Wikipedia

COVID-19: Dallime mes rishikimesh

Browse history interactively
(View all pending changes)
[Redaktim i kontrolluar][Redaktim i kontrolluar]
← Redaktim më i vjetërNdryshimi më pas →
Content deleted Content added
PamorTekst wiki
No edit summary
No edit summary
Rreshti 27:
|deaths = 5833 (3-4% e rasteve)
}}
'''Sëmundja koronavirus 2019''' ('''COVID-19''') është një sëmundje infektive e shkaktuar nga sindromi i rëndë akut i frymëmarrjes koronavirus 2 (SARS-CoV-2).<ref>{{Cito web|url=https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/technical-guidance/naming-the-coronavirus-disease-(covid-2019)-and-the-virus-that-causes-it|title=Naming the coronavirus disease (COVID-19) and the virus that causes it|publisher=[[World Health Organization]] (WHO)|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200228035651/https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/technical-guidance/naming-the-coronavirus-disease-(covid-2019)-and-the-virus-that-causes-it|archivedate=28 February 2020|accessdate=28 February 2020}}</ref> Sëmundja është përhapur globalisht që nga viti 2019, duke rezultuar në [[Pandemia e koronavirusit 2019–20|pandeminë e koronavirusit 2019-2020]].<ref name="Hui14Jan2020">{{Cite journal|displayauthors=6|vauthors=Hui DS, I Azhar E, Madani TA, Ntoumi F, Kock R, Dar O, Ippolito G, Mchugh TD, Memish ZA, Drosten C, Zumla A, Petersen E|date=February 2020|title=The continuing 2019-nCoV epidemic threat of novel coronaviruses to global health – The latest 2019 novel coronavirus outbreak in Wuhan, China|journal=Int J Infect Dis|volume=91|issue=|pages=264–66|doi=10.1016/j.ijid.2020.01.009|pmid=31953166|doi-access=free}}</ref> Simptomat e zakonshme përfshijnë [[Ethet|ethe]], kollë dhe gulçim. Dhimbja e muskujve, prodhimi i pështymës dhe dhimbja e fytit janë simptoma më pak të zakonshme.<ref name="CDC2020Sym">{{Cito web|url=https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/about/symptoms.html|title=Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) Symptoms|date=10 February 2020|website=[[Centers for Disease Control and Prevention]]|location=United States|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200130202038/https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/about/symptoms.html|archivedate=30 January 2020|accessdate=}}</ref><ref name="whoqa">{{Cito web|url=https://www.who.int/news-room/q-a-detail/q-a-coronaviruses|title=Q&A on coronaviruses (COVID-19)|accessdate=11 March 2020|publisher=[[World Health Organization]] (WHO)}}</ref> Ndërsa shumica e rasteve rezultojnë në simptoma të buta,<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2020/02/27/world/asia/coronavirus-treament-recovery.html|title=Most Coronavirus Cases Are Mild. That's Good and Bad News.|last=Wang|first=Vivian|date=5 March 2020|work=[[The New York Times]]}}</ref> disa përparojnë në [[Pneumonia|pneumoni]] dhe dështim shumë-organesh.<ref name="WHO-q-a">{{Cito web|url=https://www.who.int/news-room/q-a-detail/q-a-coronaviruses|title=Q&A on coronaviruses|website=[[World Health Organization]] (WHO)|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200120174649/https://www.who.int/news-room/q-a-detail/q-a-coronaviruses|archivedate=20 January 2020|accessdate=27 January 2020}}</ref> Vdekjet për një numër të rasteve të diagnostikuara vlerësohen në mes 1% dhe 5% por ndryshojnë sipas moshës dhe kushteve të tjera shëndetësore.<ref name="worldometers.info">{{Cito web|url=https://www.worldometers.info/coronavirus/coronavirus-death-rate/|title=Wuhan Coronavirus Death Rate|last=|first=|date=|website=www.worldometers.info|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200131223143/https://www.worldometers.info/coronavirus/coronavirus-death-rate/#ref-6|archivedate=31 January 2020|accessdate=2 February 2020}}</ref><ref>{{Cito web|url=https://www.imperial.ac.uk/media/imperial-college/medicine/sph/ide/gida-fellowships/Imperial-College-2019-nCoV-severity-10-02-2020.pdf|title=Report 4: Severity of 2019-novel coronavirus (nCoV)|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200210105717/https://www.imperial.ac.uk/media/imperial-college/medicine/sph/ide/gida-fellowships/Imperial-College-2019-nCoV-severity-10-02-2020.pdf|archivedate=10 February 2020|accessdate=10 February 2020}}</ref>
 
