papritur. Gjatë shërbimit funeral një javë më 18vonë, korrikEmily 1848mori një ftohje të rëndë e cila u shndërrua në inflamacion të mushkërive dhe çoi në tuberkuloz.<ref name="Benvenuto 24">Benvenuto, ''Emily Brontë'', p. 24</ref> Megjithëse gjendja i përkeqësohej vazhdimisht, ajo refuzonte ndihmën mjekësore dhe ilaçet, duke thënë se nuk do të lejonte t'i afrohej dhe ta helmonte asnjë mjek.<ref name="Fraser, 316">Fraser, "Charlotte Brontë: A Writer's Life", 316</ref> Vdiq rreth orës dy pasdite të 18 dhjetorit të atij viti. Sipas [[Agnes Mary Frances Duclaux|Mary RobinsonRobinsonit]], një biografebiografeje etë hershme etë Emilysaj, kjovdekja ndodhie ndërsagjeti ajo ishtetë ulur në divan.<ref name="Robinson 308">Robinson, ''Emily Brontë'', p. 308</ref> Sidoqoftë,Por letranjë letrër nga e motra Charlotte drejtuar William Smith WilliamsWilliamsit kuqeni ajoqëndronte përmend qenin e Emily, e shtrirë në anën ebri shtratit tëku sajpo qëjepte poshpirt vdesEmily-a, duke e bënvënë këtënë deklaratëdyshim të duketpohimin e pamundur.Robinsonit.<ref name="Barker 576">Barker, ''The Brontës'', p. 576</ref>
==Referimet==
|
