Australia Jugore: Dallime mes rishikimesh

[Redaktim i kontrolluar][Redaktim i kontrolluar]
Content deleted Content added
vNo edit summary
Etiketa: përpunim burimi 2017
No edit summary
Rreshti 1:
{{Infoboks Shtete
'''Australia Jugore''' (anglisht ''South Australia'') është një shtet në Australi. Ajo kufizohet me [[Australia Perëndimore|Australinë Perëndimore]] në perëndim, me [[Territori Verior (Australi)|Territorin Verior]] në veri dhe me [[Vendi i Mbretëreshave|Vendin e Mbretëreshave]], [[Uellsi i Ri Jugor|Uellsin e Ri Jugor]] dhe [[Viktoria]]n në lindje.
|EMRI = '''Australia Jugore'''
|FIGURA-FLAMUR = Flag of South Australia.svg
|FIGURA-FLAMUR-STRUKTURË = po
|ARTIKUJ-FLAMUR = Flamuri i Australisë Jugore
|FIGURA-EMBLEMA = Coat of arms of South Australia.svg
|ARTIKUJ-EMBLEMA = Stema e Australisë Jugore
|FIGURA-EMBLEMA-GJERËSIA = 110px
|FIGURA-VEND = South Australia in Australia.svg
|GJUHA = [[Anglishtja|Anglisht]]
|KRYEQYTETI = [[Adelaide]]
|FORMA E QEVERISË = [[Monarkia kushtetuese]]
|KRYEMINISTËR = [[Steven Marshall]]
|PRESIDENTI = [[Hieu Van Le]]
|SIPËRFAQJA = 1,043,514
|POPULLSIA = 1,751,693
|DENDËSIA = 1.78
|ZONA KOHORE = UTC+9:30 ([[Zona Kohore në Australi|ACST]])<br/>UTC+10:30 ([[Zona Kohore në Australi|ACDT]])
|KODI I INERNETIT = .au
|PREFIKSI TELEFONIK = +08
}}
'''Australia Jugore''' ([[Gjuha angleze|Anglisht]]: ''South Australia'') është një [[Njësitë shtetërore në Australi|shtet]] në [[Australia|Australi]]. Ajo kufizohet me [[Australia Perëndimore|Australinë Perëndimore]] në perëndim, me [[Northern Territory]] në veri, me [[Queensland]] në verilindje, me [[Uellsi i Ri Jugor|Uellsin e Ri Jugor]] në lindje dhe me [[Viktoria|Viktorian]] në juglindje. Australia Jugore ka një sipërfaqe prej 983,482 km<sup>2</sup>, ajo është shteti i katërt më i madh në Australi për nga zona, dhe e pesta më e madhe për nga popullsia. Ka gjithsej 1.7 milion njerëz,<ref name=ABSPop>{{cite web|url=https://www.abs.gov.au/AUSSTATS/abs@.nsf/DetailsPage/3101.0Mar%202019?OpenDocument|title = Australian Demographic Statistics, Jun 2019|date=19 dhjetor 2019|accessdate=19 dhjetor 2019}}</ref> dhe popullsia e saj është e dyta më e përqendruar në Australi, pas [[Australia Perëndimore|Australisë Perëndimore]], me më shumë se 77 përqind të australianëve jugor që jetojnë në kryeqytet, [[Adelaide]] ose rrethinat e saj. Qendrat e tjera të popullsisë në shtet janë relativisht të vogla; Mount Gambier, qendra e dytë më e madhe, ka një popullsi prej 28.684.
 