Infeksioni përhapet nga një person tek të tjerët përmes spërkalave të frymëmarrjes, që shpesh prodhohen gjatë kollitjes dhe teshtitjes. <ref name="WHO2020QA">{{Cito web|url=https://www.who.int/news-room/q-a-detail/q-a-coronaviruses|title=Q&A on coronaviruses|website=[[World Health Organization]] (WHO)|date=11 February 2020|accessdate=24 February 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200120174649/https://www.who.int/news-room/q-a-detail/q-a-coronaviruses|archivedate=20 January 2020|quote=The disease can spread from person to person through small droplets from the nose or mouth which are spread when a person with COVID-19 coughs or exhales ... The main way the disease spreads is through respiratory droplets expelled by someone who is coughing.}}</ref> <ref name="CDC2020Spread">{{Cito web|title=2019 Novel Coronavirus (2019-nCoV)|url=https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/about/transmission.html|website=Centers for Disease Control and Prevention|accessdate=18 February 2020|date=11 February 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200307081351/https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/about/transmission.html|archivedate=7 March 2020|quote=The virus is thought to spread mainly from person-to-person ... through respiratory droplets produced when an infected person coughs or sneezes.}}</ref> Koha nga ekspozimi deri në fillimin e simptomave është përgjithësisht midis 2 dhe 14 ditë, me një mesatare prej 5 ditësh. <ref>{{Cito web|url=https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/about/symptoms.html|title=Symptoms of Novel Coronavirus (2019-nCoV)|date=10 February 2020|website=www.cdc.gov|accessdate=11 February 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200130202038/https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/about/symptoms.html|archivedate=30 January 2020}}</ref> <ref>{{Cite journal|vauthors=Velavan TP, Meyer CG|date=March 2020|title=The COVID-19 epidemic|journal=Tropical Medicine & International Health|volume=n/a|issue=n/a|pages=278–80|doi=10.1111/tmi.13383|pmid=32052514|doi-access=free}}</ref> Metoda standarde e diagnozës është me anë të reaksionit të zinxhirit të polimerazës me transkriptim të kundërt (rRT-PCR) nga një shtupë nazofaringeale ose pllaka e fytit. Infeksioni gjithashtu mund të diagnostikohet nga një kombinim i simptomave, faktorëve të rrezikut dhe një skanimi i gjoksit që tregon veçoritë e pneumonisë. <ref name=":3">{{Cite journal|displayauthors=6|vauthors=Jin YH, Cai L, Cheng ZS, Cheng H, Deng T, Fan YP, Fang C, Huang D, Huang LQ, Huang Q, Han Y, Hu B, Hu F, Li BH, Li YR, Liang K, Lin LK, Luo LS, Ma J, Ma LL, Peng ZY, Pan YB, Pan ZY, Ren XQ, Sun HM, Wang Y, Wang YY, Weng H, Wei CJ, Wu DF, Xia J, Xiong Y, Xu HB, Yao XM, Yuan YF, Ye TS, Zhang XC, Zhang YW, Zhang YG, Zhang HM, Zhao Y, Zhao MJ, Zi H, Zeng XT, Wang YY, Wang XH|date=February 2020|title=A rapid advice guideline for the diagnosis and treatment of 2019 novel coronavirus (2019-nCoV) infected pneumonia (standard version)|journal=Military Medical Research|volume=7|issue=1|pages=4|doi=10.1186/s40779-020-0233-6|pmc=7003341|pmid=32029004|doi-access=free}}</ref> <ref name=":4">{{Cito web|url=https://www.sciencedaily.com/releases/2020/02/200226151951.htm|title=CT provides best diagnosis for COVID-19|last=|first=|date=26 February 2020|website=ScienceDaily|archiveurl=|archivedate=|accessdate=2 March 2020}}</ref>
 
Masat e rekomanduara për të parandaluar sëmundjen përfshijnë [[Larja e duarve|larjen e]] shpeshtë të [[Larja e duarve|duarve]], ruajtjen e distancës nga njerëzit e tjerë dhe mos prekjen e fytyrës së dikujt. <ref name="Advice for public">{{Cito web|url=https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/advice-for-public|title=Advice for public|website=[[World Health Organization]] (WHO)|accessdate=25 February 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200126025750/https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/advice-for-public|archivedate=26 January 2020}}</ref> Përdorimi i maskave rekomandohet për ata që dyshojnë se kanë virusin dhe kujdestarët e tyre por jo për publikun e gjerë. <ref name="CDC2020IfSick">{{Cito web|url=https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/about/steps-when-sick.html|title=2019 Novel Coronavirus (2019-nCoV)|last=CDC|date=11 February 2020|website=Centers for Disease Control and Prevention|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200214153016/https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/about/steps-when-sick.html|archivedate=14 February 2020|accessdate=15 February 2020}}</ref> <ref>{{Cito web|url=https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/advice-for-public|title=Advice for public|website=[[World Health Organization]] (WHO)|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200126025750/https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/advice-for-public|archivedate=26 January 2020|accessdate=15 February 2020}}</ref> Nuk ka asnjë [[Vaksina|vaksinë]] ose trajtim specifik antiviral për COVID-19; menaxhimi përfshin trajtimin e simptomave, kujdesin mbështetës dhe masat eksperimentale. <ref name="cdc21Jan20202">{{Cito web|url=https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/about/prevention-treatment.html|title=Coronavirus Disease 2019 (COVID-19)|date=15 February 2020|publisher=[[Centers for Disease Control and Prevention]] (CDC)|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200226145347/https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/about/prevention-treatment.html|archivedate=26 February 2020|accessdate=20 February 2020}}</ref>
 
[[Organizata Botërore e Shëndetësisë|Organizata Botërore e Shëndetit]] (OBSH) ka shpallur shpërthimin e koronavirusit 2019-2020 një [[Pandemia|pandemi]] dhe një Urgjencë e Shëndetit Publik të Shqetësimit Ndërkombëtar (PHEIC). <ref>{{Cito web|url=https://www.who.int/news-room/detail/30-01-2020-statement-on-the-second-meeting-of-the-international-health-regulations-(2005)-emergency-committee-regarding-the-outbreak-of-novel-coronavirus-(2019-ncov)|title=Statement on the second meeting of the International Health Regulations (2005) Emergency Committee regarding the outbreak of novel coronavirus (2019-nCoV)|website=[[World Health Organization]] (WHO)|accessdate=11 February 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200131005904/https://www.who.int/news-room/detail/30-01-2020-statement-on-the-second-meeting-of-the-international-health-regulations-(2005)-emergency-committee-regarding-the-outbreak-of-novel-coronavirus-(2019-ncov)|archivedate=31 January 2020}}</ref> <ref>{{Cite news|url=https://www.washingtonpost.com/world/asia_pacific/coronavirus-china-live-updates/2020/02/05/114ced8a-479c-11ea-bc78-8a18f7afcee7_story.html|title=Hundreds of evacuees to be held on bases in California; Hong Kong and Taiwan restrict travel from mainland China|date=6 February 2020|work=[[The Washington Post]]|access-date=11 February 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200207134650/https://www.washingtonpost.com/world/asia_pacific/coronavirus-china-live-updates/2020/02/05/114ced8a-479c-11ea-bc78-8a18f7afcee7_story.html|archive-date=7 February 2020}}</ref> Dëshmi e transmetimit lokal të sëmundjes është gjetur në shumë vende në të gjashtë rajonet e OBSH-së . <ref name="whositrep47">{{Cite journal|vauthors=((World Health Organization))|date=March 2020|title=Coronavirus disease 2019 (‎COVID-19)‎: situation report, 47|hdl-access=free}}</ref>
[[Skeda:Symptoms_of_coronavirus_disease_2019_2.0.svg|parapamje|300px|Simptomat e COVID-19]]▼
 