Si me pjesën tjetër të kontinentit, rajoni ka një histori të gjatë të [[Australianët aborigjenë|pushtimit njerëzor]] nga fise dhe gjuhë të shumta. [[Kompania Australiane e Jugut]] vendosi një zgjidhje të përkohshme në [[Kingscote, Australia Jugore|Kingscote]], [[Kangaroo Island]], më 26 korrik 1836, pesë muaj para se të themelohej [[Adelaide]].<ref name="Kangaroo Island">{{cite web |url=http://www.kangarooisland.sa.gov.au/site/page.cfm |title=Kangaroo Island Council – Welcome |publisher=[[Kangaroo Island Council]] |accessdate=10 gusht 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100809121105/http://www.kangarooisland.sa.gov.au/site/page.cfm |archive-date=9 gusht 2010 |url-status=dead }}</ref> Megjithëse historia e saj shënohet nga vështirësitë ekonomike, Australia Jugore ka mbetur politikisht novatore dhe e gjallë nga ana kulturore. Sot, ajo është e njohur për verën e saj të shkëlqyeshme dhe festivale të shumta kulturore. Ekonomia e shtetit mbizotërohet nga industria bujqësore, prodhuese dhe minierave.
[[Kategoria:Australi]]
 
==Historia==
{{Australia-gjeo-cung}}
{{Main article|Historia e Australisë Jugore}}
[[Skeda:Alexander Schramm - A scene in South Australia - Google Art Project.jpg|thumb|left|Ardhësit evropian me australianët aborigjenë]]
Dëshmitë e veprimtarisë njerëzore në Australinë Jugore datojnë që 20,000 vjet. Për më tepër, shtizat dhe mjetet prej druri janë bërë në një zonë tani të mbuluar me torfe në Jug-Lindje. [[Kangaroo Island]] ishte i banuar shumë kohë para se ishulli të ndahej nga [[Ngritja e nivelit të detit|ngritja e niveleve të detit]]. Pamja e parë evropiane e regjistruar e bregdetit të Australisë Jugore ishte në vitin 1627 kur anija holandeze ''[['t Gulden Zeepaert|Gulden Zeepaert]]'', në kapitenin [[François Thijssen]], ekzaminoi dhe hartëzoi një pjesë të vijës bregdetare deri në lindje me [[Arkipelagu Nuyts|Arkipelagun Nuyts]]. Thijssen emëroi tërë vendin në lindje të Leeuwin "Toka Nuyts", pas një pasagjeri të shquar në bord; Hon. Pieter Nuyts, një nga Këshilltarët e Indisë.
 
Vija bregdetare e Australisë Jugore u hartua për herë të parë nga [[Matthew Flinders]] dhe [[Nicolas Baudin]] në vitin 1802, me përjashtim të hyrjes më vonë të quajtur [[Port Adelaide River]] i cili u zbulua për herë të parë në vitin 1831 nga kapiteni [[Collet Barker]] dhe më vonë u regjistrua me saktësi në 1836–37 nga koloneli [[William Light]], udhëheqës të '' Ekspedita e Parë '' e Komisionerëve të Kolonizimit të Australisë Jugore dhe Surveyor-it të Përgjithshëm të Australisë Jugore.
 
Toka e cila tani formon shtetin e Australisë Jugore u pretendua për Britaninë në vitin 1788 si pjesë e kolonisë së Uellsit të Ri Jugor. Megjithëse kolonia e re përfshinte pothuajse dy të tretat e kontinentit, vendbanimet e hershme ishin të gjitha në bregdetin lindor dhe vetëm disa eksplorues të pakuptimtë hidhnin larg këtë perëndim. U deshën më shumë se dyzet vjet para se të paraqitej ndonjë propozim serioz për krijimin e vendbanimeve në pjesën jug-perëndimore të Uellsit të Ri Jugor.
 
Australia Jugore është i vetmi shtet australian që nuk ka marrë kurrë të dënuar britanikë. [[Kolonia e lumit Swan]] u krijua në vitin 1829, por [[Australia Perëndimore]] më vonë kërkoi punë të dënuar, dhe më 1849 Australia Perëndimore u formua zyrtarisht si një koloni penale. Megjithëse Australia Jugore ishte e përbërë e tillë që të dënuarit nuk mund të transportoheshin kurrë në Provincë, disa të dënuar të emancipuar ose të arratisur ose të skaduar bënë rrugën e tyre atje, si para 1836, ose më vonë, dhe mund të kenë qenë 1-2% të popullsisë së hershme.<ref>Sendziuk, P. (2012): No convicts here: reconsidering South Australia's foundation myth. '''In:''' Foster, R. & Sendziuk, P. (Eds.) ''Turning points: chapters in South Australian history.'' Wakefield Press. {{ISBN|978 1 74305 119 1}}</ref>
 