== Shenjat dhe simptomat ==
 
Ata që janë të infektuar me virus mund të jenë asimptomatikë ose të zhvillojnë simptoma të ngjashme me gripin që përfshijnë ethe, kollë dhe gulçim. <ref name="CDC2020Sym">{{Cito web|url=https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/about/symptoms.html|title=Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) Symptoms|date=10 February 2020|website=[[Centers for Disease Control and Prevention]]|location=United States|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200130202038/https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/about/symptoms.html|archivedate=30 January 2020|accessdate=}}</ref> <ref name=":2">{{Cite journal|displayauthors=6|vauthors=Chen N, Zhou M, Dong X, Qu J, Gong F, Han Y, Qiu Y, Wang J, Liu Y, Wei Y, Xia J, Yu T, Zhang X, Zhang L|date=February 2020|title=Epidemiological and clinical characteristics of 99 cases of 2019 novel coronavirus pneumonia in Wuhan, China: a descriptive study|journal=Lancet|language=English|volume=395|issue=10223|pages=507–13|doi=10.1016/S0140-6736(20)30211-7|pmid=32007143|doi-access=free}}</ref> <ref name="Hessen27Jan2020">{{Cito web|url=https://www.elsevier.com/connect/coronavirus-information-center|title=Novel Coronavirus Information Center: Expert guidance and commentary|last=Hessen|first=Margaret Trexler|date=27 January 2020|website=Elsevier Connect|accessdate=31 January 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200130171622/https://www.elsevier.com/connect/coronavirus-information-center|archivedate=30 January 2020}}</ref> [[Diarreja]] dhe simptomat e sipërme të frymëmarrjes si teshtima, hundë rrufe ose dhimbja e fytit janë më pak të zakonshme. <ref name="Huang24Jan2020">{{Cite journal|displayauthors=6|vauthors=Huang C, Wang Y, Li X, Ren L, Zhao J, Hu Y, Zhang L, Fan G, Xu J, Gu X, Cheng Z, Yu T, Xia J, Wei Y, Wu W, Xie X, Yin W, Li H, Liu M, Xiao Y, Gao H, Guo L, Xie J, Wang G, Jiang R, Gao Z, Jin Q, Wang J, Cao B|date=February 2020|title=Clinical features of patients infected with 2019 novel coronavirus in Wuhan, China|journal=Lancet|volume=395|issue=10223|pages=497–506|doi=10.1016/S0140-6736(20)30183-5|pmid=31986264|doi-access=free}}</ref> Rastet mund të përparojnë në [[Pneumonia|pneumoni]], dështim të shumë organeve dhe vdekje te më të prekurit. <ref name="Hui14Jan2020">{{Cite journal|displayauthors=6|vauthors=Hui DS, I Azhar E, Madani TA, Ntoumi F, Kock R, Dar O, Ippolito G, Mchugh TD, Memish ZA, Drosten C, Zumla A, Petersen E|date=February 2020|title=The continuing 2019-nCoV epidemic threat of novel coronaviruses to global health – The latest 2019 novel coronavirus outbreak in Wuhan, China|journal=Int J Infect Dis|volume=91|issue=|pages=264–66|doi=10.1016/j.ijid.2020.01.009|pmid=31953166|doi-access=free}}</ref> <ref name="WHO-q-a">{{Cito web|url=https://www.who.int/news-room/q-a-detail/q-a-coronaviruses|title=Q&A on coronaviruses|website=[[World Health Organization]] (WHO)|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200120174649/https://www.who.int/news-room/q-a-detail/q-a-coronaviruses|archivedate=20 January 2020|accessdate=27 January 2020}}</ref>
 
Periudha e inkubacionit varion nga 2 deri në 14 ditë, me një periudhë mesatare të inkubacionit nga 5 deri në 6 ditë, sipas [[Organizata Botërore e Shëndetësisë|Organizatës Botërore të Shëndetit]] (WHO). <ref>{{Cite journal|vauthors=((World Health Organization))|date=19 February 2020|title=Coronavirus disease 2019 (‎‎COVID-19)‎‎: situation report, 29|hdl-access=free}}</ref> <ref>{{Cito web|url=https://www.who.int/news-room/q-a-detail/q-a-coronaviruses|title=Q&A on coronaviruses (COVID-19): How long is the incubation period for COVID-19?|date=|website=[[World Health Organization]] (WHO)|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200120174649/https://www.who.int/news-room/q-a-detail/q-a-coronaviruses|archivedate=20 January 2020|accessdate=26 February 2020}}</ref> Koha mesatare nga fillimi deri në rikuperimin klinik për raste të buta është afërsisht 2 javë dhe është 3-6 javë për pacientët me sëmundje të rëndë ose kritike. Të dhënat paraprake sugjerojnë që periudha kohore nga fillimi deri në zhvillimin e sëmundjes së rëndë, përfshirë hipoksinë, është 1 javë. Në mesin e pacientëve që kanë vdekur, koha nga fillimi i simptomave deri në rezultatin varion nga 2-8 javë. <ref>{{Cito web|title=Report of the WHO-China Joint Mission on Coronavirus Disease 2019 (COVID-19); 16-24 February 2020|url=https://www.who.int/docs/default-source/coronaviruse/who-china-joint-mission-on-covid-19-final-report.pdf|website=who.int}}</ref> ▼
 
Është vërejtur se fëmijët duket se kanë simptoma më të buta sesa të rriturit. <ref name="CDC 2020children">{{Cito web|last=|title=Coronavirus Disease 2019 (COVID-19)|website=Centers for Disease Control and Prevention|date=11 February 2020|url=https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/specific-groups/children-faq.html|accessdate=2 March 2020}}</ref> ▼
<br>
{| class="wikitable" style="float:right; margin-left:1em; text-align:center"
|+ style="text-align: center;" | Shkalla e simptomave <ref name="WHO report 28 February 2020">{{Cite journal|vauthors=((World Health Organization))|title=Report of the WHO-China Joint Mission on Coronavirus Disease 2019 (COVID-19)|url=https://www.who.int/docs/default-source/coronaviruse/who-china-joint-mission-on-covid-19-final-report.pdf|pages=11–12|access-date=5 March 2020}}</ref>
Line 86 ⟶ 90:
| 0.8%
|}
▲Periudha e inkubacionit varion nga 2 deri në 14 ditë, me një periudhë mesatare të inkubacionit nga 5 deri në 6 ditë, sipas [[Organizata Botërore e Shëndetësisë|Organizatës Botërore të Shëndetit]] (WHO). <ref>{{Cite journal|vauthors=((World Health Organization))|date=19 February 2020|title=Coronavirus disease 2019 (‎‎COVID-19)‎‎: situation report, 29|hdl-access=free}}</ref> <ref>{{Cito web|url=https://www.who.int/news-room/q-a-detail/q-a-coronaviruses|title=Q&A on coronaviruses (COVID-19): How long is the incubation period for COVID-19?|date=|website=[[World Health Organization]] (WHO)|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200120174649/https://www.who.int/news-room/q-a-detail/q-a-coronaviruses|archivedate=20 January 2020|accessdate=26 February 2020}}</ref> Koha mesatare nga fillimi deri në rikuperimin klinik për raste të buta është afërsisht 2 javë dhe është 3-6 javë për pacientët me sëmundje të rëndë ose kritike. Të dhënat paraprake sugjerojnë që periudha kohore nga fillimi deri në zhvillimin e sëmundjes së rëndë, përfshirë hipoksinë, është 1 javë. Në mesin e pacientëve që kanë vdekur, koha nga fillimi i simptomave deri në rezultatin varion nga 2-8 javë. <ref>{{Cito web|title=Report of the WHO-China Joint Mission on Coronavirus Disease 2019 (COVID-19); 16-24 February 2020|url=https://www.who.int/docs/default-source/coronaviruse/who-china-joint-mission-on-covid-19-final-report.pdf|website=who.int}}</ref>
 
▲[[Skeda:Symptoms_of_coronavirus_disease_2019_2.0.svg|parapamje|300px|Simptomat e COVID-19]]
▲Është vërejtur se fëmijët duket se kanë simptoma më të buta sesa të rriturit. <ref name="CDC 2020children">{{Cito web|last=|title=Coronavirus Disease 2019 (COVID-19)|website=Centers for Disease Control and Prevention|date=11 February 2020|url=https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/specific-groups/children-faq.html|accessdate=2 March 2020}}</ref>
 
== Shkaktari ==
Sëmundja është shkaktuar nga virusi i rëndë i sindromës akute të frymëmarrjes koronavirus 2 (SARS-CoV-2), i referuar më parë si novel koronavirus 2019 (2019-nCoV). <ref name="Gorbalenya-bioRxiv">{{Cite journal|last=Gorbalenya|first=Alexander E.|date=11 February 2020|title=Severe acute respiratory syndrome-related coronavirus – The species and its viruses, a statement of the Coronavirus Study Group|journal=[[bioRxiv]]BioRxiv|type=preprint|doi=10.1101/2020.02.07.937862|doi-access=free}}</ref> Kryesisht përhapet midis njerëzve përmes pikave të frymëmarrjes nga kollitjet dhe [[Teshtima|teshtitjet]] . <ref name="CDC2020Spread">{{Cito web|title=2019 Novel Coronavirus (2019-nCoV)|url=https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/about/transmission.html|website=Centers for Disease Control and Prevention|accessdate=18 February 2020|date=11 February 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200307081351/https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/about/transmission.html|archivedate=7 March 2020|quote=The virus is thought to spread mainly from person-to-person ... through respiratory droplets produced when an infected person coughs or sneezes.}}</ref>
 