==Klima==
Pjesa jugore e shtetit ka një [[Klima mesdhetare|klimë mesdhetare]], ndërsa pjesa tjetër e shtetit ka ose një [[Klima e shkretëtirës|klimë të thatë]] ose [[Klima gjysmë e thatë|gjysmë të thatë]].<ref>{{cite web | title = Climate and Weather | work = Government of South Australia | publisher = Atlas South Australia | date = 28 prill 2004 | url = http://www.atlas.sa.gov.au/go/resources/atlas-of-south-australia-1986/environment-resources/climate-and-weather | accessdate = 6 dhjetor 2009 | url-status = dead | archiveurl = https://web.archive.org/web/20100315233707/http://www.atlas.sa.gov.au/go/resources/atlas-of-south-australia-1986/environment-resources/climate-and-weather | archivedate = 15 mars 2010 | df = dmy-all }}</ref> Diapazoni kryesor i temperaturës së Australisë Jugore është 29 ° C në janar dhe 15 ° C në korrik. Temperatura më e lartë maksimale u regjistrua 50.7 ° C në [[Oodnadatta]] më 2 janar 1960, që është edhe temperatura më e lartë zyrtare e regjistruar në Australi. Temperatura minimale më e ulët ishte -8.2 ° C në [[Yongala, Australia Jugore|Yongala]] më 20 korrik 1976.<ref>{{cite web |url=http://www.bom.gov.au/climate/extreme/records/national.pdf |title=Rainfall and Temperature Records: National |publisher=[[Zyra e Meteorologjisë]] |accessdate=14 nëntor 2009 }}</ref>
 
==Edukimi==
Shkolla në Australinë Jugore ka dy nivele: shkolla fillore dhe shkolla e mesme. Shkolla fillore fillon nga mosha 7 deri në 12 vjeç, ndërsa ajo e mesme është nga mosha 13 deri në 18 vjeç. Studentët e shkollave të mesme në Australi kanë të drejtë të plotësojnë [[Certifikata e Edukimit të Australisë Jugore|Certifikatën e Edukimit të Australisë Jugore]] (SACE).
 
Shkollat drejtohen nga qeveria (shkollat publike), ose nga shqetësimet private (shkollat private). Shumica e shkollave private drejtohen nga kishat. Arsimi publik është falas, ndërsa përderisa fondet qeveritare u sigurohen shkollave private, prindërit në përgjithësi duhet të paguajnë pagesa shtesë për vijimin e fëmijës së tyre në shkollë.
 
Në Australinë Jugore është e detyrueshme që fëmijët të regjistrohen në shkollë kur ata i mbushin gjashtë vjet. Të gjithë personat nën moshën 17 vjeç kërkohet të marrin pjesë në shkollim, trajnim ose punë me kohë të plotë për të paktën 25 orë në javë.<ref>https://www.sa.gov.au/topics/education-skills-and-learning/general-information/sa-education-system</ref> Sipas Aktit të Edukimit në Australinë Jugore, prindërit dhe kujdestarët janë përgjegjës për frekuentimin e rregullt të të gjithë fëmijëve në kujdesin e tyre midis moshës 6 dhe 16 vjeç.<ref>Education Act of South Australia, part VI Section 74-81</ref>
 
Australia ka tre universitete publike dhe katër universitete private. Tre universitete publike janë: [[Universiteti i Adelaides]], [[Universiteti Flinders]] dhe [[Universiteti i Australisë Jugore]]. Katër universitete private janë: [[Torrens University Australia]], [[Universiteti Carnegie Mellon, Australia|Universiteti Carnegie Mellon]], Shkolla e Energjisë dhe Burimeve të [[University College London]], dhe [[Universiteti Cranfield]].
 
==Referimet==
{{reflist}}
 
[[Kategoria:Njësitë shtetërore në Australi]]