Mushkëritë janë organet më të prekura nga COVID-19 sepse virusi akseson qelizat pritëse përmes enzimës ACE2, e cila është më e bollshme në qelizat alveolare të tipit II të mushkërive. Virusi përdor një glikoproteinë të veçantë sipërfaqësore, të quajtur "spike", për t'u lidhur me ACE2 dhe ndërhyn qelizën pritëse. <ref name="Nature Microbiology">{{Cite journal|vauthors=Letko M, Marzi A, Munster V|year=2020|title=Functional assessment of cell entry and receptor usage for SARS-CoV-2 and other lineage B betacoronaviruses|journal=Nature Microbiology|pages=1–8|doi=10.1038/s41564-020-0688-y|pmid=32094589|doi-access=free}}</ref> Dendësia e ACE2 në secilin ind lidhet me ashpërsinë e sëmundjes në atë ind dhe disa kanë sugjeruar që zvogëlimi i aktivitetit ACE2 mund të jetë mbrojtës, <ref name="Zhang Penninger Li Zhong p.">{{Cite journal|vauthors=Zhang H, Penninger JM, Li Y, Zhong N, Slutsky AS|date=March 2020|title=Angiotensin-converting enzyme 2 (ACE2) as a SARS-CoV-2 receptor: molecular mechanisms and potential therapeutic target|journal=Intensive Care Medicine|doi=10.1007/s00134-020-05985-9|pmid=32125455|doi-access=free}}</ref> <ref name="Xu Zhong Deng Peng p.">{{Cite journal|displayauthors=6|vauthors=Xu H, Zhong L, Deng J, Peng J, Dan H, Zeng X, Li T, Chen Q|date=February 2020|title=High expression of ACE2 receptor of 2019-nCoV on the epithelial cells of oral mucosa|journal=International Journal of Oral Science|volume=12|issue=1|pages=8|doi=10.1038/s41368-020-0074-x|pmc=7039956|pmid=32094336|doi-access=free}}</ref> megjithëse një pamje tjetër është se rritja e ACE2 duke përdorur barna bllokues të receptorëve të Angiotensin II mund të jetë mbrojtës dhe që këto hipoteza duhet të testohen. <ref>{{Cite journal|vauthors=Gurwitz D|date=March 2020|title=Angiotensin receptor blockers as tentative SARS‐CoV‐2 therapeutics|journal=Drug Development Research|doi=10.1002/ddr.21656|pmid=32129518|doi-access=free}}</ref> Ndërsa sëmundja alveolare përparon dështimi i frymëmarrjes mund të zhvillohet dhe vdekja mund të pasojë. ACE2 mund të jetë gjithashtu rruga që virusi të sulmojë zemrën duke shkaktuar lëndime akute të zemrës. Njerëzit me gjendje kardiovaskulare ekzistuese kanë prognozë më të dobët. <ref name="Zheng Ma Zhang Xie p.">{{Cite journal|vauthors=Zheng YY, Ma YT, Zhang JY, Xie X|date=March 2020|title=COVID-19 and the cardiovascular system|journal=Nature Reviews Cardiology|doi=10.1038/s41569-020-0360-5|pmid=32139904|doi-access=free}}</ref>
 
Virusi mendohet të ketë një origjinë shtazore. <ref>{{Cite journal|vauthors=Zhou P, Yang XL, Wang XG, Hu B, Zhang L, Zhang W, etal|date=23 January 2020|title=Discovery of a novel coronavirus associated with the recent pneumonia outbreak in humans and its potential bat origin|journal=[[bioRxiv]]|type=preprint|doi=10.1101/2020.01.22.914952|doi-access=free}}</ref> Është transmetuar për herë të parë te njerëzit në [[Vuhani|Wuhan]], Kinë, në nëntor ose dhjetor 2019, dhe burimi kryesor i infeksionit u bë transmetimi njeri-tek-njeri në fillim të janarit të vitit 2020. <ref>{{Cite journal|date=20 February 2020|title=The Epidemiological Characteristics of an Outbreak of 2019 Novel Coronavirus Diseases (COVID-19) – China, 2020|url=https://github.com/cmrivers/ncov/blob/master/COVID-19.pdf|journal=China CDC Weekly|volume=2|pages=|archive-url=https://web.archive.org/web/20200218190438/https://github.com/cmrivers/ncov/blob/master/COVID-19.pdf|archive-date=18 February 2020|access-date=19 February 2020|via=unpublished master}}</ref> <ref name="Heymann Shindo 2020 pp. 542–45">{{Cite journal|vauthors=Heymann DL, Shindo N|date=February 2020|title=COVID-19: what is next for public health?|journal=Lancet|volume=395|issue=10224|pages=542–45|doi=10.1016/S0140-6736(20)30374-3|pmid=32061313|doi-access=free}}</ref> Më 14 mars 2020, lajmet kineze njoftoi se rasti i parë i konfirmuar i sëmundjes COVID-19, shkaktuar nga SARS-cov-2 [[Virusi|virus]], ka qenë në një pacient 55-vjeçar në provincën Hubei, dhe është raportuar në një gazetë kineze më 17 nëntor 2019. Deri më sot (15 Mars 2020), 67,790 raste dhe 3,075 vdekje nga virusi janë raportuar në provincën Hubei; një shkallë fataliteti në raste (CFR) prej 4.54%. <ref name="NW-20200314">{{Cite news|url=https://www.newsweek.com/china-traces-coronavirus-back-first-confirmed-patient-zero-1492327|title=China Traces Cornovirus To First Confirmed Case, Nearly Identfying 'Patient Zero'|last=Walker|first=James|date=14 March 2020|work=[[Newsweek]]|access-date=14 March 2020}}</ref>
 
== Parandalimi ==
Për shkak se një vaksinë kundër SARS-CoV-2 nuk pritet të bëhet e disponueshme deri më 2021, <ref>{{Cito web|url=https://www.sciencealert.com/who-says-a-coronavirus-vaccine-is-18-months-away|title=Here's Why It's Taking So Long to Develop a Vaccine for the New Coronavirus|website=Science Alert|first=Rob|last=Grenfell|date=17 February 2020|accessdate=26 February 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200228010631/https://www.sciencealert.com/who-says-a-coronavirus-vaccine-is-18-months-away|archivedate=28 February 2020}}</ref> një pjesë kryesore e menaxhimit të pandemisë COVID-19 është duke u përpjekur të ulë kulmin e epidemisë, i njohur si rrafshim i kurbës së epidemisë . <ref name="Lancet2020Flatten">{{Cite journal|last=Anderson|first=Roy M|last2=Heesterbeek|first2=Hans|last3=Klinkenberg|first3=Don|last4=Hollingsworth|first4=T Déirdre|date=March 2020|title=How will country-based mitigation measures influence the course of the COVID-19 epidemic?|journal=The Lancet|doi=10.1016/S0140-6736(20)30567-5|quote=A key issue for epidemiologists is helping policy makers decide the main objectives of mitigation – eg, minimising morbidity and associated mortality, avoiding an epidemic peak that overwhelms health-care services, keeping the effects on the economy within manageable levels, and flattening the epidemic curve to wait for vaccine development and manufacture on scale and antiviral drug therapies.|doi-access=free}}</ref> Kjo ndihmon në zvogëlimin e rrezikut të tejkalimit të shërbimeve shëndetësore dhe siguron më shumë kohë për të zhvilluar një vaksinë dhe trajtim.
 
Masat parandaluese për të zvogëluar shanset e infeksionit në vendet me një shpërthim të sëmundjes janë të ngjashme me ato të publikuara për koronaviruset e tjera: qëndroni në shtëpi, shmangni udhëtimet dhe aktivitetet publike, lani duart me sapun dhe ujë të nxehtë sa më shpesh, praktikoni [[Higjiena|higjienë të]] mirë të frymëmarrjes dhe shmangni prekjen e syve, hundët ose gojën, me duar të palara. <ref name="CDC-Prevention & Treatment">{{Cito web|url=https://www.cdc.gov/coronavirus/about/prevention.html|last=Centers for Disease Control|title=Coronavirus Disease 2019 (COVID-19): Prevention & Treatment|date=3 February 2020|language=en-us|accessdate=10 February 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20191215193934/https://www.cdc.gov/coronavirus/about/prevention.html|archivedate=15 December 2019|authorlink=Centers for Disease Control}}</ref> <ref name="WHO Advice for Public">{{Cito web|url=https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/advice-for-public|title=Advice for Public|accessdate=10 February 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200126025750/https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/advice-for-public|archivedate=26 January 2020|authorlink=World Health Organization}}</ref> Strategjitë e distancës sociale synojnë të zvogëlojnë kontaktin e personave të infektuar me grupe të mëdha duke mbyllur shkollat dhe vendet e punës, duke kufizuar udhëtimin dhe duke anuluar tubimet masive.
 
=== Larja e duarve ===
{{Shiko gjithashtu|Larja e duarve}}
Qendrat për Kontrollimin dhe Parandalimin e Sëmundjeve rekomandojnë [[Larja e duarve|larjen e duarve]] rregullisht me sapun për të paktën 20 sekonda, veçanërisht pasi të shkoni në tualet, para se të hani, dhe pas shtrëngimit të hundës, kollitjes ose teshtitjes. Nëse sapuni nuk është i disponueshëm, atëherë rekomandohet çdo larëse dore me të paktën 60% alkool. <ref name="CDC-Prevention & Treatment" /> OBSH këshillon individët që të mos prekin sytë, hundën ose gojën me duar të palara. <ref name="WHO Advice for Public" /> Duhet të shmanget edhe pështymja në vendet publike. <ref>{{Cite news|url=https://www.thehindu.com/news/cities/chennai/watch-out-spitting-in-public-places-too-can-spread-infections/article30814578.ece|title=Watch out! Spitting in public places too can spread infections|last=M|first=Serena Josephine|date=2020-02-14|work=The Hindu|access-date=2020-03-12}}</ref>
[[Skeda:Day_63_-_The_Hard_Stuff..._Hand_sanitizer.jpg|parapamje|Organizata Botërore e Shëndetit për SARS-CoV-2 rekomandon përdorimin e dezinfektuesve, të cilët kanë të paktën 69% të përmbajtjes bazë të alkoolit në përbërjen e tyre, në parandalimin e përhapjes së tij.]]▼
 
=== Masat tjera ===
Sipas OBSH-së, përdorimi i maskave rekomandohet vetëm nëse një person kollitet ose teshtitet ose kur dikush kujdeset për dikë me një infeksion të dyshuar. <ref>{{Cito web|url=https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/advice-for-public/when-and-how-to-use-masks|title=When and how to use masks|website=[[World Health Organization]] (WHO)|accessdate=8 March 2020}}</ref>
Për të parandaluar transmetimin e virusit, Qendrat për Kontrollin dhe Parandalimin e Sëmundjeve (SHBA) rekomandojnë që personat e infektuar të qëndrojnë në shtëpi përveç që të marrin kujdesin e duhur mjekësor, telefononi përpara se të vizitoni një ofrues të kujdesit shëndetësor, të vishni një maskë për fytyrën kur ekspozoheni ndaj një individi ose vendndodhjeje të një infeksion të dyshuar, mbuloni kollën dhe teshtitjet me një faculetë ose leckë, lani rregullisht duart me sapun dhe ujë dhe shmangni ndarjen e sendeve personale shtëpiake. <ref>{{Cito web|url=https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/about/prevention.html|title=Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) – Prevention & Treatment|date=2020-03-10}}</ref> <ref>{{Cito web|url=https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/about/steps-when-sick.html|title=What to do if you are sick with 2019 Novel Coronavirus (2019-nCoV)|last=[[Centers for Disease Control and Prevention]]|date=11 February 2020|language=en-us|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200214153016/https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/about/steps-when-sick.html|archivedate=14 February 2020|accessdate=13 February 2020}}</ref> <ref name="CDC-Prevention & Treatment">{{Cito web|url=https://www.cdc.gov/coronavirus/about/prevention.html|last=Centers for Disease Control|title=Coronavirus Disease 2019 (COVID-19): Prevention & Treatment|date=3 February 2020|language=en-us|accessdate=10 February 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20191215193934/https://www.cdc.gov/coronavirus/about/prevention.html|archivedate=15 December 2019|authorlink=Centers for Disease Control}}</ref> ▼
▲[[Skeda:Day_63_-_The_Hard_Stuff..._Hand_sanitizer.jpg|parapamje|Organizata Botërore e Shëndetit për SARS-CoV-2 rekomandon përdorimin e dezinfektuesve, të cilët kanë të paktën 69% të përmbajtjes bazë të alkoolit në përbërjen e tyre, në parandalimin e përhapjes së tij.]]
▲Për të parandaluar transmetimin e virusit, Qendrat për Kontrollin dhe Parandalimin e Sëmundjeve (SHBA) rekomandojnë që personat e infektuar të qëndrojnë në shtëpi përveç që të marrin kujdesin e duhur mjekësor, telefononi përpara se të vizitoni një ofrues të kujdesit shëndetësor, të vishni një maskë për fytyrën kur ekspozoheni ndaj një individi ose vendndodhjeje të një infeksion të dyshuar, mbuloni kollën dhe teshtitjet me një faculetë ose leckë, lani rregullisht duart me sapun dhe ujë dhe shmangni ndarjen e sendeve personale shtëpiake. <ref>{{Cito web|url=https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/about/prevention.html|title=Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) – Prevention & Treatment|date=2020-03-10}}</ref> <ref>{{Cito web|url=https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/about/steps-when-sick.html|title=What to do if you are sick with 2019 Novel Coronavirus (2019-nCoV)|last=[[Centers for Disease Control and Prevention]]|date=11 February 2020|language=en-us|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200214153016/https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/about/steps-when-sick.html|archivedate=14 February 2020|accessdate=13 February 2020}}</ref> <ref name="CDC-Prevention & Treatment">{{Cito web|url=https://www.cdc.gov/coronavirus/about/prevention.html|last=Centers for Disease Control|title=Coronavirus Disease 2019 (COVID-19): Prevention & Treatment|date=3 February 2020|language=en-us|accessdate=10 February 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20191215193934/https://www.cdc.gov/coronavirus/about/prevention.html|archivedate=15 December 2019|authorlink=Centers for Disease Control}}</ref>
 
== Prognoza ==
Line 166 ⟶ 168:
* [[Pandemia e Koronavirusit në Kosovë 2020]]
* [[Pandemia e Koronavirusit në Shqipëri 2020]]
* [[Pandemia e Koronavirusit në Gjermani 2020]]
* [[Pandemia e Koronavirusit në Gjeorgji 2020]]
* [[Pandemia e Koronavirusit në Maqedoninë e Veriut 2020]]
 
== Referimet ==
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/wiki/COVID-19"